افرادی که در جامعه مشکلات بینایی مانند کمبینایی و نابینایی دارند، احتمال دارد روزانه با احساسات منفی متفاوتی دستوپنجه نرم کنند؛ مثل استرس، ترس، حس طرد شدن، کمبود اعتمادبهنفس یا شرم. این احساسات حاصل وضعیت موجود است که بازخورد منفیای که نابینایان از افراد سالم دریافت میکنند یا شرایط نامناسب شهری موجود در جامعه، به آن دامن میزند. موانع زیادی در مسیر پیشرفت معلولان وجود دارد. بهجز محدودیتهای متفاوتی که معلولیت برای افراد ایجاد میکند، شرایط جامعه و فضاهای مختلف نیز میتواند به آن شدت دهد. پیادهروها، خیابانها، بیمارستانها، ادارات، بانکها و اغلب فضاهای شهری برای تحرکپذیری معلولان، مناسب نیستند. این مسئله باعث میشود زندگی روزانه برای این قشر بهخصوص نابینایان، بسیار پرتنشتر از افراد سالم باشد. ۲۳ مهر مصادف با روز جهانی نابینایان یا روز جهانی عصای سفید، تلنگری است تا به بخش کوچکی از مشکلات نابینایان پرداخته شود. توجه و مناسبسازی فضاهای شهری برای بهره بردن نابینایان از امکانات گوناگون، موثر خواهد بود و به انگیزهدهی بیشتر این گروه از معلولان که چشمهایشان تاریک یا کمفروغ شده است، برای زندگی بهتر میانجامد.
آمار نابینایی در دنیا و ایران
طبق گزارش WHO حدود ۱.۳ میلیارد نفر با انواعی از اختلالات بینایی در دنیا زندگی میکنند. این آمار شامل اختلال در دید دور، دید نزدیک و نابینایی است. از این آمار، ۳۶ میلیون نفر نابینا هستند. نزدیک به ۸۰ درصد از مشکلات و اختلالات بینایی در دنیا با کمک معاینه و درمان در زمان مناسب، معالجهپذیر است. آبسیاه یا گلوکوم نیز در همین دسته از بیماریهای چشمی جای دارد که درصورت معالجه نشدن و رسیدگی نکردن به نابینایی ختم میشود.
همچنین شایان ذکر است اغلب افرادی که دچار اختلال در بینایی هستند، سن بیشتر از ۵۰ سال دارند. نتایج یافتههای تحقیقات منتشرشده، حاکی از آن است که آسیای جنوبشرقی دارای بیشترین تعداد افراد نابیناست. همچنین ۹۰درصد نابینایان در کشورهای درحال توسعه زندگی میکنند و ایران جزو ۱۶کشور اول از نظر جمعیت نابینایان است. براساس اظهارات سخنگوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در مهر سال گذشته، ۷۵ درصد معابر پایتخت برای نابینایان مناسب نیست، حدود ۲۵درصد از معابر پایتخت برای نابینایان، بهسازی شده است و این وضع برای نابینایان در دیگر شهرها، نامطلوبتر است.
مشکلات نابینایان در شهر
نابینایان برای دسترسی به حملونقل عمومی، معمولا با مشکلات زیادی روبهرو هستند. برخی مشکلاتی که نابینایان در فضاهای شهری با آن روبهرو میشوند، عبارتند از:
معابر معمولا بهسازی نشدهاند و درصورت مناسبسازی و بهسازی، اغلب موانعی در مسیر عبورومرور آنها وجود دارد. اطلاعیهها و اخطارها در مکانهای عمومی بهصورت شنیداری و مناسبِ وضعیت نابینایان نیست. ارتفاع پلهها در فضاهای عمومی، نامناسب است.
نکاتی برای دسترسپذیر کردن فضاهای شهری برای نابینایان و کمبینایان
معابر و خیابانهای اصلی و شلوغ برای عبورومرور راحتتر نابینایان، مناسبسازی شود.
خطوط عابرپیاده با آژیری هشداردهنده که از لحاظ میزان تولید صدا استاندارد است و در شلوغی محیط، صدای واضحی تولید میکند و با محیط اطراف هماهنگی دارد، مناسبسازی شود.
موانع موجود در مسیرهای ویژه نابینایان، حذف شود.
ایستگاههای مترو و اتوبوس برای نابینایان و کمبینایان با خط بریل یا سیستمهای هشداردهنده گویا تجهیز شوند تا این افراد از اطلاعیهها و هشدارهای مختلف، اطلاع پیدا کنند.
ارتفاع موانعی که از سطح زمین وجود دارند، استانداردسازی شود؛ بهطور مثال ارتفاع کم علمکهای گاز برای نابینایان مشکلساز میشود.
همسطح کردن ایستگاهها با کف اتوبوسها، از اقدامات دیگری است که رفتوآمد نابینایان و حتی معلولان حرکتی را آسان میکند.
مسیرهای درون ساختمانها نیز باید با خط بریل مجهز شوند تا مراجعه به بانکها، بیمارستانها و دیگر فضاها آسانتر شود.
امنسازی پلهها در ایستگاهها و جاسازی نرده در دو طرف پلهها، به نابینایان کمک زیادی میکند.
انتهای نرده یا دستگیرهها بهصورت گرد طراحی شود.
همچنین وجود خط بریل این نردهها برای پیدا کردن مسیرها، میتواند بسیار کارآمد باشد. این اقدام در ساختمان CapitaGreen سنگاپور اجرایی شده است. این ساختمان ۴۰ طبقه دارد و بهدلیل طراحی مناسب، برنده جایزه جهانی طراحی شده است.
لبه پلهها با رنگ روشن یا از موادی با جنس متفاوت پوشانده شود تا کمبینایان با دیدن رنگ متفاوت و نابینایان با حس کردن، پله جدید را از قبلی تشخیص دهند.
مناسبسازی دستگاههای عابربانک، از دیگر اقدامات موردنیاز معلولان است که با تجهیز این دستگاهها به سیستمهای گویا، امکانپذیر است.
از آسانسورهای استاندارد در فضاهای عمومی استفاده شود. آسانسورهای امروزی بهصورت لمسی طراحی شدهاند و نابینایان باید از افراد دیگر کمک بگیرند. اگر آسانسورها با دکمههای برجسته طراحی شوند، نابینایان از کمک دیگران بینیاز میشوند.
هوشمندسازی شهری، اقدام جالب دیگری است که به افراد کمبینا و نابینا کمک میکند.
طراحی نرمافزارهای موبایلی که مسیرها و موانع، ایستگاهها و هرگونه مانع بر سر افراد را اطلاع میدهد، نیز سودمند است. استفاده از چنین نرمافزاری در ملبورن استرالیا اجرایی شده است. این نرمافزار، اطلاعات شنیداری را ازطریق بلوتوث دراختیار نابینایان و کمبینایان قرار میدهد و اطلاعات را با استفاده از جیپیاس موبایل بهروز میکند.
طراحی داخلی مناسب برای افراد کمبینا از اهمیت بسیاری برخوردار است. نور باید بهصورت یکنواخت توزیع شود. محیطهای داخلی نباید بسیار روشن یا تاریک باشد. همچنین از سطوح روغنی و درخشان که رنگ را منعکس میکنند یا باعث ایجاد سایه میشوند، نباید استفاده کرد.
در طراحی داخلی باید از رنگهایی که باعث ایجاد تضاد بصری میشوند، استفاده شود تا افراد کمبینا نیز تفاوت سطح زمین و دیوارها را متوجه شوند، از خطر دوری کنند و مسیرشان را بهراحتی بیابند.
سگهای راهنما نیز در پیدا کردن مسیرها، کمک شایانی به نابینایان میکنند. در متروی پاریس برای نابینایان از این سگها استفاده میشود که آنها را به مسیرها هدایت میکنند.
باتوجهبه مشکلات نابینایان در جامعه و احتمال فاصله گرفتن آنان از فضاهای مختلف آموزشی، تحصیلی، اداری و دیگر فضاهای عمومی و فرهنگی، مناسبسازی و بهسازی برای افرادی که مشکل بینایی دارند، یک ضرورت بهحساب میآید. درصورت توجه به نابینایان و نیازهای گوناگون آنان در جامعه، امکان بهره بردنشان از فضاهای گوناگون فراهم میشود و از انزوای این افراد جلوگیری میکند. بیتردید رفع کردن پستیوبلندیهای زندگی نابینایان، باعث انگیزهدهی به این افراد که با چشم دل میبینند، برای زندگی ایدهآلتر خواهد شد.