«دحو الارض» از نگاه امام رضا (ع)

بر اساس برخی منابع حدیثی و تاریخی، نخستین جایی که از زمین سر برآورده، مکه یا کعبه بوده است. بر همین اساس در فرهنگ اسلامی روز ۲۵ ذی القعده، «دحو الارض» نامیده شده است. برخی منابع حدیثی رویداد‌های دیگری را نیز برای این روز برشمرده‌اند؛ وقایعی همچون فرود آمدن کشتی نوح بر کوه «جودی»، تولد حضرت ابراهیم (ع) و حضرت عیسی (ع) و نزول نخستین رحمت خدا بر حضرت آدم (ع).

«دحو الأرض» اصطلاحی قرآنی و حدیثی به معنای گستراندن زمین است. در قرآن کریم تنها در آیه ۳۰ سوره نازعات «والأر‌ض بعد ذلک دحاها؛ و زمین را پس از آن گسترانید»، به این واقعه اشاره شده است و مفسران ذیل آن، درباره چگونگی آفرینش زمین و گسترش آن سخن گفته‌اند. علامه طباطبایی، آفرینش زمین و گسترش آن را یکی شمرده و آن را بعد از آسمان دانسته است. از نظر وی، از آنجا که زمین، کروی شکل است، گستردن آن به جز آفرینش آن به این شکل، نمی‌تواند باشد. به گفته وی، پس از آنکه خداوند آسمان را بنا کرد و هر جزئش را در جای خود قرار داد، زمین را بگستراند.

شیخ صدوق در کتاب «عیون اخبار الرضا (ع)» درباره این واقعه مطالبی را از بیان امام (ع) نقل کرده است. «محمد بن سنان» یکی از اصحاب امام رضا (ع) سؤالاتی را درباره علت برخی احکام شرعی و مسائل اعتقادی نامه‌ای به ایشان نوشت. امام (ع) در پاسخ به او به علت‌های برخی مسائل شرعی و اعتقادی اشاره کرده اند. در بخشی از این نامه درباره علت قرار گرفتن کعبه در وسط زمین فرمودند: «أنه الموضع الذی من تحته دحیت الأرض... وهی أول بقعة وضعت فی الأرض؛ لأن‌ها الوسط، لیکون الغرض لأهل الشرق والغرب فی ذلک سواء؛ کعبه جایی است که زمین از زیر آن پهن شده و از زیر آب بیرون آمد و همه باد‌های دنیا از زیر رکن شامی آن می‌وزد و آن اولین بقعه‌ای است که در زمین بنا نهاده شد و آغاز پیدایش زمین است و بعد آرام آرام خشکی‌ها پدیدار شدندو.» همان‌طور که از بیان امام (ع) مشخص می‌شود، کعبه اولین مکانی است که از زیر آب سربرآورده و نخستین مکانی است که انسان در آن زیست خود را شروع کرده است.

به دلیل اهمیت این روز در منابع اسلامی اعمالی نظیر روزه گرفتن نیز برای روز «دحو الارض» ذکر شده است. شیخ طوسی در کتاب «تهذیب الاحکام» روایتی از امام رضا (ع) در اهمیت این روز نقل می‌کند. محمد بن عبدا... صیقل یکی از یاران امام (ع) می‌گوید: «خرج علینا الإمام أبو الحسن الرضا علیه‌السلام بمرو فی یوم خمس وعشرین من ذی‌القعده فقال صوموا فإنی أصبحت صائما قلنا جعلنا فداک أی یوم هو قال یوم نشرت فیه الرحمه و دحیت فیه الأرض ونصبت فیه الکعبه وهبط فیه آدم علیه‌السلام؛ روز بیست و پنجم ذی‌قعده امام رضاعلیه السلام در مرو از خانه بیرون آمدند و فرمودند این روز را روزه بگیرید که من هم روزه هستم! عرض کردم فدایت شوم امروز چه روزی است. فرمود روزی است که رحمت خدا در آن گسترده شده و زمین پهن گردیده و کعبه بنا شده و آدم قدم بر زمین گذارده است.»

حسن بن على وشاء یکی دیگر از یاران امام رضا (ع) می‌گوید: «من کودک بودم که با پدرم در شب بیست‌وپنجم ماه ذی‌القعده در خدمت حضرت رضا (ع) شام خوردیم، حضرت فرمود امشب حضرت ابراهیم و حضرت عیسى علیهما السلام زاده شده‏ اند و زمین از زیر کعبه پهن شده، پس هرکه روزش را روزه بدارد چنان است‏ که شصت ماه روزه داشته است.»