اخلاق مسلمانی در کلام پیامبر (ص) و امام حسن‎ مجتبی (ع)

«اخلاق مسلمانی» از فضیلت‌ها و مکارم و محاسن و صفات زیبای بسیاری تشکیل شده است. باید این ویژگی‌ها و صفات سازنده اخلاق مسلمانی را شناخت و به آن آراسته شد. پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت (ع) در عمل و رفتار در سطح عالی به اخلاق مسلمانی آراسته بودند و در سخن و گفتار نیز شاخصه‌های اخلاق مسلمانی را آموزش داده اند.

پیامبر خدا (ص) اسوه‌ای جهانی و جامع و جاویدان است. رفتار و گفتار ایشان در همه زمینه‌ها و ابعاد زندگی الگو و سرمشق است. تقسیم وقت و زمان کار‌ها پسندیده و سودمند و مایه برکت وقت است و جزو اخلاق مسلمانی به شمار می‌رود. در این راستا امیرمؤمنان امام علی (ع) سیره پیامبر (ص) در تنظیم وقت را این گونه فرموده اند: «کانَ إذا أوى إلى مَنزِلِهِ جَزَّءَ دُخولَهُ ثَلاثَةَ أجزاءٍ: جُزءالِلّهِ و جُزءالِأهلِهِ و جُزءالِنَفسِهِ؛ (عیون اخبارالرضا (ع)، معانی الاخبار، بحارالانوار). پیامبر اسلام (ص) زمانی که به خانه خویش وارد می‌شد، وقت حضور در خانه را سه قسمت می‌کرد: بخشی برای خدای عزوجل، بخشی مخصوص خانواده و بخشی هم برای کار‌های شخصی خود».

براساس حدیثی از امام حسن مجتبی (ع)، همسایه داری و حسن جوار نیز یکی از ویژگی‌های اخلاق مسلمانی است. ایشان در این باره چنین فرموده اند: «أحْسِنْ جَوارَ مَنْ جاوَرَکَ تَکُنْ مُسْلِماً (کشف الغمه فی معرفه الائمه). با کسی که همسایه توست، نیکی و احسان کن تا مسلمان باشی».

در گستره جغرافیایی تا ۴۰ خانه متصل به خانه انسان از همسایگان او محسوب می‌شوند. مسلمان باید با همسایه اش رفتار نیک و گفتار زیبا و پسندیده داشته باشد. مستاجر انسان، همسایه داخل خانه اوست و رعایت حال او و نیکی و خوش رفتاری با وی در اولویت است. همسایه‌ای که مسلمان و از فامیل انسان است، سه حق همسایگی و مسلمانی و فامیل بودن را با هم دارد.

امام حسن مجتبی (ع) در این حدیث با فعل امر «أحسن»، وظیفه مسلمانی انسان دربرابر همسایه را بیان کرده اند، بنابراین احسان به همسایه لازم است. جمله «تَکُنْ مُسْلِماً» بین همسایه داری و مسلمانی ارتباط و پیوند برقرار می‌کند. مسلمان به همسایه، نیکی و لطف می‌کند و برای همسایه اش نعمت است. راغب اصفهانی در بیان معنای حُسن نوشته است: «الحَسَن عباره عن کل مبهج مرغوب فیه (المفردات فی غریب القرآن، ص ۱۱۸) حسن، عبارت از هر شادی آفرینی است که انسان به آن رغبت و میل دارد».
این دستور سبط اکبر پیامبر اعظم (ص) به مسلمانان جهان درباره احسان کردن به همسایگان و شرط مسلمانی شمردن آن، ضرورت و اهمیت همسایه داری را آموزش می‌دهد.

مسلمان نه تنها باید از اذیت و آزار همسایه دوری کند و اسباب مزاحمت و ناراحتی او را فراهم نسازد، بلکه هرکار و سخنی را که لبخند و تبسم بر چهره همسایه می‌آورد، در روابط اجتماعی مقدم بدارد. پیروان
امام حسن مجتبی (ع) می‌توانند با رعایت حقوق همسایگان و برخورد زیبا با آنان و عمل به این فرمان امام در جامعه اسلامی، در راهی که امام دوم برای مسلمانان ترسیم فرموده اند، گام بردارند.