آینده روشن توس

شیما سیدی- به مدت ۴۰ سال خاطره و تصویر یکسانی از آرامگاه فردوسی در ذهن نسل‌هایی به جا ماند که به توس سفر کردند. یعنی تا همین یک سال پیش اگر به آرامگاه فردوسی می‌رفتید، تصویری که پیش رویتان بود، دست کم با چیزی که پدرانتان از آرامگاه فردوسی به خاطر داشتند، توفیر چندانی نمی‌کرد. حضور رمال، گدا و دست فروش در محوطه‌ای خاکی و پرسر و صدا معروف به «جلوخان»، گذر از آن را همچون پشت سر گذاشتن هفت خان رستم سخت کرده بود. حالا، اما یک سالی می‌شود که اوضاع اندکی بهبود یافته است. محوطه جلوخان سر و شکل یافته و تقریبا باغی شده شبیه به محوطه داخل آرامگاه فردوسی، با همان دار و درخت و حوض‌های مستطیل شکل مرسوم در باغ‌های ایرانی. کار مرمت دیوار و دروازه‌های هزار ساله هم آغاز شده و احتمالا تا چند وقت آینده برای رسیدن به آرامگاه فردوسی باید از دروازه بزرگ «رودبار» بگذرید. به جز این‌ها پردیس، رودباره، باغ مفاخر، پارک باستان شناسی و... نیز پروژه‌هایی است که درباره آینده توس بر زبان مدیران شهری و میراثی جاری می‌شود. با مسعود ریاضی، رئیس کمیسیون توسعه و عمران توس هم کلام شدیم تا از این پروژه‌ها و وضعیت کنونی آن‌ها بیشتر بشنویم. او ما را به آینده‌ای نه چندان دور برد تا دورنمایی از آنچه که در چند سال آتی در توس رخ خواهد داد را ببینیم. البته که بیش نیاز اجرای تمامی این طرح‌ها منوط به عبور از پیچ تهیه و تایید طرح و تامین بودجه برای تملک است که در این روز‌ها جلوی پیشرفت بسیاری از پروژه‌های توس را گرفته است.

جلـــوخان باغی برای ورود به آرامگاه
وضعیت کنونی: فاز یک و دو اجرا شده و فاز ۳ قرار است تا بهمن ماه افتتاح شود
فاز اول جلوخان آرامگاه فردوسی به مساحت ۳.۲ هکتار در ۲۵ اردیبهشت ۹۸، هم زمان با مراسم بزرگداشت فردوسی افتتاح شد. فاز دوم آن نیز با ۱.۸ هکتار مساحت و هزینه تقریبی ۱۶.۵ میلیارد تومان، ۱۸ مهر امسال به بهره برداری رسید. با تکمیل کار فاز ۲، به جز چند جای محدود، دیگر فرد جدیدی به مجموعه ۱۳ شاعر خراسانی خفته در توس معروف به «مقبره الشعرا» اضافه نخواهد شد. سردیس دقیقی، شاعر بزرگی که کار سرودن شاهنامه را آغاز کرد و فردوسی راهش را ادامه داد نیز، به عنوان نمادی به این مجموعه شاعران اضافه خواهد شد. عملیات اجرایی فاز ۳ این پروژه نیز با اعتبار ۸ میلیارد تومان آغاز شده است تا دو و نیم هکتار باقی مانده نیز بهمن امسال به اتمام رسد و مجموع جلوخان آرامگاه فردوسی به هفت و نیم هکتار برسد. حدود ۶ مجسمه فاخر از جدال رستم و اسفندیار، رستم و سهراب، آرش کمانگیر و... هم به جلوخان اضافه خواهد شد. آن طور که شنیده می‌شود جنس دوتا از این مجسمه‌ها برنزی و مابقی فایبرگلاس خواهد بود.

دروازه و دیوار هزار ساله احیا می‌شود
وضعیت کنونی: در مرحله اجرای گام به گام
دیوار هزار ساله توس، که به طول ۷ کیلومتر دورتا دور شهر تابران را در بر گرفته، در گذشته ارتفاعی ۹ متری داشته و در مسیر خود ۹ دروازه و ۱۰۶ برج نگهبانی داشته است که از این همه اکنون دیواری حداکثر با ارتفاع ۲ متر و ۴ دروازه مشهود باقی مانده است. در مرحله اول میراث فرهنگی از دروازه رودبار، یعنی روی پل تاریخی کشف رود تا دروازه مرو را مرمت می‌کند. همچنین دروازه رودبار که محل اصلی ورود به شهر تابران از مشهد است نیز مرمت خواهد شد.

پروژه‌ها دوساله اجرا می‌شوند
نبود طرح راهبردی و تفضیلی توس به عقیده دکتر مسعود ریاضی، یکی از بزرگترین مشکلات پیش پای توس است. به جز این بحث تملک زمین برای اجرای برخی از پروژه‌ها نیز این روز‌ها تبدیل به معضلی شده است که رئیس کمیسیون توسعه و عمران توس را واداشته بر میزان پیگیری هایش بیافزاید. او با وجود این مشکلات در گفتگوی پیش رو آینده روشنی برای توس ترسیم می‌کند و معتقد است تقریبا تمامی این طرح‌ها به جز پردیس که پروژ‌های بلندمدت است، در فاصله زمانی دوساله شورای پنجم قابل اجراست، اگر همه همت کنند.

قبرستان تاریخی سفالقان و باغ مفاخر توس
وضعیت کنونی: در انتظار برآورد بودجه برای تملک
سفالقان، قبرستانی تاریخی به مساحت ۲ و نیم هکتار در بیرون دیوار توس است که محل دفن بسیاری از بزرگان توس بوده، این قبرستان تاریخی که امروز نشانه چندانی بیرون از خاک ندارد، قرار است به پارک مفاخر توس تبدیل شود. حدود ۴۹۰ تن از نام آوران توس شناسایی شده اند که این پارک می‌تواند یادگاری باشد از این بزرگان همچون: خواجه نصیرالدین توسی، شیخ توسی، خواجه نظام الملک توسی و... از آنجایی که این قبرستان اکنون مالک شخصی دارد، آغاز این پروژه در انتظار برآورد بودجه برای تملک است.

پارک رودباره راهی برای بازگشت اعتبار کشف رود
وضعیت کنونی: طرح مشاور به مرحله تأیید رسیده، اما هنوز مشکل تملک پابرجاست
دقیقا پایین دروازه رودبار، محل عبور کشف رود است که تاریخ درخشانی دارد، اما حال امروزش چندان مساعد نیست. با طرح «پارک رودباره» قرار است اعتبار از دست رفته کشف رود تا حدودی به آن برگردانده شود. طرح این پارک اکنون از سوی مشاور تهیه شده و با چند بار رفت و برگشت و ایراد اصلاحات در کمیته راهبردی توس و میراث فرهنگی، به مرحله تأیید نزدیک شده است. طرح مشاور ابتدا پیچیده‌تر از چیزی بود که امروز تصویب شده، اما با نظر میراث فرهنگی مبنی بر داشتن کمترین دخالت در حریم و منظر توس، طرح تا حد امکان ساده شد. این پارک قرار است از روی پل کشف رود در توس، افق دو سوی رود که حالتی S مانند دارد را در برگیرد. این پارک باید با نظارت مشاوران آب منطقه‌ای و میراث فرهنگی ایجاد شود. اما یکی از سخت‌ترین مراحل اجرای این پروژه تملک است.

مسیر دسترسی از جلوخان به ارگ
وضعیت کنونی: طراحی فاز یک انجام شده و در انتظار برآورد قیمت است
ارگ یا کهندژ، دژی بزرگ در حدود یک کیلومتری آرامگاه فردوسی است که به دلیل نبود راه مناسب دسترسی، تا کنون از دید بسیاری از بازدیدکنندگان توس مخفی مانده است. این دژ که روزگاری محل حکمرانی بسیاری از حکام خراسانی عصر سامانی، سلجوقی، غزنوی و حتی مغول بوده، قرار است با طراحی یک مسیر دسترسی به جلوخان آرامگاه فردوسی متصل شود تا بازدید کنندگان بتوانند با طی مسیری کوتاه خود را به ارگ برسانند. اجرای این طرح در انتظار برآورد هزینه است که هنوز اعلام نشده است.

پردیس ۳۰ هکتاری و ۳۰ طرح نانوشته
وضعیت کنونی: در مرحله طراحی و ایده پردازی
پروژه پردیس بزرگ‌ترین و احتمالا دور از دسترس‌ترین پروژه‌ای است که اکنون برای توس تعریف شده است. در این پروژه قرار است، بخشی از خاک توس کاوش شده و به عنوان سایت یا پارک باستان شناسی در معرض دید عموم قرار بگیرد. همچنین سالن اجتماعات که هر سال هنگام برگزاری مراسم بزرگداشت فردوسی و بارش ناگهانی باران بهاری، نیاز آن بیشتر احساس می‌شود در پردیس ساخته خواهد شد. سالن تئاتر و کشتی باچوخه و... از دیگر موارد تعریف شده در قالب پروژه پردیس است. این پروژه هنوز در مرحله طراحی و ایده پردازی است و در زمره پروژه‌های طولانی مدت توس قرار می‌گیرد.

طرح تفضیلی و جامع توس
وضعیت کنونی: کلیات طرح راهبردی پذیرفته شده است
شنیده‌ها حاکی است حدود ۱۵ روز پیش کلیات طرح راهبردی توس، در جلسه‌ای در تهران پذیرفته شد، منتها با شرط رفع برخی از ایرادات جزئی. امید می‌رود سرانجام انتظار‌ها به پایان رسد و این طرح که اکنون گره بسیاری از مشکلات توس به دست آن رفع خواهد شد، تأیید نهایی شود. با تأیید طرح راهبردی، معابر و کاربری‌ها مشخص خواهد شد و با تکیه بر آن می‌توان تا قبل از آماده سازی طرح تفضیلی به صورت خاص در کمیته ماده ۵ برای پروژه‌هایی مصوبه هم گرفت.