آثار نمایشی با محوریت امام رضا (ع) چرا کافی نیستند؟

محمد عنبرسوز | شهرآرنیوز - وجود بارگاه ملکوتی امام هشتم شیعیان، حضرت رضا (ع)، یکی از مهم‌ترین نماد‌ها و شاخصه‌های فرهنگی کشور ماست. فرهنگ رضوی که در سبک زندگی عموم مردم ایران تنیده شده است، می‌تواند در محصولات فرهنگی مختلف منعکس شود. با این همه، محصولات نمایشی تولید شده با محوریت امام رضا (ع)، از فیلم سینمایی بلند و سریال‌های تلویزیونی گرفته تا فیلم کوتاه و مستند، حق مطلب را در این مورد ادا نکرده اند. به مناسبت سالروز تولد امام هشتم (ع)، مروری داریم بر مهم‌ترین دلایل کمبود آثار درجه یک مرتبط با فرهنگ رضوی.

ضعف هنری

یکی از نکات مهمی که در آسیب شناسی سینمای اعتقادی و ارزشی مطرح می‌شود، فقر فرم بومی در این حوزه‌ها و به طور خاص در فرم بومی سینمای دینی ماست. فیلم سازانی که در چند دهه اخیر به دنبال تولید آثار فاخر با محوریت امام رضا (ع) بوده اند، اغلب الگو‌های از پیش تعیین شده را مورد توجه قرار داده اند. به علاوه، فقر قصه هم عامل مهم دیگری است که بخشی از تولیدات نمایشی در ایران از آن رنج می‌برد. نتیجه سیاست‌های غلط آموزشی و مدیریت فرهنگی بدون راهبرد این شده است که امروز عرصه نمایش ایران با ترافیک شدید بازیگر و کارگردان روبه روست، در حالی که فقر نویسنده خلاق را شدیدا احساس می‌کند. بدین ترتیب است که تبدیل کردن یک فرهنگ غنی و گسترده مثل فرهنگ رضوی، پیش از هر چیزی، نویسنده‌های خلاق و کاربلد می‌خواهد که بتوانند موضوعی به وسعت شخصیت امام رضا (ع) را دراماتیزه کنند و به شکل جذابی در اختیار مخاطب قرار دهند.

موقعیت‌های اخلاقی

یکی از ابعاد مهم شخصیت امام رضا (ع) که در سیره این امام بزرگوار هم برجسته به نظر می‌رسد، مشی اخلاقی ایشان است. مردم ایران، بر اساس تربیت دینی و فرهنگ توسل که با آن خو گرفته اند، به هنگام بروز تنگناها، موقعیت‌های مرزی دشوار و غلبه تردید در دوگانگی‌های اخلاقی، به امام رضا (ع) توسل می‌جویند یا به حرم مطهر مشرف می‌شوند. این نحوه توسل و استمداد اقشار مختلف مردم از امام هشتم (ع)، می‌تواند مایه‌های دراماتیک ده‌ها و بلکه صد‌ها محصول نمایشی را فراهم آورد. با این حال، برخورد نامنعطف و محافظه کارانه مسئولان فرهنگی کشور با موضوعات دینی و البته دریافت خام هنرمندان از فرهنگ رضوی باعث شده است آثار نمایشی با محوریت امام رضا (ع) محدود و کم رمق باشند.

الف-ویژه‌های تاریخی

یکی از موفق‌ترین سیاست‌های تلویزیون ایران در دوران پس از انقلاب اسلامی مربوط به تولید سریال‌های عظیم و باکیفیتی است که از آن‌ها با تعبیر «سریال‌های الف – ویژه» یاد می‌شود. تولید این محصولات نیازمند بودجه و زمان زیادی است، اما وقتی به آنتن برسند خیابان‌ها را خلوت می‌کنند. سریال‌های الف - ویژه مدتی است که در رسانه ملی کم رنگ شده اند و پس از مجموعه موفق «مختارنامه» بی شک هیچ سریال مهم دیگری روانه آنتن تلویزیون نشده.

در این مورد به نظر می‌رسد رسانه ملی کمیت را بر کیفیت ترجیح داده و پر شدن آنتن با تولیدات نمایشی متنوع را بهتر از کاهش تعداد سریال‌ها و تمرکز بر کیفیت آن‌ها می‌داند. البته اخباری از تولید سریال «سلمان فارسی» و مجموعه «حضرت موسی (ع)» منتشر شده است، اما هنوز هیچ برنامه دقیقی برای ساخت سریالی درباره امام رضا (ع) وجود ندارد. در این مورد، مجموعه «ولایت عشق» اثری ماندگار و قدرتمند است که تلویزیون با تولیدش نمره قبولی گرفت؛ اما موضوعی با این میزان از وسعت و اهمیت مستلزم آثار بیشتری است.

نقش حرم

یکی از اشتباهات هنری در تولیدات نمایشی مرتبط با فرهنگ رضوی، توجه به حرم مطهر امام رضا (ع) صرفا به عنوان یک شاخصه فرعی و تزیینی است که باعث شده محصولات این حوزه رنگ و بوی شعار به خود بگیرند. کافی است شیوه بهره گیری سریال نمایش خانگی «آقازاده»، مجموعه تلویزیونی «نوروز رنگی» و فیلم سینمایی «در انتظار معجزه» از حرم امام رضا (ع) را مورد واکاوی قرار دهید تا تصدیق کنید که حرم مطهر رضوی در این آثار بیشتر محوریت مکانی دارد و کمتر به عنوان یک شاخصه معنوی تنیده شده در فرهنگ ایرانی عرضه شده است. راه درست تولید آثار فاخر با محوریت امام رضا (ع) این است که پیرنگ فیلم نامه‌ها با همین دغدغه به رشته تحریر درآیند، نه اینکه در بخش‌هایی از قصه، مسیر شخصیت‌ها به حرم بیفتد.