جای خالی «اوراق وقف» در تأمین مالی پروژه‌های شهری

شهرداری‌‎ها به‌عنوان نهاد عمومی متولی پروژه‌های شهری، هزینه‌هایی دارند که تأمین مالی آن‌ها به‌طور معمول مستقل از دولت مرکزی انجام می‌شود. از سوی دیگر با توجه به تورم موجود نیاز به راهی دارند که به‌سرعت نقدینگی را تأمین کنند و کمتر دچار فرایند‌های بروکراتیک شوند.

 

از سوی دیگر، برپایه ماده‌یکم قانون عمران و نوسازی شهری، متولی انجام طرح‌های توسعه شهری و ساخت معبر‌ها و فضا‌های عمومی، شهرداری‌ها هستند و این کار مستلزم صرف هزینه‌های بسیار زیاد و درخور توجهی است که البته توجه به آن و اجرای آن به‌دلیل نیاز‌های شهری ضروری و حیاتی است.

 

از دیگر سو این پروژه‌ها در بطن خود ویژگی‌هایی دارند که می‌توان با تعریف الگو‌های جدید، امکان سرمایه‌گذاری و مشارکت بخش‌خصوصی را در آن‌ها فراهم کرد. استفاده از تأمین مالی به‌وسیله اوراق وقف، یکی از این الگوهاست. وقف یکی از بهترین و مؤثرترین کار‌های خیرخواهانه است که در آن افراد نیک‌اندیش و آگاه به فانی‌بودن دنیا، قسمتی از اموال خود را از مالکیت خویش خارج می‌کنند و به مالک حقیقی آن یعنی خداوند بلندمرتبه برمی‌گردانند تا مورد استفاده عموم قرار گیرد و منافع آن در سال‌های پس از حیاتشان نیز در راه تأمین نیازمندی‌های عمومی مردم و تحقق عدالت اجتماعی مصرف شود.

 

با گذشت زمان و افزایش جمعیت، به‌رغم تمایل مردم به شرکت در این سنت نیکو، امکان کمتری در وقف انفرادی املاک و مستغلات وجود دارد؛ بنابراین لزوم تدوین روش‌های جدید به‌طوری که مردم با مبلغ‌های اندک نیز بتوانند جزو واقفان به‌شمار آیند و اثر ماندگاری از خود به‌جای بگذارند، بیش‌ازپیش نمایان می‌شود.

اوراق وقف یکی از ابزار‌های مالی اسلامی است که در زمره ابزار‌های غیرانتفاعی صکوک اسلامی طبقه‌بندی می‌شود که خریدار آن با میل و علاقه خویش و پرداخت مبلغ مشخصی در تأمین مالی یک پروژه عام‌المنفعه مشارکت می‌کند و نه‌تن‌ها هیچ سودی در این مشارکت دریافت نمی‌کند، بلکه اجازه می‌دهد عین مالی که در نتیجه این مشارکت اقتصادی به‌وجود آمده است، وقف شود. هدف از انتشار اوراق وقف، کمک به جذب سرمایه‌های خیرخواهانه اندک و فراهم‌ساختن فرصت وقف برای همه افراد و اقشار جامعه با هر سطح از توان مالی است.

 

اوراق وقف، وقف را از محدودیت «وقف ملک» رها می‌سازد و فرصت وقف گروهی را برای افراد با سطوح درآمدی متوسط فراهم می‌کند. این اوراق می‌توانند ابزار مناسبی برای جذب نقدینگی مازاد مردم خیرخواه و هدایت این نقدینگی به‌سوی احداث طرح‌ها و پروژه‌های عام‌المنفعه باشند و زمینه اشتغال اقشار آسیب‌پذیر و تأمین بخشی از نیاز‌های ضروری آنان را فراهم کنند و تأثیر درخور توجهی بر عدالت توزیعی جامعه بگذارند و هرچه سهم این اوراق بیشتر شود، انتظار می‌رود فاصله طبقاتی در جامعه کمتر شود.

تلاش‌های اولیه برای انتشار اوراق از سال ۱۳۸۷ در سازمان اوقاف و امور خیریه آغاز شد و این تلاش‌ها منجر به تمهید انتشار قانونی این اوراق با تصویب نمایندگان مجلس در بند ۴۵ ماده‌واحده قانون بودجه سال ۱۳۹۲ شد. بر اساس این بند، قانون‌گذار به سازمان اوقاف و امور خیریه اجازه داده است تا سقف هزارمیلیارد ریال اوراق وقف را با مجوز بانک مرکزی منتشر کند.

 

طرح مبنای این اوراق نیز ساخت بیمارستان جامع سرطان در شهر ری تعیین شد. تفاوت اصلی اوراق مشارکت و اوراق وقف در این است که اوراق مشارکت برای تأمین مالی پروژه‌های سازمان در حوزه توسعه موقوفات و بقاع متبرکه است و در این اوراق به خریداران، سود پروژه در سررسید‌های مقرر پرداخت می‌شود و پس از پایان پروژه، خریداران با دریافت اصل سرمایه و سود آن، به‌طور کامل از پروژه جدا می‌شوند. اما در بحث اوراق وقف، مردم خیرخواه به‌دنبال سود مادی نیستند و پس از پایان پروژه، نامشان به‌عنوان واقف ثبت خواهد شد؛ بنابراین شهرداری‌ها با توجه به ظرفیت و قدرت اطلاع‌رسانی و استفاده از ابزار‌های مناسب در این زمینه و همچنین با شناسایی و محاسبه هزینه لازم برای احداث طرح‌های عام‌المنفعه که مورد نیاز شهر و شهروندان است، می‌توانند اوراق وقفی منتشر کنند.