نخستین پرواز مشهد به کویته؛ گامی مؤثر در توسعه روابط ایران و پاکستان آخرین وضعیت تردد و تصادفات در مسیر‌های منتهی به مرز‌های خروجی اربعین مصدومیت ۹ نفر در تصادف شبانه در محور نیشابور - مشهد (۱۷ مرداد ۱۴۰۴) ۳۰ مصدوم در پی خروج قطار از ریل در مسیر کرمان _ زرند (۱۷ مرداد ۱۴۰۴) مأمور پلیس آستانه اشرفیه در درگیری با قاتل مسلح به شهادت رسید (۱۷ مرداد ۱۴۰۴) قطار تهران - کرمان از ریل خارج شد (۱۷ مرداد ۱۴۰۴) زلزله تربت‌جام خسارت نداشت (۱۶ مرداد ۱۴۰۴) زلزله تربت جام را لرزاند (۱۶ مرداد ۱۴۰۴) ۴ شرور تهران با شلیک پلیس دستگیر شدند زلزله تهران را لرزاند | واکنش موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران به اعلام نشدن زمین لرزه (۱۶ مرداد ۱۴۰۴) کلثوم اکبری قاتل ۱۱ شوهر در دادگاه | ماجرای قتل‌ها چه بود؟ نوروفیدبک برای چه کسانی مناسب است - 5 متخصص زبده نوروفیدبک قوچان، خنک‌ترین شهر ایران در بامداد امروز (۱۶ مرداد ۱۴۰۴) غرب استان تهران لرزید (۱۶ مرداد ۱۴۰۴) تسکین درد‌های معده و روده با این دانه تابستانی استفاده از دم‍پایی در پیاده روی اربعین مناسب نیست هشدار وزارت بهداشت نسبت به مخاطرات تابش مستقیم نور خورشید شرایط دریافت مستمری توسط بازماندگان + نحوه محاسبه میزان مستمری تمامی امتحانات علوم پزشکی دانشگاه آزاد حضوری شد وزیر آموزش و پرورش در مشهد: شهادت حق شهید کاظمی بود و حیف بود که این مقام نصیب او نشود ۷ زائر ایرانی در تصادف ون با تریلی در ناصریه عراق مصدوم شدند (۱۶ مرداد ۱۴۰۴) ۵۷۰۰ مجروح در جنگ اخیر | وزیر بهداشت خواستار پیگیری بین‌المللی جنایات رژیم صهیونیستی شد شروع اعزام‌های حج عمره از ابتدای شهریور | حضور پررنگ بانوان در لیست زائران وزیر آموزش و پرورش: بازنشستگان ۱۴۰۳ در اولویت پرداخت پاداش قرار دارند | پیگیری قرارداد کار معین معلمان خرید خدمات بیشترین علت نیاز زائران به امدادرسانی در پیاده‌روی اربعین، تصادفات جاده‌ای است پیش‌بینی هواشناسی امروز (۱۶ مرداد ۱۴۰۴) | کاهش نسبی دما در شمال و غرب کشور سازمان هواپیمایی کشوری درباره‌ی تهیه بلیت پرواز‌های اربعین اطلاعیه صادر کرد آیا شیرین‌کننده‌های غذایی، بلوغ را در کودکان تسریع می‌کنند؟ چگونه احساس تشنگی را در پیاده‌روی اربعین کاهش دهیم؟
سرخط خبرها

خرافه یا پاسخ به مجهولات انسانی

  • کد خبر: ۶۰۵۸۶
  • ۱۶ اسفند ۱۳۹۹ - ۱۱:۲۸
خرافه یا پاسخ به مجهولات انسانی
حجت‌الاسلام دکتر غلامرضا صدیق اورعی - جامعه‌شناس

تعریف و نحوه پیدایش

به‌طور اجمالی خرافه، عقیده‌ای است که می‌تواند صرفا ابعاد ادراکی داشته باشد؛ همچنین می‌تواند باوری با ابعاد عملی باشد. مثلا کسی بگوید فلان چیز هست یا نیست یا بگوید فلان کار این اثر مثبت را دارد. در این تعریف، قیدی هست که از سایر باور‌ها جدایش می‌کند؛ «باوری باشد که در نظر ارزیابانش نادرست بنماید. مانند عقیده و باوری که هیچ دلیلی از هیچ منظری برای آن وجود ندارد.»
گاهی مشاهداتی در زندگی مردم اتفاق می‌افتد که جز با یک بیان خرافی تفسیر نمی‌شوند مثل نسبت‌دادن هر حادثه و پدیده ناشناخته‌ای به جن؛ درحالی‌که درواقع، شاید یک جابه‌جایی و فراموشی بیشتر نبوده است و دلیلی هم برای استناد وجود ندارد.

درباره نحوه پیدایش و رواج خرافات از نظر ادراکی می‌توان گفت احتمالا انسان مجهولاتی در زندگی دارد که پاسخش را پیدا نمی‌کند؛ بنابراین پاسخ‌هایی را ابداع می‌کند و، چون سؤالی بی‌جواب را جواب می‌دهد و کسانی را از بی‌جوابی خارج می‌کند، آن را در محل امکان قرار می‌دهد. این ساز‌وکار پیداکردن جواب، یک نوع ارضای روانی را هم به‌دنبال دارد. حتی اگر در آن پاسخ، کاوشی نباشد و خطا باشد.


شناخت خرافات

باید ببینیم چه چیزی در باور‌های عمومی هست که اولا دلیل آن در فلسفه، علم و دین ذکر نشده است؛ ثانیا حداقل کمی هم از این سه منظر غیرعادی به نظر می‌آید و ثالثا ازطرفی آن فرهنگ، این گفتار‌ها و باور‌ها را پذیراست و به‌همین‌دلیل افرادی که این امور را به هم می‌گویند و می‌شنوند تعجب هم نمی‌کنند و آن را به نوعی قبول می‌کنند. این‌ها مشخصاتی است که می‌توان با آن، خرافات موجود را شناخت.
اساس خرافه همان پاسخ نادرست به سؤالی است که پیدا‌کردنش برای ما اهمیت دارد. این یک قاعده عام برای بشر است و همه جوامع ممکن است به آن دچار شوند.


تأثیر خرافه بر دین‌داری مسلمان

خرافه به‌معنای انحراف است و برای بررسی اثر آن بر دین‌داری باید دید جای چه چیزی نشسته است. اگر خرافه در مناسک دینی ظاهر شود، ممکن است مناسک صحیح را از بین ببرد و مناسک صحیح، دیگر در نظر افراد پذیرفتنی نباشد؛ مثلا جاذبه نداشته باشد، بگویند زیاد و سخت است، بی‌معنا و بی‌روح است و در‌عوض شکل‌های خرافی مناسک را بپسندند. اگر خرافه در عقاید مردم رواج پیدا کند، نتایج آن پیش‌بینی‌پذیر نیست و معلوم هم نیست که در آینده چه عقایدی رایج شود.
 
پس اگر دین صحیح، ضامن سعادت است، رواج خرافات، به‌معنی فقدان ضمانت سعادت از جانب دین است؛ به‌طوری‌که دیگر ثمره دین حاصل نمی‌شود. به بیان دیگر، اگر منظور از دین، همه آثار دین حق است، با پذیرش خرافه، ثمرات دین و مهم‌ترین آن یعنی سعادت کامل از بین می‌رود.


جلوگیری از خرافه در جامعه دینی

همان‌طور‌که در روایات آمده است، بدون تردید مهم‌ترین راهکار برای جلوگیری از نفوذ و نشر خرافه در جامعه دینی، اظهار علم از جانب عالمان است. اگر عالمان دینی که مقبولیت اکثریت دارند و مردم، حرفشان را حجت دینی می‌دانند، به‌صورت مکرر، با جدیت و آشکارا، اظهار علم کنند و درست و غلط را از هم جدا و بیان کنند، دست‌کم رواج خرافه متوقف می‌شود، اما سکوت، احتیاط، نسبی گویی و با شاید و احتمال حرف‌زدن، باعث ترویج خرافه است. راهکار اصلی همین است. باید باور‌ها به شکل صحیح، به‌گونه‌ای جدی و از منبع به‌طور‌کامل اطمینان‌بخش و تخصصی، آن هم شفاف، به گوش همگان برسد.


مصونیت فردی

چه کنیم تا از میزان خرافه‌باوری افراد دین‌دار، کم و مصونیت آن‌ها بیشتر شود؟ مهم‌ترین عنصر، آموزش است؛ یعنی تزریق معرفت به جامعه. به نوع آموزش هم بستگی دارد؛ اینکه چه آموزش‌هایی را با چه شیوه‌ای ارائه بدهیم. باید باورهایمان را به‌صورت خلاصه آموزش بدهیم. برای نمونه، در گذشته کلیاتی از باور‌های قطعی را به‌صورت روان به همه بچه‌ها می‌آموختند، مانند اینکه اصول دین پنج‌تا و فروع دین ده تاست. هر‌چه سطح سواد بیشتر می‌شد، عمق درک هم بیشتر می‌شد. این راهکار باعث می‌شود خیلی از انحرافات، خود‌به‌خود پیش نیاید. همان‌طور‌که در کتاب‌های علوم اجتماعی بحث شده است، نخستین اعتقادات بسیار مهم است؛ چون بیشترین تأثیر را در یادگیری‌های بعدی می‌گذارد. اینکه ما به کودک یاد می‌دهیم خدا یکی است، پیامبر آخرالزمان خاتم‌الانبیاست و‌...، این دانسته‌ها می‌تواند مانع از بسیاری از باور‌های غلط شود.

در پاسخ به کسانی که می‌گویند این سطح از معرفت و آگاهی ابتدایی را تقریبا بیشتر افراد جامعه دینی دارند، باید دید مسلمانی که به‌دنبال فال‌بینی می‌رود، مشکلش چیست. ما اصل این باور (امکان پیشگویی آینده) را خرافه نمی‌دانیم، چون معتقدیم حداقل معصومان می‌توانند با شرایطی از آینده خبر بدهند. اینکه چه کسی با چه ویژگی‌هایی این امکان را دارد، مهم است. می‌بینیم که دوباره ماجرا از جنس معرفت و آگاهی است. چون عقاید صحیح در‌این‌باره به‌شکل درست و کامل بیان نشده است، برخی گرفتار خرافه می‌شوند.
با تصرف و تخلیص از کتاب «خرافه و جامعه دینی»
گزارش خطا
ارسال نظرات
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
پربازدید
آخرین اخبار پربازدیدها چند رسانه ای عکس
{*Start Google Analytics Code*} <-- End Google Analytics Code -->