پرواز ۶۵۵ ایران‌ایر؛ بازخوانی حادثه‌ای تلخ

گروه حوادث شهرآرانیوز | در اوج آشوب‌های جنگی منطقه و هنگامی که ایران با همه وجود با تهاجم رژیم بعث عراق و متحدان نظامی‌اش درحال مقابله بود، یک فروند هواپیمای مسافربری خطوط هوایی ایران‌ایر به بهانه آنکه هواپیمای جنگی است، هدف اصابت موشک ناو جنگی آمریکا قرار گرفت و همه ۲۹۰ سرنشین آن در آغوش خلیج‌فارس برای همیشه آرمیدند. ابعاد این حادثه به‌گونه‌ای بود که با گذشت سال‌ها هنوز باعث تلخ‌کامی ایرانیان است.

تصاویر شهدای ایرانی پرواز ایران ایر که عموما زنان و کودکان بودند

پرواز ابدی ساعت ۱۰:۱۷ ایران‌ایر

در سال‌های پایانی جنگ تحمیلی، ارتش عراق برای زیر فشار قراردادن ایران و به جبران همه شکست‌هایی که فکرش را نمی‌کرد، به ۲ اقدام گسترده و ناجوانمردانه دست زد؛ بمباران شهر‌ها و مردم غیرنظامی و زدن کشتی‌های نفت‌کش و غیرجنگی. متعاقب این رفتار حزب بعث، قوای مسلح ایران ضمن پوشش هوایی گسترده نفت‌کش‌های ایرانی در خلیج‌فارس، اقدام مشابهی علیه تجهیزات نفتی عراق انجام می‌داد که در اصطلاح «جنگ نفت‌کش‌ها» رقم خورد.

رژیم صدام‌حسین با آنکه از همه پشتیبانی‌های نظامی بهره‌مند بود، آن‌گونه که دوست داشت روند جنگ به نفعش نبود. در این زمان، ارتش ایالات متحده آمریکا که در منطقه خلیج‌فارس استحکامات نظامی داشت، به بهانه دفاع از نیرو‌های مستقر خود، ولی درواقع برای پوشش نواقص نظامی عراق، گاهی مستقیم به نیرو‌های نظامی ایران حمله می‌کرد و تا آن زمان و بر اثر درگیری مستقیم، چند ناوچه و قایق نظامی ایران را هدف قرار داده و خدمه آن را به شهادت رسانده بود.

صبح روز یکشنبه ۱۲ تیر ۱۳۶۷، یک فروند هواپیمای مسافربری ایران‌ایر به شماره پرواز ۶۵۵ تهران را به مقصد بندرعباس و سپس دوبی ترک کرد و عازم سفری بی‌بازگشت شد. بنا به ملاحظات جنگی و برای جلوگیری از هرگونه درگیری احتمالی، مقامات هوایی ایران دستور اکید داده بودند که هواپیما‌های غیرنظامی در ارتفاعی مشخص پروار کنند. از سوی دیگر، رژیم ایالات متحده آمریکا در پیامی به کشور‌های منطقه از آنان خواست موج رادیویی پرواز‌های غیرجنگی را بر کانال ۱۲۱ مگاهرتز تنظیم کنند تا هشدار‌های نظامی را دریافت کنند و پاسخ دهند.

اتاق کنترل رادار ناو وینسنس

هواپیمای ایران‌ایر پس از توقف در فرودگاه بندرعباس، آماده پروازی ۲۹ دقیقه‌ای تا دوبی می‌شد و در راستای خطوط بین‌المللی هوایی و برنامه‌ریزی استاندارد پرواز، بندرعباس را ترک می‌کرد. ناو جنگی وینسنس در آن هنگام در منطقه بود و با دریافت گزارش‌هایی مبنی بر پرواز هواپیمایی در رادار خود، ضمن اعلام هشدار، هویت آن را جویا می‌شود. از آنجا که پیام‌های رادیویی ارسالی روی موج نظامی تنظیم شده بود، به‌طبع ایرباس امکان پاسخ پیدا نمی‌کند و ارتفاع خود را به ۱۴ هزار پا افزایش می‌دهد. ۷ دقیقه پس از برخاستن از بندرعباس، به دستور ناخدا ویلیام راجرز، یک موشک استاندارد ۲ به‌سمت ایرباس شلیک شد تا جنایتی جنگی علیه مسافرانی غیرمسلح و بی‌گناه انجام شود. پس از اصابت موشک، هواپیما از رادار محو شد و افسران کنترل پرواز ایران متوجه فاجعه‌ای انسانی شدند.

شلیک موشک آمریکایی؛ خطای انسانی عمدی!

سازمان هواپیمایی بین‌المللی پس از این حادثه و ۱۲ روز بعد، با تشکیل کمیته حقیقت‌یاب به بررسی ابعاد این حادثه پرداخت.

در این گزارش آمده است که پیش از شلیک موشک ۱۱ پیام اخطار مخابره شده که ۷ پیام آن روی فرکانس نظامی بوده و ایرباس امکان شنود آن را نداشته است. پس از اخطار یازدهم و با وجود هشدار ناو سایدز مبنی بر تجاری‌بودن پرواز، هواپیما سرنگون می‌شود.

مقامات ایالات متحده بدون عذرخواهی رسمی بهانه می‌آورند که یک فروند هواپیمای اف ۱۴ را در رادار تشخیص داده‌اند که قصد حمله به کشتی‌های جنگی‌شان را داشته است. حال آنکه در زمان وقوع حادثه، هیچ پرواز جنگی‌ای از فرودگاه بندرعباس به‌سمت منطقه ادعاشده آمریکا انجام نشده است.

تضاد در حرف‌های مقامات آمریکایی و احتمال عمدی‌بودن حمله آنان زمانی بیشتر قوت می‌گیرد که بدانیم هواپیمای نظامی‌ای که آنان ادعا می‌کنند، یعنی اف ۱۴، جنگنده بمب‌افکن نیست و برای زدن قوای نظامی آمریکا در دریا به کار نمی‌آید. بنابراین، ارتش آمریکا فرض محال را بهانه حمله به ایرباس قرار می‌دهد و آن را سرنگون می‌کند.

بنابر تحلیل برخی کارشناسان نظامی ایالات متحده، نخست، ناو وینسنس نباید وارد منطقه درگیری ایران و عراق می‌شد، زیرا با ایران درحال جنگ نبود. دوم، تشخیص هواپیمای مسافربری از نظامی در ارتفاع یادشده و با تجهیزات راداری پیشرفته ایالات متحده کار آسانی بوده است و فرمانده ناو سایدز ضمن هشدار به فرمانده راجرز، او را از این مسئله خبردار می‌کند. اما راجرز تصمیم به‌اصطلاح اشتباه خود را می‌گیرد و یک هواپیمای غیرنظامی را سرنگون می‌کند. در ادامه تحلیل‌ها، برخی نظامیان آمریکایی عملیات‌های نظامی ایران و افسران آنان را «حرفه‌ای» معرفی و اذعان کردند نیرو‌های نظامی ایران با پیشینه ۷ سال جنگ مستمر در آن زمان، افرادی مسلط و باهوش هستند و قطعا امکان درگیری سهوی یا عمدی با آمریکا را نمی‌دادند. این درست درحالی است که آمریکایی‌ها تا پیش از این حادثه چندین‌بار به مرز‌های ایران تجاوز کردند و حتی برخی نیرو‌های ایرانی را به شهادت رساندند. پس، احتمال شلیک عمدی بیش از خطای انسانی مطرح است.

سرهنگ خلبان بهروز مدرسی در واکنش به اتفاقات رخ‌داده و در تحلیلی کوتاه چنین بیان می‌کند: «در قدیمی‌ترین سامانه ضدهوایی که در ناو‌های آمریکایی به‌کار رفته است، یعنی «سامانه کنترل آتش هاک»، این امکان وجود دارد که اگر یک هدف، تهدیدی برای ناو نباشد، آن را از رنج شلیک خارج و یک هدف دیگر را برای اصابت انتخاب کند.» وی همچنین می‌گوید: «حتی اگر روایت آمریکایی‌ها درباره علت انهدام هواپیمای شماره۶۵۵ را بپذیریم و این اقدام را «غیرعمدی» بدانیم؛ آیا فرمانده‌ای که با سلسله‌اشتباهات فنی و نظامی و تشخیص اشتباه جان ۲۹۰نفر را گرفته است، شایسته تقدیر است؟»

پس از سرنگونی هواپیمای ایران‌ایر و در پی پایان مأموریت جنگی ناو وینسنس، کاپیتان ویلیام راجزر به پاس خدمات شایسته‌اش برای ارتش رژیم ایالات متحده آمریکا از رونالد ریگان، رئیس‌جمهور این کشور، مدال شجاعت دریافت کرد. این مدال نشان می‌دهد این حادثه چندان هم سهوی نبوده است و دریافت نشان شجاعت، نمک بر زخم ایرانیانی است که عزیزانشان قربانی زیاده‌خواهی متجاوزان به این آب و خاک شدند.

کاپیتان ویلیام راجزر، عامل شلیک به هواپیما ایرباس

امروز با گذشت ۳۴ سال از آن واقعه تلخ، آمریکا نه‌تن‌ها عذرخواهی نکرده و صرفا با پرداخت غرامت، خود را از این حادثه دور کرده است، بلکه روزبه‌روز بیشتر درحال مداخله در امور منطقه و امور داخلی ایران است و این کشور را به نقص حقوق بشر متهم می‌کند. حال آنکه خودش سال‌هاست به‌دلیل رسیدن به منافعش، حقوق بشر هیچ کشوری را رعایت نمی‌کند.