کشَف، رودِ فرصت‌ها

در ۲۰ سال اخیر، قصه توجه به رودخانه کشف رود و مصائبش همانند قصه باران‌های بهاری بوده است؛ گاهی با شدت و گاهی آرام بوده و گاهی هم این رودخانه به درد بی توجهی دچار شده است. یک روز ماجرای صنوبرکاری و سال بعد از آن، اعلام شکست این پروژه؛ گاهی قصه جمع آوری موتور‌تلمبه‌ها و هر از گاه، ضرورت توجه به معیشت کشاورزان حاشیه کشف رود؛ در پاره‌ای موارد ضرورت برخورد با واحد‌های آلاینده چرمشهر، گاهی توجه به ساخت تصفیه خانه، ایجاد فضای سبز، ایجاد پارک‌های موضوعی، ایجاد مراکز گشت و پالایش و خلاصه هر بار سرفصلی خاص برای آن تعریف شده است. اواخر سال ۸۹ بود که محمود صلاحی، استاندار وقت، سکان کشف رود را به دست حسن موحدیان، فرماندار اسبق مشهد، سپرد. از انصاف اگر نگذریم، در مقاطعی، کار‌هایی پذیرفتنی انجام شد، اما نبود اعتبار و ناهماهنگی دستگاه‌های متولی، باعث شد کار سامان دهی بعد از مدتی رها شود. سال ۹۴، اما با هماهنگی نسبی میان شهرداری و شرکت آب منطقه ای، بخش‌های زیادی از این رودخانه رفع تصرف شد و ایجاد کمربند سبز در کشف رود نیز در دستورکار قرار گرفت؛ اما همان معضل نبود بودجه و ناهماهنگی‌ها باعث شد کار در نیمه راه رها شود. چندی پیش و با دستور علیرضا رزم حسینی، استاندار خراسان رضوی، فصل جدیدی از تلاش برای سامان دهی کشف رود آغاز شد. به دنبال این دستور و انتخاب شهردار مشهد به عنوان فرمانده کشف رود، قرار است این دغدغه‌ها بار دیگر به جریان بیفتد و تلاش‌ها با جهت گیری بیشتری آغاز شود. طی توافقی که در هفته گذشته میان ۸ دستگاه منعقد شد، از این پس استانداری، شهرداری مشهد، دادگستری، شرکت آب منطقه‌ای، شرکت آب‌وفاضلاب مشهد، اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست، سازمان جهاد کشاورزی و شرکت شهرک‌های صنعتی خراسان‌رضوی در برنامه‌ای مشترک برای سامان‌دهی این رودخانه چاره اندیشی خواهند کرد. شهردار مشهد نیز در همین رابطه وعده اختصاص ۲۰۰ میلیارد تومان اعتبار ویژه برای کشف‌رود را داد و رئیس کمیسیون خدمات شهری و محیط زیست شورای شهر نیز وعده داد شورای شهر در راه تحقق سامان‌دهی کشف‌رود، همراهی مداومی داشته باشد. برای پیگیری اقدامات انجام شده و راهکار‌های پیش رو به منظور پایان دادن به معضلات کشف رود، در میزگرد «کشف رود؛ غفلت‌ها و فرصت ها» میزبان حسین علی میرزایی دبیر کارگروه نجات کشف رود، احمدرضا سلامی مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری مشهد، حسن خواجوی رئیس اداره محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی و مهدی جمشیدی مدیر عامل جمعیت ناجیان آب مشهد بودیم؛ میزگردی که در برخی دقایق، گفت و گویی دو جانبه بود و در برخی دقایق نیز بی شباهت به مناظره نبود!...

 

حسین‌علی میرزایی - دبیر کارگروه نجات کشف رود:
در حال حاضر ۱۸۰ هکتار از اراضی محدوده کشف رود آزاد و تحویل شهرداری شده که در این محدوده نیز درخت کاری صورت گرفته است. در کل می‌توان گفت که ۱۵۵۰ هکتار آزاد شده است

آقای علی میرزایی، تا همین امروز که دور یک میز نشسته ایم، هزینه‌های بسیاری برای کشف رود صرف شده است. در یک برهه که رسانه‌ها توجه‌ای ویژه به موضوع کشف رود داشتند، موضوع تا تخریب بخشی از اراضی کشت شده در آن محدوده هم پیش رفت؛ لودر‌ها آمدند و تخریب مزارع کشت سبزی‌های آلوده در دستور کار قرار گرفت و در محدوده‌هایی صنوبرکاری هم انجام شد. اما بعد از گذشت مدتی، همه چیز از تب و تاب افتاد. ادامه آزادسازی‌ها و حفظ این اراضی آزاد شده با مشکلاتی مواجه شد؛ مشکلاتی که ۲ سال قبل اعلام شد با موضوعات مالی گره خورده است. علت این فراز و فرود شکل گرفته در کشف رود، چه چیزی بوده است یا چه کسانی بوده اند؟
علی میرزایی: در این باره باید گریزی به گذشته کشف رود بزنیم. بیش از ۲۰ سال از اتفاقات زیست محیطی پیرامون این رودخانه می‌گذرد. ورود شرکت آب منطقه‌ای استان به منظور انجام امور اجرایی با محوریت نجات و احیای کشف رود مربوط به سال ۹۳ است. در آن سال بررسی‌هایی صورت گرفت و راهکار‌های متعددی که در گذشته برای کشف رود تجربه شده بود، بررسی شد. پس از پایان بررسی‌ها تنها راهی که برای نجات کشف رود در نظر گرفته شد، آزادسازی اراضی این محدوده بود. آن زمان وضعیت آن قدر حاد بود که حتی راهی برای دسترسی به رودخانه و انجام اقدامات اجرایی وجود نداشت. بدون امکان دسترسی هم نمی‌توانستیم طرح‌ها را برای نجات و احیای کشف رود اجرا کنیم. دسترسی‌ها به قدری محدود بود که در برخی موارد، امکان ورود به کشف رود حتی در فاصله ۱۰ کیلومتری وجود نداشت. این وضعیت شرایط کار را سخت و در عمل، ما را دچار مشکلاتی کرده بود. حتی امکان اجرای پروژه‌ای در آن محدوده را نداشتیم. آب منطقه ای، اما به اقدامات خود در این حوزه ادامه داد و در نهایت ابتدا بازگشایی مسیر‌ها و بعد احیای رودخانه را در دستور کار قرار دادیم. کار بازگشایی مسیر را با روش‌های مختلف و در مدت ۲ سال ونیم انجام دادیم. در این مدت نیروی انتظامی و معاون دادستان نیز برای اجرای این امر بسیار همت کردند. با این همکاری‌ها ۷۶ کیلومتر از این مسیر که از شاهنامه تا ۵ کیلومتری محدوده چرمشهر بود، آزاد شد. همچنین از ۸ فرعی کشف رود، فرعی‌های پاوا و سیاسک تا حدودی آزاد شد.
هم اکنون نیز ماشین آلات در ۶ کیلومتری پایانی و بالادست بولوار شاهنامه به سمت غرب در حال بازگشایی مسیر هستند. با این بازگشایی، محدوده محور اصلی بازگشایی کشف رود به ۸۲ کیلومتر می‌رسد. البته اگر فرعی‌ها را اضافه کنیم، در مجموع این بازگشایی ۹۰ کیلومتر می‌شود. تاکنون بیش از ۶۰ پل و زیرگذر در این محدوده احداث کرده ایم. همچنین چند ساختمان گشت و نظارت احداث شده است. علاوه بر آن ۱۰ تیم گشت و نظارت در مسیر فعال هستند. یکی دیگر از اقدامات انجام شده در محدوده کشف رود، مربوط به انتقال پساب خین عرب بود که این موضوع نیز به بخش خصوصی واگذار شد.

با این توضیحات چرا روند بازگشایی و احیای کشف رود کُند و حتی به عبارتی متوقف شد؟
در تأمین اعتبارات مشکلاتی وجود داشت. هم اکنون در حوزه کشف رود و اقدامات اجرا شده درحدود ۱۱ میلیارد تومان بدهی داریم. برای مثال در این محدوده ۲۰۰ کیلومتر جاده خاکی برای سهولت تردد ایجاد کرده ایم. اعتبار دیگری هم برای تأمین پروژه نداریم. در جریان سفر شهریور ۵ سال قبل هیئت دولت، ۱۶۰ میلیارد تومان برای سامان دهی وضعیت کشف رود مصوب شد که از این محل نیز فقط ۱۴ میلیارد تومان پرداخت شد. این مشکلات مالی تا جایی پیش رفت که استاندار خراسان رضوی موضوع تأمین اعتبارات کشف رود را پیگیری کرد. با نامه‌ای که استاندار خراسان رضوی برای رئیس سازمان برنامه و بودجه نوشت، ۱۵ میلیارد تومان برای تصفیه خانه سپتاژ در نظر گرفته شد. این اعتبار نیز توسط نوبخت به شرکت آب منطقه‌ای ابلاغ شد تا فاز ۲ کشف رود اجرایی شود. در حال حاضر پیش تصفیه سپتاژ پیشرفت ۹۶ درصدی دارد.

برای این پیش تصفیه تاکنون چقدر هزینه شده است؟
علی میرزایی: تاکنون ۹ میلیارد تومان هزینه شده است؛ ۴ میلیارد تومان از محل اعتبارات سفر هیئت دولت و ۵ میلیارد تومان از اعتبارات شرکت آب منطقه. برای فاز دوم نیز برآورد هزینه مورد نیاز ۴۰ میلیارد تومان است. در این راستا نیز تاکنون ۱۵ میلیارد تومان اوراق تا سال ۱۴۰۰ تأمین و ابلاغ شده است تا ادامه کار انجام شود.

در حوزه آزادسازی‌های اراضی تصرف شده، در چه مرحله‌ای قرار داریم؟
در حال حاضر ۱۸۰ هکتار از اراضی محدوده کشف رود آزاد و تحویل شهرداری شده که در این محدوده نیز درخت کاری صورت گرفته است، اما در کل می‌توان گفت که ۱۵۵۰ هکتار آزاد شده است.

چرا بعد از آزادسازی‌ها اقداماتی اجرایی روی این اراضی انجام نشد و کار به حال خود رها شد؟
برخی از این محدوده‌ها خارج از محدوده شهری و خدمات شهرداری بود؛ مثلا در محدوده التیمور ۵۰۰ متر از آزادساز‌ی ها خارج از محدوده شهری مشهد است؛ بنابراین این محدوده‌ها متولی نداشت که اقدامی روی آن صورت بگیرد و چاره اندیشی شود. برای برخی از محدود‌ها نیز «سازه» در نظر گرفته شده و باید پروژه‌ای در آن محدوده انجام می‌شد، مانند تصفیه خانه التیمور.

از توافق‌ها با شهرداری بگویید.
قرار شد با توافق و تعامل با شهرداری، طرح جامع کشف رود که خود شهرداری آن را انجام می‌دهد، طراحی شود. در این طرح به موضوع مبلمان کشف رود نیز توجه شده است. درباره درخت کاری‌ها نیز تصمیم گیری به بررسی‌های جامع و کافی موکول شد. طبعا قصد نداریم اقدامی را عجولانه و بدون درنظرگرفتن تبعات واثراتش، تصمیم گیری و اجرایی کنیم. اگر تصمیم عجولانه‌ای اتخاذ شود، در آینده با تبعات منفی آن مواجه خواهیم بود.
درباره درخت کاری در محدوده کشف رود نیز باید بگویم همه از وضعیت تأمین آب مشهد و بارش کم سال‌های اخیر اطلاع داریم؛ بنابراین باید موضوع تأمین آب مشهد را در صدر قرار دهیم و برای دیگر پروژه‎ها نیز اهم و مهم کنیم. درخت کاری در حاشیه کشف رود نیز با موضوع تأمین آب مورد نیاز مشهد گره خورده است. نکته دیگر اینکه پساب موجود در کشف رود، یک منبع آبی است و برای استفاده از آن باید برنامه ریزی کنیم. این موضوع هم که بخواهیم در اراضی آزادشده درخت کاری کنیم یا نه، منوط به نشست‌های کارشناسی است و قرار نیست تصمیماتی بگیریم که با هزینه کرد شهرداری همراه باشد، اما از سویی برای تأمین آب درختان با مشکل روبه رو شود.

در مرحله نخست آزادسازی‌ها رخوتی وجود داشت که ممکن است دوباره و پس از گذشت مدتی، این رخوت دوباره در فرایند اجرایی کشف رود ایجاد و مشکلات آن فراموش شود.
درباره بازگشایی، همچنان مشکلاتی در بالا‌دست ادامه دارد که البته معضلات بهداشتی نیست؛ زیرا محدوده‌های بحرانی آزادسازی تمام شده است. آزادسازی در محدوده بولوار شاهنامه به دلیل ساخت ویلا‌ها و قطعه بندی‌های غیرمجاز درجریان است و ۱۰ کیلومتر نیز آزادسازی شده است. اما در محدوده چرمشهر و ۵۰ کیلومتر بعد از آن، آزادسازی‌ها به واسطه سد شوریجه است که در پایین دست درحال ساخت است. در این محدوده بند بزرگی روی کشف رود احداث کرده ایم.

محل دقیق این بند که روی رودخانه کشف رود زده شده، کجاست؟
در ۸۰ کیلومتری مشهد. باتوجه به اجرای پروژه سد شوریجه، مطالعات منطقه‌ای تا خود شوریجه به وسعت ۱۰۰ کیلومتر صورت گرفته و نهایی شده است. در این محدوده، نقاط حساس بازگشایی شده است. ازآنجاکه در این محدوده، موضوع آب و ذخیره سازی مطرح است، رفع تصرف‌ها ادامه می‌یابد. به طور یقین، موضوع سد شوریجه که میلیارد‌ها تومان برای آن هزینه می‌شود، اهمیت بسیار دارد.
روند اجرایی کشف رود در یک سال ونیم اخیر کُند و تقریبا از اواخر ۹۶ متوقف شده است. این روند تنها در حد نظارت بوده و دوباره موتور تلمبه‌ها به مزارع راه یافته است و فاضلاب راهی مزارع روستا‌های قازقان، کنه بیست و قیاس آباد می‌شود. تا قبل از کند شدن روند اجرایی در کشف رود و تا اواسط سال ۹۶، دستگاه‌های قضایی و حتی سپاه به این محدوده به طور جدی ورود کردند و موتور تلمبه‌های فعال هم جمع آوری شد. در همان برهه و به دلیل جمع آوری موتور تلمبه ها، درگیری‌های متعدد میان کشاورزانی که قصد داشتند با موتور تلمبه، فاضلاب را از کشف رود به اراضی خود برسانند، شکل گرفت. آن زمان بار‌ها من را تهدید کردند. کار حتی به جایی رسید که برخی افراد به منزل یکی از همکاران رفتند و تمام وسایل منزل او را شکستند. گاهی مأمورانی که برای جمع آوری موتور تلمبه‌ها به آنجا می‌رفتند، مورد ضرب و شتم قرار می‌گرفتند و برخی از مأموران ما راهی بیمارستان شدند. گاهی هم مأمورانی که برای برش لوله‌های فاضلاب می‌رفتند، تمام فاضلاب خام با آن همه آلودگی، به سر و صورتشان می‌پاشید. نیرو‌های ما با این شرایط سخت کار کردند، اما صبح که برمی گشتند، چیزی که دوباره اتفاق افتاده بود، نصب دوباره لوله‌ها برای رساندن این فاضلاب به مزارع بود. یکی دیگر از مشکلات ما در این محدوده، مربوط به زمین خوارانی بود که اراضی این محدوده را تصرف کرده بودند؛ البته این افراد پس از رفع تصرف دیگر بازنگشتند.
درباره کشاورزان آن محدوده نیز باید به نکاتی اشاره کنم، آن هم اینکه نباید از انصاف عدول کرد. کشاورزان این محدوده از سا ل‌ها قبل در اینجا ساکن بوده و با کار کشاورزی امرار معاش می‌کرده اند. در سال‌های اخیر و پس از خشک سالی‌ها که سبب کم آبی کشف رود شد، کشاورزان این محدوده برای کشت و کار خود با مشکل روبه رو شدند. از سوی دیگر پساب را رها کرده بودیم و این پساب از جلو خانه آنان می‌گذشت. کشاورزان این محدوده تمام زندگی خود را از همین کشت وکار اداره می‌کنند. البته در موضوع استفاده از فاضلاب کشف رود برای کشاورزی، ۵۰ پرونده تشکیل و ۳ حکم زندان صادر شد. یکی از موارد، مربوط به فردی بود که در این محدوده و برای استفاده از فاضلاب، حوضچه‌ای بزرگ ایجاد کرده بود. با اقداماتی که انجام دادیم و معرفی این فرد خاطی به دستگاه قضایی، او به ۳ سال زندان محکوم شد.

به گذشته کشف رود اشاره کردید. لطفا توضیحاتی نیز درباره وضعیت حال و اقدامات در دستورکار برای آینده کشف رود ارائه کنید.
طرح‌هایی در دست اقدام داریم؛ برای مثال خط انتقال پساب خین عرب به غرب مشهد در دستور کار است و در آستانه افتتاح قرار دارد. یکی از مشکلات کشف رود در پایین دست و در محدوده تصفیه خانه اولنگ مربوط به سرریز پساب این تصفیه خانه است که این موضوع نیز به بخش خصوصی واگذار شده است. برای کمربندی نیز مطالعاتی صورت گرفته و مدل تصفیه خانه آن آماده شده است که وارد مرحله توافق با شهرداری شده ایم. محدوده التیمور نیز در اختیار شهرداری است تا تصفیه خانه احداث شود. با این تصفیه خانه در حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ لیتر بر ثانیه، پساب از این محدوده جمع آوری می‌شود. برای تصفیه خانه سپتاژ هم قول مساعدی برای کمک داده شده است. با اجرای این موارد، فقط معضل فاضلاب محدوده چرمشهر باقی‌ می‌ماند. در حال حاضر ۸۰ درصد اقدامات در محدوده کشف رود انجام شده و فقط ۲۰ درصد باقی مانده است. قبول دارم که هنوز در محدوده مشهد وضعیت بحرانی است. روز‌های اولی که با کشت وکار‌های صورت گرفته در کشف رود مقابله شد، کشاورزان آن محدوده با کمی عقب نشینی به سمت کشت وکار‌هایی غیرمستقیم رفتند و جو و گندم کشت کردند. اما با کُند شدن روند اقدامات مقابله‌ای در کشف رود، موضوع صیفی کاری در این محدوده قوت گرفت و موتور تلمبه‌ها دوباره فعال شد. البته در حال حاضر، جمع آوری موتور تلمبه‌ها راهکار اصلی مشکلات نیست. رها شدن این پساب و فاضلاب در رودخانه کشف رود و رفتن آن به سمت پایین دست و اراضی میامی، یک مشکل بزرگ است؛ زیرا رها کردن این فاضلاب و رسیدن آن به اراضی پایین دست، زمینه ساز کشت خربزه در این محدوده است. مشکل بزرگی که در این محدوده داریم، این است که در میامی، جاده‌ای برای دسترسی نداریم و همین موضوع، مشکلات ما را برای نظارت بر این منطقه بیشتر می‌کند. با ورود شهرداری می‌توان امیدوار بود تا پایان سال ۹۹ موضوع بهداشتی در کشف رود تمام شود. فعالیت‌های عمرانی زمان می‌برد و نمی‌توان تاریخ مشخصی برای پایان آن ارائه کرد.

 

احمدرضا سلامی - مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری مشهد:
آنچه سبب بروز مشکلات و تداوم نداشتن فعالیت‌ها در این محدوده شده، اقدامات جداگانه هر یک از دستگاه‌های مسئول است. دراین راستا هر کدام از دستگاه‌ها و مسئولان بر اساس اقتضائات سازمان متبوع خود، اقداماتی برای کشف رود انجام دادند

آقای سلامی، مدت زیادی از دستور استاندار و ورود شهرداری به موضوع کشف رود نگذشته است. شاید اولین سؤال مردمی از شهردار مشهد به عنوان فرمانده کشف و مجموعه شهرداری این باشد که شهرداری چگونه می‌خواهد این کلاف به هم پیچیده را مدیریت کند؟
سلامی: مجموعه شهرداری مشهد از روزی که فرماندهی کشف رود به آنان واگذار شده، صدر اقدامات خود را بر برقراری هماهنگی و تعامل میان دستگاه‌های مسئول، استماع اقدامات و مشکلات آنان و نیز برگزاری جلسات کارشناسی به منظور تعیین راهکاری کاربردی در حوزه کشف رود قرار داده است. در این راستا تاکنون جلساتی با استاندار خراسان رضوی برگزار شده است. همچنین چندین جلسه با معاون عمرانی استانداری داشته ایم. جدا از این موارد، جلسات کارشناسی میان دستگاه‌ها برگزار شده است تا به یک برآیند و اجماع نظر برسیم.

از قول مسئولان وعده‌ها و تأکید‌های متعددی درباره کشف رود در رسانه‌ها منتشر شده است، اما این حرف‌ها و اقدامات، مستمر و پایدار نبوده و در نهایت به فرجامی نرسیده است. شهرداری برای پرهیز از این اتفاق و اینکه اقدامات بعد از گذشت مدتی از تب و تاب و پیگیری نیفتد، چه برنامه‌ای دارد؟
بله، این موضوع مهم‌ترین چالش کشف رود است. از نظر ما، آنچه سبب بروز مشکلات و تداوم نداشتن فعالیت‌ها در این محدوده شده، اقدامات جداگانه هر یک از دستگاه‌های مسئول است. دراین راستا هر کدام از دستگاه‌ها و مسئولان بر اساس اقتضائات سازمان متبوع خود، اقداماتی برای کشف رود انجام دادند و البته حافظ سازمان خود نیز بودند؛ بنابراین برنامه ریزی‌ها با محوریت دستگاه‌های متبوع و اعتباری که می‌توانستند در این حوزه هزینه کنند، لحاظ می‌شد. این گونه عمل کردن جداگانه و جزیره‌ای سبب شد حل کامل معضلات کشف رود به سرانجام نرسد. همین موارد تجربه شده در گذشته سبب شد استاندار خراسان رضوی برای موضوع کشف رود و حل مشکل آن تصمیم به تشکیل یک مدیریت واحد بگیرد. این انتخاب و اعتماد نیز با توجه به توان اجرایی و اعتباری شهرداری مشهد صورت گرفت. درباره اقداماتی که شهرداری مشهد در این مدت انجام داده است، به طور خلاصه می‌توان گفت پس از تصمیم اخیر، شهرداری اولین گام خود را براساس اصل هماهنگی میان دستگاه‌ها برداشت. شهرداری طی مکاتباتی با تمام دستگاه‌های مرتبط و ذی نفع مانند آب منطقه ای، آب وفاضلاب مشهد و محیط زیست استان، از آن‌ها خواست که هر یک، هم قوانین و ضوابط بالادستی ارگان و وزارتخانه خود و هم حاصل مطالعات و تحقیقاتشان درباره حریم و بستر رودخانه اعم از مطالعات زیست محیطی و بهداشتی را به شهرداری ارسال کنند تا برآیند مشخصی از قوانین و ضوابط دستگاه‌های متولی تدوین شود. مثلا آب منطقه‌ای طرح و مطالعات جامعی با محوریت رودپارک‌ها انجام داده است. شهرداری نیز برای رود پارک‌ها مطالعات و بررسی‌هایی داشته باشد. در این شرایط این مطالعات در فاز نخست و پس از جمع بندی به شورای فنی استان می‌رود تا تصویب شود و درنهایت دستگاه‌ها براساس یک طرح یکپارچه اقدام و عمل کنند؛ همچنین به استناد این طرح بالادستی پروژه‌هایی تعریف و اجرایی کنیم. ضمن اینکه دستگاه‌های یاد شده انتظارات خود را از مدیریت واحد کشف رود اعلام کنند.

برای ارائه این بسته، زمان بندی مشخصی وجود دارد یا خیر؟ نکته دیگر اینکه بسته را می‌توان بسته عملیاتی برای کشف رود دانست؟
در بسته تفاهم نامه اخیر برنامه‌های کلان، میان مدت و کوتاه مدت ارائه شده است. برنامه‌های کوتاه مدت را می‌توان برنامه‌های عملیاتی نامید. این برنامه‌ها در راستا و زیر چتر برنامه‌های بلند مدت قرار دارد که باعث ادامه دار بودن کار‌ها و تداوم برنامه‌ها خواهد شد. تأکید شهرداری، این است که این بسته، کامل، جامع و بدون شتاب تدوین شود. در همین راستا شهردار مشهد نیز جلساتی با سازمان‌های مردم نهاد داشت تا نظرات مردم را نیز مد نظر قرار دهد. تأکید می‌کنم که این جلسات مستمر خواهد بود و پیگیری‌ها نیز ادامه دار است. موضوع دیگر در حوزه کشف رود، مطالعات مختلف دستگاه‌ها برای این رودخانه تاریخی است.

با مجموع تلاش‌هایی که در جریان است، آینده کشف رود را چگونه ترسیم می‌کنید؟
برای آینده کشف رود باید بهسازی فضا، آماده سازی بستر و رفع آلودگی‌های ناخوشایند ناشی از فاضلاب جاری در اولویت قرار گیرد و برابر مطالعات و برآیند جامعی که اشاره کردم، اقداماتی برای محیط این محدوده صورت گیرد. در موضوع کشف رود، مطالعاتی با محوریت گردشگری مورد توجه و تأکید است. البته محوریت مباحث گردشگری تنها درخت کاری و ایجاد پارک نیست؛ چون منابع آبی مشهد محدود است. اگر قرار باشد بخشی از این محدوده را درخت بکاریم، از درختان کم آب طلب استفاده می‌کنیم. همچنین لازم است برای آبیاری از آب تصفیه شده استفاده کنیم تا این پساب از دشت مشهد خارج نشود.

برای فاضلاب موجود در کشف رود برنامه‌ای دارید؟
حجم فاضلاب جاری در کشف رود کم نیست. در حال حاضر در مشهد پروژه جمع آوری فاضلاب شهری (اگو) در دست اجراست. با توجه به اجرای طرح اگو، میزان فاضلاب جاری در کشف رود پایدار نخواهد بود و کمتر خواهد شد. از طرف دیگر تصفیه خانه‌هایی در دست ساخت و اجرا داریم که با ورود آن‌ها به چرخه تصفیه آب، میزان پساب رها شده در کشف رود کم می‌شود و حتی می‌توانیم از این پساب تصفیه شده برای تأمین آب کشاورزی استفاده کنیم. این خود دلیلی خواهد شد تا چاه‌هایی را که اکنون آب آن برای کشاورزی استفاده می‌شود، پلمب کنیم و اجازه بدهیم این آب در آبخوان دشت مشهد باقی بماند. در حال حاضر التیمور بزرگ‌ترین و مهم‌ترین بخش ورودی به کشف رود است. چرمشهر نیز بخش دیگری است که حجمی از فاضلاب کشف رود به این محدوده اختصاص دارد. شهرداری در این ۲ مورد ورود جدی خواهد داشت. سعی داریم با تسریع در روند ساخت تصفیه خانه‌ها از این فاضلاب تصفیه شده برای فضای سبز استفاده کنیم. قطعا همه این موارد با تعاملات و توافق‌هایی که با دستگاه‌های مسئول داریم، تعیین تکلیف می‌شود.

 

مهدی جمشیدی - مدیر عامل جمعیت ناجیان آب مشهد:
اکنون که این موج برای سامان دهی اوضاع کشف ایجاد شده است، درخواست می‌کنیم کشف رود را تنها همین محدوده حاشیه مشهد نبینید. کشف رود بخشی از دشت مشهد است که می‌تواند یک منبع آبی برای این شهر باشد

آقای جمشیدی، مشکلات کشف رود از دید شما به عنوان نماینده یک تشکل مردمی کدام هاست؟ چرا کشف رود به این وضعیت بحرانی در حوزه زیست محیطی رسید؟
سمن‌ها و رسانه‌ها نمایندگان مردم هستند که با اطلاع رسانی می‌توانند بستری برای آگاهی بخشی و مطالبه گری بحق مردم باشند. در مورد کشف رود نیز رسانه‌ها بسیار پای کار بوده اند و همین اطلاع رسانی‌های آنان سبب شد در سال‌های گذشته اقداماتی مانند آزادسازی حریم این رودخانه شکل بگیرد که این خود جای تشکر دارد. امیدواریم رسانه‌های استان در موضوع کشف رود از تب و تاب نیفتند و همچنان پرشور پیگیر این معضل زیست محیطی باشند.
مشکل کشف رود، نتیجه مدیریت ناکارآمد دستگاه‌های دولتی است که طی دو دهه شکل گرفت. کشف رود رودخانه‌ای اساطیری در حاشیه توس و باعث شکوفایی و رونق توس و به تبع آن مشهد بوده است. اما این رودخانه در دهه‌های گذشته به دلایلی از جمله خشک سالی، رشد جمعیت، رشد و توسعه صنعت در حاشیه آن و کم آبی، از رونق افتاد. در همین سال‌ها و با اوج گرفتن مشکلات بهداشتی در کشف رود، دستگاه‌های دولتی پای کار آمدند. دولت به عنوان حاکمیت که مدیریت منابع آبی و حفظ آن را بر عهده دارد، برای رودخانه کشف رود مشهد نیز پای کار آمد. اما مدیریت دولتی در این ۲۰ سال نتوانست مشکلی از مشکلات کشف رود حل کند. در این مدت، کشف رود به یک لکه سیاه در حاشیه مشهد تبدیل شد که این هم از ضعف مدیران دولتی بود. متولیان دولتی مانند آب منطقه‌ای و محیط زیست قرار بود از این رودخانه حفاظت کنند و مانع تعرض به حریم این رودخانه و رهاسازی فاضلاب به داخل آن شوند. این اقدام بخشی از وظایف حاکمیتی آنان است. اما در گذشته، اقدامات این ۲ دستگاه که اکنون نمایندگان آنان در جلسه حضور دارند، چندان در خور توجه نبود. کم کاری آنان سبب شد جلو چشم این ۲ دستگاه و دیگر مسئولان این شهر، مزارع کشاورزی با آب فاضلاب شکل بگیرد و فاضلاب شهری و صنعتی داخل رودخانه رها شود. در ادامه، همین کم کاری دلیلی شد که از محدوده شاهنامه به بعد و در کلِ رودخانه کشف رود مزارع کشاورزی و صیفی جات قد علم کنند؛ مزارعی که با فاضلاب آبیاری می‌شدند و محصولاتشان روانه بازار و سفره‌های مردم شد. البته منکر آن نیستم که در این سال‌ها اقداماتی هم صورت گرفته است؛ اما مدیریت‌ها برای سامان دادن به کشف رود ناکار آمد بود. چرا از ۲۰ سال قبل فریاد می‌زنیم در کشف رود فاجعه زیست محیطی رخ داده است، اما بعد این مدت، هنوز اقدام خاص و مؤثری انجام نشده است؟ آیا محیط زیست توانست وضعیت زیست محیطی آنجا و فاضلاب‌هایی را که رها می‌شود، سامان دهد؟ آیا آب منطقه‌ای توانست مانع از کشت صیفی جات در حاشیه این رودخانه و با آبیاری فاضلابی شود؟ آیا جز این است که کشف رود اکنون منبع آلودگی و انتقال بیماری و سرطان به شهروندان مشهدی است؟ جهاد کشاورزی، علوم پزشکی و همه مسئولان با چشمانی باز، وضعیت فاجعه بار این منطقه را می‌بینند و اوضاع را هم به خوبی می‌دانند، اما در مدیریت ضعف دارند. مسئولان با چشمان باز مشکلات کشف رود را دیده اند و می‌دانند که پایین‌تر از چرمشهر با این فاضلاب که با فلزات سنگین مخلوط شده است، ذرت و صیفی جات کشت می‌شود و به خورد زائر و مجاور می‌رود. معتقدم تا زمانی که در آنجا کشت وکار آلوده وجود دارد، مسئولان ما عقب هستند. با اطلاع رسانی رسانه‌ها درباره کشف رود، موضوع دوباره به جریان افتاد و خوشحالیم که آقای استاندار پای کار آمد. انتخاب شهردار مشهد به عنوان فرمانده کشف رود نیز، اقدامی مناسب و بجا بود. شهرداری هم توان اجرایی و هم امکانات مالی دارد؛ البته مشروط بر اینکه مجموعه دستگاه‌های مرتبط برای مدیریت واحد کشف رود همکاری کنند. اکنون که این موج برای سامان دهی اوضاع کشف ایجاد شده است، درخواست می‌کنیم کشف رود را تنها همین محدوده حاشیه مشهد نبینید. کشف رود بخشی از دشت مشهد است که می‌تواند یک منبع آبی برای این شهر باشد. اگر پساب و فاضلابی که داخل کشف رود ریخته می‌شود، درست تصفیه شود، این فاضلاب می‌تواند منبع آب برای کشت وکار و حتی آب مورد نیاز صنایع باشد. در حال حاضر در دشت مشهد، حداکثر آبی که باید برداشت کنیم ۴۰۰ میلیون متر مربع است؛ با وجوداین برداشت ما یک میلیارد متر مربع است و این یعنی تجاوز به آبی که باید آیندگان از آن استفاده کنند. به همین دلیل تصفیه پساب و فاضلاب برای دشت تشنه مشهد اهمیت فراوان دارد. متأسفانه آب منطقه‌ای در این حوزه ۲۵ سال عقب ماندگی دارد.
علی‌میرزایی: شما خودتان یکی از مسئولان حوزه آب استان بوده اید و اگر می‌گویید آب منطقه‌ای ۲۵ سال عقب ماندگی دارد، قطعا این مدت شامل زمان‌هایی نیز که خودتان مسئول بوده اید، می‌شود. پس خودتان هم باید بپذیرید که اشتباه کرده اید و در این عقب ماندگی که اشاره کردید، دخیل بوده اید.
جمشیدی: ۲۵ سال قبل، طرحی به نام «بازچرخانی فاضلاب مشهد» به تصویب رسید. در این مدت اعتباراتی گرفتید و هزینه کردید. قرار بود سال ۹۸ که سال آخر آن مصوبه بود، پساب جمع آوری شده در مشهد بازچرخانی و تصفیه شود. در ادامه نیز این آب تصفیه شده به غرب مشهد منتقل شود تا با تغذیه آبخوان غرب مشهد، استفاده از آب سفره‌های زیرزمینی آن محدوده را کمتر کنیم، اما این موضوع محقق نشد. حالا نیز از شهردار مشهد که فرمانده کشف رود است، می‌خواهیم کشف رود را تنها و محدود به معضلات محدوده حاشیه مشهد نبیند و در رابطه با کلیت گفته شده، اعم از توجه به بازچرخانی آب، انتقال آن به غرب و موضوع تصفیه فاضلاب، اقدام لازم را مد نظر قرار دهد.

 

حسن خواجوی - رئیس اداره محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی:
در محیط زیست استان طرح مدیریت توجیهی و تفصیلی را برای کشف رود تدوین کردیم؛ نسخه انعطاف پذیری که در آن سعی شد قوانین خشک محیط زیست را به منظور اجرایی شدن در این محدوده، انعطاف پذیر کنیم

سال ۸۶ موضوع کشف رود با پیگیری‌هایی که رسانه‌ها انجام دادند، به موضوع اول مشهد و رسانه‌ها تبدیل شد. این اتفاق تا جایی پیش رفت که معاون سابق دادستان (قاضی بخشی محبی) به طور جدی به بررسی این موضوع پرداخت و جلساتی با دستگاه‌های ذی ربط برگزار کرد. در یکی از جلسات و پس از غیبت‌های مکرر مسئولان سابق محیط زیست، معاون سابق دادستان از عملکرد محیط زیست به شدت انتقاد کرد. اکنون نیز حضور کم رنگ محیط زیست در موضوع معضلات کشف رود مطرح است. با این گفته‌ها و شرایط پیش آمده سیاست محیط زیست استان در برابر معضلات کشف رود چیست؟
خواجوی: محیط زیست، سازمانی نظارتی و حاکمیتی است؛ بنابراین بُعد نظارتی این سازمان از بُعد اجرایی آن بیشتر است. با این حال این نکته را که گفتید محیط زیست حضور پررنگ نداشته است، قبول نداریم. محیط زیست کار‌های بسیاری انجام داده است. ما نه تنها نگران وضعیت کنونی کشف رود هستیم، بلکه وضعیت کشف رود به یک دغدغه کلی و مهم برای محیط زیست استان تبدیل شده است. اگر رسانه‌ها و مسئولان حالا از کشف رود صحبت می‌کنند، بیشتر نظرات و دغدغه هایشان به ۶۰ کیلومتر حاشیه مشهد برمی گردد، درحالی که رودخانه حفاظت شده کشف رود ۳۷۴ کیلومتر است و از ارتفاعات قوچان تا پل خاتون تجن ادامه دارد. محیط زیست کل این رودخانه را مورد توجه قرار داده است و در جلسات بسیار و در همان ابتدای کار که موضوع طرح نجات کشف رود مطرح شد، حضور جدی داشت، اما بعد از گذشت مدتی و پس از آنکه دغدغه‌های محیط زیست مورد توجه قرار نگرفت، محیط زیست صلاح را بر آن دانست که مشارکت خود را کم رنگ کند. البته این به معنای آن نبود که کار را رها کرده باشیم. محیط زیست اقدامات خود را برای کشف رود انجام داد. بر این اساس و با پیگیری‌هایی که صورت گرفت، سال ۹۲ این منطقه را به منطقه حفاظت شده ارتقا دادیم. قطعا با ارتقای این منطقه به عنوان منطقه حفاظت شده می‌توان اقدامات مؤثری برای کشف رود انجام داد. همان زمان و قبل از اینکه این منطقه ارتقا داده شود، خیلی از مسئولان و حتی سازمان‌های مردم نهاد به ما خرده می‌گرفتند و می‌گفتند «شما در این منطقه چه پتانسیل محیط زیستی‌ای دیده اید که این محدوده را به محدوده حفاظت شده ارتقا داده اید؟» آن زمان پاسخ آنان را دادیم و اکنون نیز می‌گوییم که سیاست محیط زیست استان این نیست که فقط از یک منطقه بکر با شرایط زیست محیطی و اکولوژیکی بالا حفاظت کند. قطعا مناطق بکر زیست محیطی که از محیط‌های شهری دورند با یک حفاظت حداقلی می‌توانند حداکثر کارکرد خود را داشته باشند. هنر آن است که در منطقه‌ای که به لحاظ زیست محیطی تخریب شده و مشکلات بهداشتی پیرامون اکولوژیک منطقه را گرفته است، رسیدگی کنیم. در حال حاضر کشف رود و این ۶۰ کیلومتری که در حاشیه مشهد قرار دارد، مانند یک عضو زخم خورده است که باید با یک اجماع میان دستگاه‌ها به آن رسیدگی کرد؛ بنابراین اگر قرار بود شانه خالی کنیم پای کار نمی‌آمدیم. ما در این محدوده اقدامات بسیاری انجام داده ایم. استانداردسازی، بررسی و پایش فاضلاب کارخانه‌ها در دستورکار ما قرار دارد و درحال انجام است. خوشحالیم از اینکه اقدامات محیط زیست استان در ۶ سال گذشته به سمت‌و سویی رفته که هم راستا با موج شکل گرفته کنونی است.

در گذشته از سازمان‌ها یا ارگان‌های متولی در مورد کشف رود مواردی مطالبه می‌شد. گاهی هم نقد‌هایی به اقدامات انجام شده وارد می‌شد. حالا همه به اقداماتی که آب منطقه‌ای استان در حوزه کشف رود انجام داده است، واقفیم، اما باز هم نقد‌های بسیاری در حوزه عملکرد آنان برای کشف رود وارد است. اکنون این مطالبه به سمت وسوی شهرداری رفته و حتی ممکن است همین مطالبه گری در آینده از سمت شرکت آب منطقه‌ای به سوی شهرداری سوق یابد.
ما در محیط زیست استان طرح مدیریت توجیهی و تفصیلی را برای کشف رود تدوین کردیم؛ نسخه انعطاف پذیری که در آن سعی شد قوانین خشک محیط زیست را به منظور اجرایی شدن در این محدوده، انعطاف پذیر کنیم. اگر قرار بود بر اساس قوانین محیط زیستی طرح نوشته شود، باید تمام فعالیت‌هایی را که در آن محدوده انجام می‌شد، ممنوع اعلام می‌کردیم. نمی‌گویم نسخه ما شفابخش است، اما بی شک یک نسخه کاربردی است. در این نسخه کاربری‌ها و «زون»‌های متعدد مانند تفرجگاهی یا کشاورزی در نظر گرفته شده است. سال ۹۴ این نسخه تدوین شد و سال ۹۷ نیز به این نتیجه رسیدیم که با استنکاف از برنامه پنجم و ششم توسعه و آیین نامه‌های اجرایی، نسخه دیگری برای کشف رود در حوزه مدیریت زیست بومی تدوین کنیم. این نسخه انعطاف پذیری در کشف رود را نسبت به طرح جامع بیشتر می‌کند؛ همچنین این طرح بر پایه مشارکت دستگاه‌های اجرایی و حضور فعالانه مردمی است.
مطالعات این طرح ۶۰ درصد پیشرفت دارد و به زودی کتابچه آن ارائه خواهد شد. البته این طرح باید تا به حال آماده و به استانداری ارسال می‌شد؛ با این حال به دلیل مشارکت نکردن برخی دستگاه‌ها و شاید اعتماد نکردن آنان به این طرح، تهیه آن با تأخیر روبه رو شد. برای تدوین طرح زیست بومی کشف ر ود ۳۵ دستگاه ذی نفع، کلیدی و حاکمیتی شناسایی کردیم. در جلسات نخست که از دستگاه‌ها دعوت کردیم حضور فعال داشتند و برای جلسات در سطح معاونان شرکت می‌کردند، اما از کارگاه سوم و چهارم به بعد استقبال نکردند. همین مسئله هم مشکلاتی را برای تدوین طرح زیست بومی کشف رود ایجاد کرد. ناگفته نماند که در طرح زیست بومی کشف رود، محیط زیست به تنهایی وظیفه حفظ رودخانه را ندارد. در این طرح، مردم و دستگاه‌ها حافظ رودخانه هستند. این جملات و کلمات شعاری نیست. در ۳۰ تالاب و رودخانه این طرح اجرا شده است؛ البته این تالاب‌ها و رودخانه‌هایی که طرح در آنان اجرا شده است، وسعت و گستردگی مشکلات کشف رود را ندارد، اما می‌توان در کشف رود نیز این طرح را اجرایی کرد. نکته در خور توجه برای اجرای این طرح، همان موضوع مشارکتی بودن آن است؛ طرح‌های مشارکتی زمان بر است. همین مسئله و طولانی بودن زمان اجرای آن، برای برخی دستگاه‌ها و افراد غیرقابل درک است. از همه دستگاه‌های اجرایی می‌خواهم به این نسخه اعتماد کنند. قطعا منافع همه دستگاه ها، منافع ملی است و ذیل پرچم مدیریت زیست بومی قرار می‌گیرد.
اقدام دیگری که صورت گرفته درمورد حق آبه هاست. این طرح نیز در سال ۹۷ در دستورکار قرار گرفت و براساس آن قرار شد مطالعات برآورد نیاز آبی و حق آبه کل حوزه کشف رود توسط دانشگاه خوارزمی انجام شود. طرح در حال انجام است و اکنون مراحل بازنگری و اصلاحات را سپری می‌کند. در این مطالعات قرار است حق آبه‌ها را از سرشاخه ها، سد‌ها و حتی منابع زیرسطحی که برداشت می‌شود، بررسی کنیم. فکر می‌کنم اقدامات اجرایی در حوزه کشف رود باید سرعت بگیرد. البته به دلیل تعدد مدیریت‌ها و تعدد دستگا ه‌های اجرایی، روند اجرایی امور در کشف رود کُند شده است. از سوی دیگر باید به این موضوع نیز توجه کرد که حل مشکلات کشف رود تنها با تکیه بر توان یک دستگاه امکان پذیر نیست. این سامان دهی کاری گروهی است و نباید یک دستگاه را زیر سؤال ببریم.

اقداماتی که اشاره کردید، در سال‌های اخیر صورت گرفته است، اما همچنان این سؤال در اذهان وجود داد که محیط زیست در این ۲۰ سال کجا بوده است؟ واحد‌های صنعتی چرمشهر ۳، ۲ سال اخیر در کنار این رودخانه مستقر نشده اند بلکه سال هاست فاضلابشان با آلودگی بالای کروم وارد کشف رود می‌شود. برخی از واحد‌های صنعتی هم ماهیانه تا ۴۰ میلیون تومان برای همین تخلف، جریمه می‌پردازند، اما نه شهرک‌های صنعتی به دنبال ایجاد تصفیه خانه هستند و نه محیط زیست پیگیر آن است.
خواجوی: مواردی که اشاره کردید، در حوزه محیط زیست انسانی است و در حوزه و حیطه اختیارات کاری من که مربوط به محیط زیست طبیعی است، قرار ندارد.
جمشیدی: حداقل به عنوان یک محیط زیستی قبول کنید که در این حوزه کاری نکرده اید.
خواجوی: ببینید؛ محیط زیست برای احداث حتی یک گلخانه فاکتور‌های زیست محیطی دارد و متقاضی باید این فاکتور‌ها را رعایت کند تا به او مجوز بدهیم. درمورد کشف رود، برای ایجاد واحد صنعتی در این محدوده درخواست‌های زیاد وجود داشت. در مسیر اخذ مجوز، اگر محیط زیست استان به دلیل آلایندگی مجوز نمی‌داد، این افراد از مسیر‌های دیگر برای گرفتن مجوز اقدام می‌کردند؛ سراغ ماده ۸ می‌رفتند یا آنکه از طریق کارگروه رفع موانع تسهیل و موانع تولید اقدام می‌کردند. در این حوزه نیز مصالح و مصلحت جامعه بر ایجاد اشتغال در نظر گرفته می‌شود و اجازه‌ای برای تعطیلی واحد آلاینده داده نمی‌شود؛ بنابراین نمی‌توان محیط زیست را مقصر
دانست.
جمشیدی: اگر شما مقصر نیستید من یا مردم مقصریم؟! چطور ممکن است محیط زیست این موارد و آلایندگی آنان را ندیده باشد و تأیید کند؟ اگر تأیید کردید یا آنکه از جای دیگری مجوز گرفتند، چرا برای ایجاد تصفیه خانه برای این واحد‌ها یا ایجاد تصفیه خانه در شهرک چرمشهر اقدام یا اصراری نشد؟
خواجوی: واحد‌ها تصفیه خانه دارند.
جمشیدی: از کدام واحد صحبت می‌کنید؟ اجازه بدهید من بگویم. به جز یک واحد، بقیه تصفیه خانه ندارند. محیط زیست در موضوع کشف رود به شدت مقصر است. آب منطقه‌ای هم به شکل دیگری، آن هم در حوزه انجام صحیح وظایف خود برای کشف رود، مقصر است.
علی میرزایی: آب منطقه‌ای تا حد توان خود در موضوع کشف رود اقدامات لازم را انجام داده است.
جمشیدی: اجازه بدهید من دلایل خودم را بگویم. محیط زیست مقصر است، چون ۲۰ سال است که همه می‌دانند در کشف رود چه قدر فاجعه و مشکلات زیست محیطی وجود دارد. چرا در تمام این سال‌ها مطالعات خود را شروع نکردید که حداقل اگر امروز اینجا هستید، مطالعه‌ای جامع و کامل ارائه دهید؟ به گفته خود شما تازه سال ۹۷ شروع به مطالعه کرده اید که به همان مطالعه هم که اشاره کردید و جای بحث دارد، دستگاه‌ها روی خوش نشان نداده و همراهی تان نکرده اند. این چه جور مطالعه‌ای است! با این شرایط از مردم می‌خواهید و انتظار دارید در این طرح با شما مشارکت کنند؟ اگر از ۲۰ سال قبل شروع می‌کردید الان حداقل یک طرح پخته باید برای کشف رود داشتید.
خواجوی: محیط زیست استان یک دستگاه با توان و ظرفیت محدود است و مشکلات کشف رود فراتر از ظرفیت یک دستگاه است.
جمشیدی: اگر محیط زیست استان در مدیریت کشف رود ناتوان بود، بهتر بود مدیرکل محیط زیست استان این را اعلام می‌کرد تا کسی دیگر، جای او مدیرکل شود و کشف رود بعد از ۲۰ سال در این وضعیت نباشد. هنوز جای سؤال و ابهام است که چطور به واحد‌های دباغی آنجا اجازه فعالیت داده شده است! در شرایط کنونی اگر هر صنفی تقاضای ایجاد یک واحد صنفی داشته باشد، جلو او یک لیست از استاندارد‌های لازم و ضروری می‌گذارند؛ حالا با چه حساب و کتاب و منطقی، در آنجا این تعداد واحد دباغی فعالیت می‌کند؟ چرا باید چرمی که آنان تولید می‌کنند به ایتالیا فرستاده شود و ارز حاصل از فروش این چرم‌ها به جیب واحد‌های صنعتی حاشیه کشف رود برود، اما آلودگی‌های دباغی و فلزات سنگینش را داخل کشف رود رها کنند تا پای بوته گوجه فرنگی برود و مردم از آن استفاده کنند؟ الان من و مردم مقصر هستیم یا شما و دیگر دستگاه‌های مسئول؟ اگر شما و دستگاه‌های دیگر به وظایف خود عمل می‌کردید، نباید بدون ایجاد تصفیه خانه اجازه ایجاد یا فعالیت به این واحد‌ها می‌دادید. جالب است که سایر دستگاه‌های مسئول هم درقبال این گونه اقدامات تنها دلخوش به گرفتن جرائم آلایندگی هستند. جریمه آلایندگی می‌گیرند و درمقابل پروانه صنعتی صادر می‌کنند!
خواجوی: بستن این واحد‌ها تنها راهکار نیست و همان طور که اشاره کردم، تبعات اجتماعی به دنبال داشته و دارد. با همه این اوصاف محیط زیست بیکار نبوده و در این راستا به تعدادی از واحد‌های آلاینده این محدوده اخطار تعطیلی داده است. واحد‌های تولیدی چرمشهر پیش تصفیه دارند. با این حال در مورد فلزات سنگینی که همراه فاضلاب آنان به رودخانه ریخته می‌شود باید یک تصفیه خانه اصلی و مرکزی ایجاد شود که آن هم نیاز به اعتبار دارد و شهرک‌های صنعتی باید این موضوع را پیگیری کنند.

سیاست محیط زیست استان در شرایط فعلی چیست؟
خواجوی: محیط زیست برنامه‌های کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت خود را در راستای همان طرح زیست بومی کشف رود تعریف می‌کند؛ بنابراین نسخه و چارچوب اقدامات ما در محدوده همین طرح است و در حال حاضر نمی‌توانیم جدا از آن اقدامی را عملیاتی کنیم. البته رویکرد این طرح همان طور که اشاره کردم، مشارکت و حفاظت گروهی است. در حوزه کشف رود میانی (محدوده حاشیه شهر مشهد) از اقدامات شهرداری مشهد استقبال می‌کنیم، اما تأکید داریم که با واگذاری هرگونه اراضی ملی در محدوده حریم و بستر رودخانه مخالف هستیم، چون این اراضی غیر قابل انتقال است.