معضل غیبت ناشران برجسته در نمایشگاه بین المللی کتاب مشهد

خادم| ضیافت کتاب تا حدود یک هفته دیگر در مشهد برپا می‌شود. بیست‌ویکمین نمایشگاه کتاب مشهد از هشتم تا پانزدهم آبان‌ماه مانند سال‌های قبل در نمایشگاه بین‌المللی مشهد برگزار می‌شود. این رویداد را می‌توان از مهم‌ترین رویداد‌های فرهنگی شهر دانست. اما در چند سال گذشته برپایی نمایشگاه کتاب با آسیب‌ها و حاشیه‌هایی همراه بوده است. دراین‌باره می‌توان به مواردی، چون خودداری برخی ناشران نامدار از حضور در آن یا منتفی شدن میزبانی مشهد در یک دوره اشاره کرد. در آستانه نمایشگاه بیست‌ویکم، مرور گذشته و درنگ بیشتر بر کاستی‌های پیشین می‌تواند ارتقای هرچه بیشتر این رویدادرا به دنبال داشته باشد.

ماجرا‌های حاشیه‌ساز
یکی از حواشی گذشته، اتفاقی بود که برای هجدهمین نمایشگاه کتاب مشهد افتاد، نمایشگاهی که در نیشابور برگزار شد! آن سال نیشابور جای مشهد را گرفت و نمایشگاه کتاب در دومین کلان‌شهر کشور برگزار نشد تا انتقاد بسیاری از علاقه‌مندان به کتاب برانگیخته شود.
سال بعد هم در پوستر نوزدهمین نمایشگاه کتاب مشهد عبارات «ناشران جهان اسلام» و «هشتمین نمایشگاه ملی کتاب دفاع مقدس» آمد که برخی اشتباهات صورت‌گرفته در این زمینه را از دلایل سرمای نمایشگاه دانستند. از جمله محمد جوادی، متصدی فروش انتشارات امیرکبیر، که به خبرنگار شهرآرا گفته بود: یکی از ایراد‌های بزرگ نمایشگاه امسال، به طراحی پوستر آن برمی‌گردد. در این پوستر بیان شده است نمایشگاه ناشران جهان اسلام و دفاع مقدس. مردم واقعا اطلاع ندارند کتاب‌های عمومی هم در این نمایشگاه عرضه شده است. (گزارش «سایه سنگین رکود در نمایشگاه کتاب»، روزنامه شهرآرا، مورخه ۱۸ آذر ۹۶).
این فروشنده کتاب که به گفته خودش ۱۸ سال در نمایشگاه کتاب مشهد شرکت کرده بوده، برآیندش این بود که به اندازه سال‌های قبل مشتری نداشته است.
صالح همتی، مسئول فروش انتشارات نگاه، یکی دیگر از افرادی بود که شهرآرا به سراغ او رفته بود. او نیز در مورد نوزدهمین نمایشگاه کتاب مشهد گفته بود: فروش ما در کلان‌شهر مشهد، مثل جیرفت است که نقطه کوری در [بازار نشر و کتاب]کشور ماست. در کرمانشاه زلزله آمد، اما ما بهتر از اینجا فروختیم. اگر از غرفه‌دار‌های دیگر هم سؤال کنید به شما می‌گویند که ۲ روز اول نمایشگاه کرمانشاه، بیشتر از ۴ روز در مشهد فروش داشتیم.
یوسف امینی، معاون فرهنگی و مطبوعاتی وقت اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی و دبیر برگزاری نوزدهمین نمایشگاه کتاب مشهد، نیز در گفت‌وگویی در گزارش یاد شده به طور تلویحی سردی بازار نمایشگاه کتاب را تأیید کرده و علت اقبال عمومی نامناسب نمایشگاه را برآمده از چند مورد دانسته بود. دیر شروع شدن تبلیغات نمایشگاه یکی از آن‌ها بود؛ چراکه برپایی نمایشگاه بلافاصله بعد از ماه صفر بود و فرصت چندانی برای تبلیغات نبود. او همچنین تغییر تاریخ برگزاری از آبان به آذر را که به دلیل هم‌زمانی با ماه صفر گریزناپذیر بوده است، جزو دلایل کم‌مخاطب بودن آن دوره از نمایشگاه کتاب برشمرده و افزوده بود که با توجه به گذشت ۳ ماه از سال تحصیلی، بسیاری از خانواده‌ها کتاب‌های آموزشی و کمک‌آموزشی فرزندانشان را از کتاب فروشی‌ها تهیه کرده و دیگر به نمایشگاه مراجعه نکرده‌اند.
البته امینی روز بعد در مصاحبه‌ای دیگر با شهرآرا از عرضه یک میلیارد تومان بن خرید کتاب در نوزدهمین نمایشگاه کتاب خبر داد که رقم شایان توجهی است.
از موضوع‌های دیگری که همیشه برای نمایشگاه کتاب مشهد مطرح می‌شود، حضور نیافتن شماری از ناشران معتبر در آن است. در طرح‌های تخفیف کتاب مانند «طرح بهاره» یا «طرح پاییزه» که چند سالی است در کشور برگزار می‌شود و در آن کتاب‌فروشی‌ها به مدت یک هفته کتاب‌ها را با تخفیف عرضه می‌کنند، مشهد همیشه در رتبه‌های اول تا سوم قرار دارد. این نشان می‌دهد که جمعیت کتاب‌خوان مشهد شایان توجه است و اقتصاد نشر و کتاب نیز توجیه دارد. با وجود این، بسیاری از ناشران معتبر در نمایشگاه کتاب مشهد شرکت نمی‌کنند.

جای خالی ناشران معتبر
مهدی زابلی‌پور، مدیر انتشارات محقق که بیش از ۳۰ سال تجربه کار در حوزه کتاب دارد و سال‌ها مدیرعامل تعاونی ناشران استان و ۱۱ سال از دست‌اندرکاران برگزاری نمایشگاه کتاب مشهد بوده است، در پاسخ به این پرسش که چه چیز می‌تواند باعث ارتقای کیفی نمایشگاه کتاب مشهد شود، می‌گوید: اگر ناشران برجسته در نمایشگاه مشهد شرکت کنند خیلی خوب است. ما همیشه تلاشمان این بود که ناشران خوب کشور شرکت کنند تا مردمی که می‌آیند بتوانند با حوزه‌های مختلف کتاب‌های ارزشمند آشنا و تازه‌های نشر را در این زمینه ببینند. اما برای آمدن ناشران معتبر باید کار‌هایی انجام شود که این حضور برایشان مقرون‌به‌صرفه باشد. در سال‌هایی که من خودم دست‌اندرکار بودم سعی می‌کردیم به آن‌ها خدماتی ارائه کنیم، مانند تخفیف در هزینه غرفه و هتل.
افشین تحفه‌گر، دبیر نمایشگاه و معاون فرهنگی و مطبوعاتی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی، نیز درباره تمهیدات اندیشیده‌شده و کار‌های انجام‌گرفته برای ترغیب ناشران معتبر به آمدن به نمایشگاه کتاب مشهد توضیح می‌دهد: در نمایشگاه محدودیت فضا داریم. حدود ۸۰۰۰ ناشر در کشور هستند که از میان آن‌ها ۷۰۰ -۸۰۰ ناشر یا خودشان در نمایشگاه مشهد حضور دارند یا نمایندگانشان، اما ناشران معتبر نمی‌آیند، معمولا در هیچ‌یک از نمایشگاه‌های استانی شرکت نمی‌کنند، چون توجیه اقتصادی برایشان ندارد. بحث هزینه و بُعد مسافت هم برایشان مطرح است. ستاد برگزاری علاقه‌مند است که این ناشران حضور پیدا کنند و پیگیری‌های خودمان را هم می‌کنیم و با آن‌ها هم تماس گرفته و پیگیری کرده‌ایم، درنتیجه بعضی حضور خواهند یافت و بعضی ترجیح می‌دهند نماینده‌های فروششان در نمایشگاه باشند.

استقبال از بُن
از جذابیت‌های نمایشگاه کتاب برای خریداران کتاب با توجه به افزایش افسارگسیخته بهای کتاب، ارائه تخفیف است. معمولا رسم بر این بوده‌است که ناشران یا فروشندگان کتاب ۱۰ تا ۲۰ درصد تخفیف دارند و این علاوه بر بن‌هایی است که وزارت ارشاد ارائه می‌کند و ۲۰ درصد تخفیف را شامل می‌شود که در مجموع خریداران کتاب از نمایشگاه می‌توانند روی ۳۰ تا ۴۰ درصد تخفیف حساب کنند. این ویژگی می‌تواند تأثیر چشمگیری بر فروش کتاب بگذارد. تحفه‌گر با ارائه آماری از میزان فروش سال گذشته نمایشگاه کتاب مشهد خاطرنشان می‌کند: سال گذشته بالاترین فروش را در طی ادوار برگزاری نمایشگاه در مشهد داشتیم و در مدت ۷ شب نمایشگاه، ۷ میلیارد تومان کتاب فروخته شد. در نمایشگاه سال گذشته حدود ۷۰۰ ناشر شرکت کردند و ۹۰۰ غرفه برپا بود و یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان هم بن واگذار شد. امیدواریم امسال هم بتوانیم به اندازه سال گذشته با تخفیف ۲۰ درصد بن در اختیار علاقه‌مندان قرار دهیم.