بی‌رحمی کرونا با زنان سرپرست خانوار

مصطفی توفیقی | شهرآرانیوز؛ خانم میانسال در حالی که کودک پنج ساله اش را با لباس‌های ارزان، اما تمیز و مرتب کنار خودش روی یک صندلی تاشوی کوچک نشانده است با چشم هایش که به سنگینی از زمین جدا می‌شوند و می‌افتند در پی «مردم» از ما برای خرید محصولات دست سازش دعوت می‌کند. در بساطش جز «آه» چیز‌های دیگری هم هست: چند عروسک دست ساز لیف و حوله حمام تل سر بافتنی و. شرم نگاهش اجازه نمی‌دهد مستقیم بروم سراغ اصل صحبت با خرید مختصری شروع می‌کنیم و بعد اجازه می‌گیریم چند سؤال بپرسیم.

گویی خودش هم دلش برای درد دل با «آدمیزاد» تنگ شده است و ناگهان سفره دلش را می‌تکاند که «از ناچاری است وگرنه هرکسی می‌آید سراغ دست فروشی اول غرورش را می‌گذارد برای فروش.» شاید بی جهت دلداری اش می‌دهم که «چه غروری بالاتر از اینکه آدمیزاد نجابت و خانواده اش را با کار و زحمت کشی حفظ کند. کار که عار نیست.» و در دلم می‌گوید: «حیف غرور تو خانم نجیب دست فروش کنار این خیابان‌های هزارجهت بی حواس.»

خودمان و خدای خودمان

مانند نعیمه خانم این همشهری شریف ما کم نبوده اند و این روز‌ها بیشتر هم شده اند خانم‌های سرپرست خانواری که برای به دوش کشیدن بار زندگی و حفظ کیان خانواده شان رنج نگاه‌های سنگین و گذرای عابران را به روح خود می‌خرند، شاید شب با دست پر به خانه برگردند و با روی گشاده روبه رو شوند. خانم حسنی یکی دیگر از این کوچه نشین‌های روزگار کروناست.

در ۳۵ سالگی همسرش را با بیماری سرطان از دست داده و، چون در شهرستان هیچ راهی برای سیر کردن شکم دو فرزند کوچکش پیدا نمی‌کرده به مشهد آمده است و سبزی پاک کرده می‌فروشد و گردو و از این دست چیزها. می‌گوید یکی از اقوام از دهات به دستش می‌رساند. می‌گوید در دهات برای خودش کسی بوده و آبرویی و برو بیایی داشته است و بعد مرگ همسرش، چون نه تحمل نگاه‌های سنگین اقوام را داشته و نه توان مالی‌ای که یک تنه بار بزرگ کردن بچه‌ها را به دوش بکشد، به مشهد آمده که روزگار بگذراند. نعیمه خانم مانند دست کم ۲۰ خانم سرپرست خانوار دیگر که در خیابان از آن‌ها نشان گرفتیم نه بیمه‌ای دارد نه تحت پوشش کمیته امداد یا نهاد یاری رسان دیگری است. او هم حرف آن‌های دیگر را تکرار می‌کند: خودمان را داریم و خدای خودمان؛ خدا هم کریم است.

چتر حمایت کمیته امداد

با این حال به نظر می‌رسد یکی از مشکلات اصلی بانوان سرپرست خانوار دست فروش که از حمایت‌های لازم کمیته امداد برخوردار نیستند اطلاع نداشتن و پیگیری نکردن خود آن هاست که با توجه به وضعیت اجتماعی شان دور از انتظار نیست؛ زیرا مجید ملک شاهی، مدیرکل حمایت‌های اجتماعی کمیته امداد، در گفتگو با خبرنگار ایلنا از پوشش گسترده حمایت‌های این نهاد برای زنان سرپرست خانوار اطلاع و توضیح می‌دهد: مددجویان امداد اکنون دو میلیون و ۳۵۲ هزار و ۸۴۱ خانوار هستند که از این تعداد یک میلیون و ۲۸۳ هزار و ۴۷۷ نفر زنان سرپرست خانوار هستند.

وی با اشاره به بازه سنی این زنان گفت: حدود ۶۴۳ هزار نفر از این زنان سرپرست خانوار بیش از ۶۰ سال سن دارند؛ همچنین حدود ۳۷ هزار زن بین ۴۰ تا ۶۰ سال هستند. ۱۷۴ هزار زن سرپرست خانوار بین ۳۰ تا ۴۰ سال هستند. ۷۹ هزار زن سرپرست خانوار بین ۲۰ تا ۳۰ سال سن دارند و حدود ۱۶ هزار زن نیز حدود ۱۵ تا ۲۰ ساله هستند که در اقصانقاط کشور تحت پوشش کمیته امداد امام (ره) قرار دارند.

مدیرکل حمایت‌های اجتماعی کمیته امداد تصریح کرد: از این تعداد نیز حدود ۷۰ هزار خانوار تحت سرپرستی زنان در شهر‌ها زندگی می‌کنند و حدود ۵۸ هزار خانوار در روستا‌ها هستند و حدود ۳ هزار خانوار نیز در عشایر ساکن هستند. وی با بیان اینکه حدود ۱۵۱ هزار زن سرپرست خانوار مستأجرند یادآور شد: حدود یک میلیون و ۸۷ هزار و ۸۲۷ خانوار در منزل شخصی خود سکونت دارند یا در منزل اقوام زندگی می‌کنند و مستأجر محسوب نمی‌شوند. همچنین حدود ۱۸۸۴ زن سرپرست خانوار دارای بیماری خاص هستند و ۳۰۶۵۹ نفر بیماری صعب العلاج دارند.

حمایت‌های ویژه دوران کرونا

ملک شاهی با اشاره به اقدامات انجام شده برای زنان سرپرست خانوار در دوران کرونا گفت: در دوران کرونا این زنان از بسته‌های حمایتی امداد و همچنین مساعدت با مشارکت سایر سازمان‌ها برخوردار شده اند و همچنین از تسهیلات وام اشتغال اهدای جهیزیه ارائه خدمات مشاوره و توزیع مواد غذایی نیز بهره‌مند شده اند.

وی درباره استان‌هایی که بالاترین مددجویان زن سرپرست خانوار را دارند گفت: براساس شاخص‌های اولویت بندی امداد بیشترین سهمیه مددجویی به استان‌های سیستان و بلوچستان،  خراسان شمالی و جنوبی و رضوی و هرمزگان بر مبنای محرومیت‌هایی که دارند داده شده است. در سهمیه اخیر تخصیص یافته نیز سعی کرده ایم سهمیه مناسبی برای استان‌های محروم‌تر تخصیص یابد. مدیرکل حمایت‌های اجتماعی کمیته امداد امام خمینی (ره) در پاسخ به این سؤال که چه تعداد زن سرپرست خانوار از چرخه حمایت خارج شده اند، گفت: با توجه به شرایط موجود کرونایی سعی شده است کمتر خانواده‌ها از چرخه حمایت خارج شوند.

ضعف حمایت‌های بیمه‌ای

بااین حال به نظر می‌رسد مشکلات بزرگ تری نیز در دروان کرونا زندگی بانوان سرپرست خانوار شاغل در کار‌های کارگری و مشاغل خرد را با بحران روبه رو کرده است؛ برخوردار نبودن از بیمه تأمین اجتماعی و بیمه سلامت از جمله این هاست.

کاظم تنکابنی، کارشناس یک نهاد مددکاری اجتماعی در این باره به شهرآرا می‌گوید: عمده جمعیت زنان سرپرست خانوار در بخش مشاغل خانگی فعال هستند که دست آن‌ها را از بیمه تأمین اجتماعی و بیمه سلامت مناسب شرایط دشوار کرونا دور نگه می‌دارد. آن بخشی نیز که در کارگاه‌های غیر خانگی مشغول کار هستند در موارد متعدد از این حقوق محروم مانده اند، به طوری که درآمد این گروه به سختی کفاف هزینه‌های معاش روزمره آن‌ها را می‌دهد، چه برسد به اینکه از پس هزینه‌های پیشگیری و مراقبت و درمان در دوران شیوع بر آیند.

آسیب پذیری اقتصاد محلی

خوداشتغالی بانوان سرپرست خانوار و مشکلات بر سر راه آن‌ها البته به کار در کارگاه‌های کوچک تولیدات خانگی و دست فروشی محدود نمی‌شود. بانوان سرپرست خانواری که از طریق «نمایشگاه‌های محلی» گذران زندگی می‌کنند نیز در شرایط کرونا با بن بست در کسب معاش روبه رو شده اند. خانم اطهری که از طریق ساخت صنایع دستی و فروش آن‌ها در نمایشگاه‌های محلی و فصلی امرار معاش می‌کند یکی از صد‌ها بانوی سرپرست خانواری است که روزی خود و فرزندانش را از این راه به دست می‌آورد.

او که همسرش در اثر تصادف سخت چند سالی است خانه نشین شده است به شهرآرا می‌گوید: پیش از این هم با این همه مسائل ریز و درشت اقتصادی زندگی مان به سختی می‌گذشت، اما الان حتی برای اجاره خانه مان مانده ایم. این فقط مشکل ما هم نیست. ۲۰، ۳۰ نفر از دوستانم که با آن‌ها در همین نمایشگاه‌ها آشنا شده ام و ارتباط دارم هم از ابتدای شیوع کرونا زندگی شان فلج شده است. برای خیلی از تولیدی‌های کوچک خانگی مهم‌ترین یا حتی تنها راه فروش همین نمایشگاه‌ها بودند که دو سال است برگزار نشده اند.

سهم ۶۰ درصدی بانوان از مشاغل خانگی

به هر روی آمار‌ها در حالی نشان از صعود چشمگیر طبقه سرمایه دار در دوران شیوع بیماری کرونا می‌دهد که اقشار آسیب پذیر، به ویژه بانوان سرپرست خانوار شرایط بسیار دشواری را سپری می‌کنند؛ بانوانی که به گفته طاهره طهماسبی، مدیر کل دفتر امور زنان و خانواده استانداری خراسان، رضوی فقط ۱۶۰ هزار و ۵۹۴  نفر از آنان در استان تحت پوشش نهاد‌های حمایتی هستند که از این تعداد ۵۵ هزار و ۸۳۱ نفر هرگز ازدواج نکرده اند و بقیه از همسر خود طلاق گرفته اند یا همسرشان فوت کرده است.

همچنین به گفته وی بیش از ۶۰ درصد صاحبان مشاغل خانگی در استان خراسان رضوی زنان هستند که مشکلات این گروه از بانوان کمبود منابع،  نداشتن بازار فروش، کمبود آموزش‌های مرتبط با اشتغال و بازار است و بخش اعظم این افراد، به ویژه در روستا‌ها و شهر‌های کوچک، سرپرست خانوار یا بدسرپرست هستند که باید تحت پوشش واحد‌های اقتصادی قرار گیرند.