ثبت جهانی توس؛ خیلی دور، خیلی‌نزدیک

شیما سیدی - پرونده «چشم انداز فرهنگی توس» در 18مرداد سال 86، به شماره 5203 در فهرست موقت یونسکو ثبت شده است که بر اساس آن توس معیارهای سوم، چهارم و ششم یونسکو را برای ثبت در آثار جهانی داراست. سایت اینترنتی یونسکو درباره توس نوشته است: «توس یکی از اماکنی است که دیرینه ترین بقایای حیات انسان را در خود جای داده است و امروز بزرگ ترین شهر مذهبی جهان اسلام شناخته می شود. این شهر شاهد تمدن های متفاوتی بوده است (چرخه فرهنگی). توس زادگاه بسیاری از فرهیختگان ایرانی است.» همچنین در مقایسه با اماکن مشابه آمده است: «این مجموعه می تواند با شهر تاریخی «زوزن» و «جوزجان» و سایر شهرهای اسلامی قرون دوم تا هفتم مقایسه شود.»با تکیه بر این سند می توان گفت پرونده توس در سال 86 با قرار گرفتن در فهرست احتمالی یونسکو، اولین گام را در راه جهانی شدن برداشته است. البته این خیلی گام بزرگی نیست و تقریبا 55 اثر دیگری هم که از سوی ایران در نوبت ثبت جهانی قرار گرفته اند، این مرحله را طی کرده اند.
در طول 12سالی که از ثبت موقت توس در یونسکو می گذرد تا کنون مدیران زیادی وعده رفتن به گام دوم و ارسال پرونده توس به یونسکو را داده اند، اما متأسفانه تا کنون هیچ کدام از این وعده ها عملی نشده است. یعنی هیچ دولتی به خود اجازه این ریسک را نداده است که توس را برای ثبت جهانی نامزد کند. می گوییم ریسک، زیرا هر کشور سالانه تنها یک سهمیه برای ثبت آثار خود در فهرست جهانی دارد و به دلیل مشکلات فراوان توس (به زعم مدیران)، سازمان میراث فرهنگی کشور تا کنون ترجیح داده است شانس یک ساله خود را در اما و اگر قرار ندهد و آثار با خطرپذیری کمتر را برای ثبت جهانی نامزد کند. این چنین است که در طول این سال ها توس تنها وعده شنیده و هر از چند گاهی یکی از مشکلاتش به عنوان مهم ترین مانع مطرح و بعد از مدتی فراموش شده است. یک بار سکونت و ساخت و ساز روی عرصه تاریخی مهم ترین مانع ثبت جهانی توس بیان شده است، بار دیگر خدشه دار شدن منظر توس به واسطه دکل های برق و در دوره ای نیز فعالیت غیرمجاز معادن شن و ماسه.
پرسش های بی پاسخ بسیاری درباره توس و ثبت جهانی آن وجود دارد، چرا باید ثبت جهانی یک اثر 23 سال به طول بینجامد؟ چرا در دوره ای دکل ها بزرگ ترین مانع بیان و بعد از 4 سال پیگیری رسانه ای به ناگهان برخی از مدیران اعلام می کنند اصلا دکل ها مانع بزرگی نیست. وقتی تا کنون درخواست ثبت جهانی توس، به یونسکو ارسال نشده بر اساس کدام سند و مدرک و مطالعه پژوهشی، هر دوره یک مانع در راه ثبت جهانی توس قرار می گیرد؟ این پرسش ها را با محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی کشور، ابوالفضل مکرمی فر، رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی، مسعود ریاضی، رئیس کمیسیون ویژه توسعه و عمران توس و احسان زهره وندی مدیر پایگاه توس در میان گذاشتیم و خوشبختانه جواب های امیدوار کننده ای از آنان شنیدیم.

فرایند ثبت جهانی یک مکان در فهرست یونسکو
ابتدا کشور متقاضی باید فهرستی از مکان های مهم طبیعی و فرهنگی خود تهیه و در سایت یونسکو ثبت نماید. این فهرست، «فهرست احتمالی» نامیده می شود. در صورتی که مکانی در این فهرست نباشد نمی تواند بعدا نیز برای ثبت در فهرست میراث جهانی نامزد شود. سپس آن کشور می تواند مکان مورد نظر را از فهرست احتمالی در پرونده نامزدی قرار دهد. پرونده نامزدی از سوی شورای بین المللی ابنیه و محوطه ها و اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت ارزیابی می شود. نتایج و توصیه های به دست آمده از این ارزیابی به کمیته میراث جهانی یونسکو تحویل می شود. این کمیته سالانه یک بار برای بررسی امکان پذیرش مکان های نامزد شده تشکیل می شود که گاهی اوقات تصمیمات نهایی را برای کسب اطلاعات بیشتر به تعویق می اندازند یا به کشور درخواست دهنده ارجاع می دهند. 10معیار (6 معیار فرهنگی، 4معیار طبیعی) برای پذیرش یک مکان به عنوان میراث جهانی یونسکو وجود دارد که مکان مورد نظر باید حداقل یکی از آن ها را دارا باشد.

مزایای ثبت جهانی یک اثر
وقتی یک اثر در فهرست جهانی این سازمان ثبت می شود همه اعضای کنوانسیون متعهد هستند با مشارکت جهانی از آن مراقبت کنند.
این آثار در زمان جنگ به عنوان مکان های امن معرفی می شوند.
معرفی حرفه ای و شایسته آثار به زبان های مختلف انجام می شود و زمینه ساز قرار گرفتن در مقاصد گردشگری مهم دنیا می شود.
دستیابی به صندوق میراث جهانی، به منظور شناسایی، حفاظت و معرفی محوطه های میراث جهانی، سالانه اعتباری در اختیار کشورهای عضو قرار می گیرد.
در مواردی که آسیب های انسانی یا طبیعی به محوطه ها وارد می شود، کمک های فوری برای تعمیر این آسیب دیدگی ها در اختیار کشورهای عضو قرار می گیرد.
در مورد فهرست میراث جهانی در خطر نیز توجه و کمک های مالی ملی و بین المللی بر محافظت از این محوطه ها که به طور خاص در معرض خطر قرار دارند، اختصاص می یابد.
محوطه های ثبت شده از طراحی و اجرای برنامه های جامع مدیریتی سود می برند، برنامه هایی که اقدامات محافظتی و شیوه های نظارتی متناسبی را شامل می شود. به منظور حمایت از این طرح های جامع، متخصصان، آموزش های فنی لازم را به تیم های بومی مدیریت محوطه ارائه می دهند.

نگاهی به 6معیار یونسکو برای ثبت جهانی و ظرفیت های توس
تنها داشتن یکی از معیارهای ده گانه یونسکو کافی است تا نام یک اثر در فهرست جهانی یونسکو قرار گیرد. از این 10معیار 6 تای آن برای آثار فرهنگی قید شده و 4 تای دیگر برای آثار طبیعی. در زیر مروری خواهیم داشت بر 6معیار یونسکو برای آثار فرهنگی و ظرفیت های توس که نشان می دهد این خطه در هر شش معیار حرفی برای گفتن دارد.
1- نشان دهنده یک شاهکار از نبوغ و خلاقیت انسانی باشد.
بنای آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی، هارونیه و همچنین کهندژ نشانه ای از نبوغ انسانی در طراحی بناها در دوره های مختلف تاریخی است. همچنین توس با دیواره هایی هزار ساله به ارتفاع 9متر و عرض 6متر و همچنین با 9دروازه و 106برج یکی از شاهکارهای بشری است.
2- نشان دهنده تبادل ارزش های بشری در یک بازه زمانی در یک منطقه فرهنگی از لحاظ پیشرفت در معماری یا فن آوری برنامه ریزی شهری و طراحی چشم انداز باشد.
شهر تابران با برخورداری از خندق، دیوار، شارستان، ارگ حکومتی جزو معدود شهرهای باستانی ایرانی است که هنوز حصار و برج و باروی آن پابرجاست.
3- گواهی بی همتا یا استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده از میان رفته باشد.
دست یافته های سنگی در کشف رود نشان دهنده سکونت 800 هزار سال پیش انسان در توس است. همچنین 490 نام آور از سرزمین توس برخاسته و به جهانیان معرفی شده اند که این یک ویژگی منحصر به فرد برای توس به شمار می رود.
4- نمونه ای برجسته در معماری یا فناوری باشد که مرحله مهمی از تاریخ بشر را نشان دهد.
حکمرانی بسیاری از حاکمان دوره های سامانی، سلجوقی، صفوی و... در توس تأییدی بر تأثیرگذاری آن در تاریخ بشری است.
5- نمونه برجسته ای از تعامل بین انسان و محیط زیست و یا نماینده یک فرهنگ باشد.
سکونت در کنار رودخانه تاریخی کشف رود می تواند نشانه ای از تعامل مردمان توس با این رودخانه در گذشته بوده باشد.
6- باید به طور مستقیم مرتبط با رویدادها و سنت های زندگی، افکار و عقاید یا آثار هنری و ادبی دارای اهمیت عالی جهانی باشد.
نام و آوازه حکیم ابوالقاسم فردوسی به عنوان نمادی از هویت تاریخی و ادبی توس در همه جای جهان شناخته شده است. شاهنامه فردوسی نیز به عنوان یکی از شاهکارهای جهان به بسیاری از زبان های دنیا برگردانده شده است.

مدل های مختلف گردشگری که می تواند در توس اجرا شود
گردشگری ادبی: آرامگاه فردوسی و روستای پاژ مکان مناسبی برای برگزاری تورهای ادبی است. برنامه های ادبی مختلفی نیز به واسطه تولد و وفات 490 نامدار توسی می تواند در توس اجرا شود و گردشگران را جذب کند.
گردشگری تاریخی: برج، بارو، کهندژ و سایر جاذبه های تاریخی به جا مانده در توس ظرفیت برگزاری تورهای تاریخی فراوانی را دارد.
گردشگری داستانی: افسانه های فراوانی در توس وجود دارد که می تواند چندین روز نظر گردشگران علاقه مند به داستان را به خود جلب کند.
گردشگری طبیعی: جاذبه های طبیعی فراوان در دشت توس همچون روستاهای آل، مارشک و... می تواند نظر علاقه مندان به طبیعت را جلب کند.
گردشگری کشاورزی: توس با زمین های کشاورزی فراوانش می تواند مکان مناسبی برای گردشگری کشاورزی باشد.
بوم گردی: بیشتر گردشگران خارجی که به توس می آیند ترجیح می دهند در اقامتگاه های بوم گردی سکونت کنند.
صنایع دستی: قطعا هر کس به توس می آید علاقه مند است یک سوغات از این دیار با خود ببرد و این یک ظرفیت خوب برای تولید صنایع دستی است..

هیچ گاه مردم توس را در تصمیمات دخالت ندادند
پای گلایه های همسایگان فردوسی

بلاتکلیفی، پاس کاری بین ادارت مختلف، محروم بودن از حداقل حقوق شهروندی و... از جمله گِله های مردمانی است که سال هاست با مشکلات توس قد کشیده و خُرد شده اند.
تصور کنید خانه تان آن قدر فرسوده شده است که هر لحظه احتمال می رود سقف روی سر خانواده تان خراب شود، از آن سو، خطر حمله مار و عقرب از دیوارهای فرسوده خانه یک تهدید همیشگی بر جان شماست. با این حال اجازه بازسازی خانه تان را ندارید. کوچه هایتان خاکی است و گل و لای زمستانه و گرد و خاک تابستانه با زندگی تان گره خورده است. در این اوضاع شیر آب خانه هم دائم قطع است، زیرا چاه آب محله ته کشیده است. مریض که می شوید یک درمانگاه در نزدیکی تان نیست و برای درمان باید کیلومترها تا شهر بیایید.
این داستان زندگی بسیاری از ساکنان توس است، داستان مردمانی با این امید که روزی همه چیز درست می شود، به میانه راه زندگی رسیده اند، اما حالا دیگر درست شدن اوضاع برایشان اهمیتی ندارد، آن ها نگران خود نیستند، فقط نمی خواهند فرزندانشان هم با همین بلاتکلیفی قد بکشند.

هیچ گاه مدیریت درستی در توس نبوده است
مجید آراسته یکی از ساکنان توس سفلی می گوید: مسئولان می آیند، یکی دو سال کار می کنند (خوب یا بدش را کار ندارم) و می روند اما این مردمان توس هستند که هر روز با مشکلات زندگی می کنند. برخی مسئولان فکر می کنند مردم توس درکی از اهمیت تاریخی و گردشگری این شهر و جایگاه فردوسی ندارند، حال آنکه همه مردم عاشق فردوسی اند اما نبود مدیریت و مشکلات فراوان، موجب شده امیدی به آینده نداشته باشند.
این ساکن محله فردوسی ادامه می دهد: تجربه به ما نشان داده، هیچ گاه مدیریت درستی در توس نبوده است، اگر آن موقع که اجداد ما خانه می ساختند به آن ها می گفتند اینجا نسازید آنجا بسازید امروز این مشکلات پیش نمی آمد. یا همان موقع که شرکت برق تیرهای چراغ را روی تپه جاگذاری می کرد، اگر میراث فرهنگی نظارت داشت، امروز نیازی به هزینه میلیاردی برای جابه جایی نبود. وقتی مدیریتی نیست و هر کدام از مسئولان می آیند وعده ای می دهند و می روند، مردم به چه امید داشته باشند؟

رفع بلاتکلیفی بزرگ ترین خواسته مردم توس است
محمد ادیب از ساکنان اسلامیه می گوید: بزرگ ترین خواسته مردم توس بیرون آمدن از بلاتکلیفی است. ما هم مثل هر شهروند دیگری خواهان دریافت حداقل خدمات هستیم. خانه مان دارد روی سرمان خراب می شود، ما نه می خواهیم آپارتمان مرتفع و برج بسازیم و نه ویلا. بلکه تنها می خواهیم همین خانه های خودمان را مرمت کنیم با همان ارتفاع شش متری که قبلا مصوب شده بود، اما همین قدر را هم اجازه نمی دهند. البته چند وقت پیش چند مجوز دادند که اجازه مرمت در همان ارتفاع قبل را به ساکنان می داد، اما امروز همان را هم دریغ می کنند.

مسئولان چطور توقع دارند مردم توس با آنان همراه شوند؟
رحمانی یکی دیگر از ساکنان محله فردوسی می گوید: مردم می گویند شما طرحتان را بیاورید و بگویید اصلا مثل انسان های اولیه خانه بسازید و لباس بپوشید. مطمئن باشید مردم همراه خواهند بود. اما مردم را بلاتکلیف گذاشته اند و اجازه هیچ کاری نمی دهند. مشکل اینجاست که مسئولان هیچ وقت راجع به توس با مردم بومی آن منطقه صحبت نمی کنند و نظر آنان را نمی پرسند ولی توقع دارند مردم با آن ها همراه شوند.
نه میراث پول دارد خانه مان را بخرد و نه مجوز ساخت می دهد
خانم مبارکی یکی دیگر از ساکنان اسلامیه، که خانه اش چسبیده به دیوار تاریخی توس است می گوید: می گویند خانه شما در حریم دیوار است و باید تخریب شود، اما نه میراث فرهنگی پول دارد که خانه ما را بخرد و نه اینکه اجازه می دهد ما خانه را مرمت کنیم. هوا که گرم می شود عقرب و مار از دیوارهای تاریخی توس وارد خانه ما می شود. چندین نفر را تا کنون عقرب نیش زده است. آیا کسی پاسخ گو هست؟ کودکی ما که با مشکلات و بلاتکلیفی گذشت، اما به خودمان اجازه نمی دهیم با آینده فرزندانمان هم بازی و آن ها را نیز به سرنوشت خود دچار کنیم .

تجربه ای که هیچ گاه درک نشده است
می گویند توس یک جاذبه گردشگری است، امکان پیشرفت فراوان دارد، گردشگر خارجی بیاید وضعتان دگرگون می شود. اما برای مردمانی که تا کنون هیچ منفعتی از حضور گردشگر نبرده اند و توس و طرح های نرسیده اش همیشه پتکی بوده بر سر زندگی شان چه رغبتی می ماند برای تلاش در ثبت جهانی؟ آنان که نه تا کنون غرفه ای در آرامگاه فردوسی در اختیارشان گذاشته شده است که آثار خود را بفروشند، نه اصلا کسی چنین آموزشی به آنان داده است تا هنرشان را بپرورند، چگونه می توانند امیدوار باشند با آمدن گردشگر خارجی اوضاع تغییر کند؟

ریاب و یزد الگوهایی که مثال زده نشده است
ریاب یک مثال خوب برای روشن شدن این داستان است، وقتی قنات قصبه گناباد ثبت جهانی شد، طرحی برای بهسازی روستای ریاب ریخته شد که بر اساس آن باید دیواره خانه هاکاهگلی می شد، مردم روستا در ابتدا مقابل این طرح مقاومت کردند. آن ها خواستار ساخت خانه هایی به سبک امروزی بودند و حاضر نمی شدند در خانه کاهگلی سکونت کنند. با این حال با حمایت سازمان های میراث فرهنگی، مسکن و شهرسازی و طرح هادی روستایی این طرح در حدود 5هکتار از روستااجرا شد. چند اقامتگاه بومگردی نیز همان زمان آغاز به کار کرد. با اجرای طرح کم کم پای گردشگران خارجی به روستای ریاب باز شد. آنان برای اقامت خانه های بوم گردی را ترجیح می دادند. صنایع دستی را دوست داشتند. رستوران های سنتی پاتوقشان شد. با آمدن گردشگران خارجی و سود بردن مردم بومی از حضور آنان، افرادی که زمانی مقابل کاهگلی شدن خانه هایشان مقاومت می کردند در حفظ و احیای سنت هایشان از هم پیشی گرفتند.به نظر می رسد در توس هم تا وقتی مردم به عینه طعم شیرین حضور گردشگران را در زندگی خود حس نکنند ارتباطی با این موضوع برقرار نخواهند کرد.

دکتر محمد حسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی کشور
هیچ قولی نمی دهیم، اما تلاشمان را می کنیم
معاون میراث فرهنگی کشور با تأکید بر قرار داشتن توس جزو اولویت های همیشگی میراث فرهنگی می گوید: ثبت شهر تاریخی توس و آرامگاه فردوسی در فهرست جهانی همیشه به عنوان یک اولویت برای سازمان میراث فرهنگی مطرح بوده و هست. بر همین اساس نیز شهر کهن توس و آرامگاه فردوسی در کنار 55 اثر و عرصه تاریخی دیگر در سازمان یونسکو ثبت موقت شده است. ما داریم تلاشمان را می کنیم تا کارهایی که برای توس لازم است، انجام شود و این خطه تاریخی فرهنگی آمادگی قرار گرفتن در فهرست جهانی یونسکو را بیابد. اما هیچ قولی نمی توانیم بدهیم که آیا امسال پرونده توس ارسال می شود یا خیر؟ زیرا ما سالی یک سهمیه بیشتر نداریم و در صورتی که توس هنوز آمادگی لازم را پیدا نکرده باشد و آن را نامزد کنیم، فرصت یک ساله ثبت یک اثر از ایران در فهرست جهانی از بین می رود. طالبیان در پاسخ به این سؤال که آیا موضوع دکل ها از سوی کارشناسان یونسکو مطرح شده است یا کارشناسان داخلی، می گوید: ما خودمان کارشناسان فنی خبره ای داریم که قبل از ارسال یک اثر آن را استانداردسازی می کنند. کنترل برداشت ها از معادن منطقه، ساماندهی نمای مشرف به آرامگاه، جا به جایی دکل های انتقال برق فشار قوی، اصلاح نمای منظری آرامگاه و ساماندهی زادگاه فردوسی از جمله ضرورت ها برای ثبت جهانی توس است که امیدواریم با کمک مسئولان استان خراسان و شهر مشهد هرچه زودتر رفع شود.

ابوالفضل مکرمی فر، رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی
امیدوارم در یک سال آینده پرونده توس به سرانجام برسد
رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی مطرح شدن بحث دکل های انتقال برق را به سال 83 برمی گرداند و می گوید: در طرح جامعی که حدود سال 86 برای توس تهیه شد، دکل ها به عنوان یکی از مواردی مطرح شد که می تواند مانع ثبت جهانی توس شود. امروز نیز نمی توان به صورت قاطع موضوع دکل ها را نفی کرد، اما برای اینکه یک پرونده ثبت جهانی شود باید اول یک مشاور شرایط را بررسی و طرحی را تهیه کند، سپس پرونده به یونسکو ارسال شود و بعد از بازدیدهایی که از طرف یونسکو صورت می گیرد برای رفع موانع تلاش شود. که متأسفانه تا کنون چنین مطالعاتی در توس انجام نشده است.مکرمی فر سپس با بیان ویژگی های توس که می تواند در روند ثبت جهانی آن تأثیرگذار باشد، می گوید: سوای اهمیت شهر سلجوقی و ایلخانی توس و همچنین جایگاه آرامگاه فردوسی در جهان، یکی از مهم ترین موضوعاتی که می تواند نام توس را در جهان مطرح کند، کشفیاتی است که حدود سال 1354 از سوی هیئت مشترک ایرانی و فرانسوی در دهانه کشف رود انجام شد. در این تحقیقات بالغ بر 64 دست افزار سنگی کشف شد که آزمایش آن با کربن 14 نشان داد، قدمت این دست افزارها به 800 هزار سال پیش برمی گردد. این امر می تواند به لحاظ تمدنی نقطه بسیار مهمی در این منطقه به حساب بیاید و بسیاری از موارد مرتبط دیگر را تحت تأثیر قرار دهد. به این ها آثار تاریخی دیگری چون میل اخنگان، مسجد-مدرسه سلجوقی و همچنین زادگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی در پاژ را نیز اضافه کنید که می تواند اهمیت این قضیه را چند برابر کند.
رئیس میراث فرهنگی خراسان رضوی، با تأکید بر طرح جامع مطالعاتی که سال 86 برای توس تصویب شد می گوید: این طرح که از سوی معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی کشور ابلاغ شد، نقشه راه اولیه ای پیش پایمان گذاشت و امروز می تواند کار ما را در توس تسریع بخشد. دست نوشته مقام معظم رهبری برای توس نیز در واقع تکلیفی است برای دولت در اهمیت مضاعف قائل شدن برای ماجرای ثبت جهانی توس. او سپس با اشاره به جلسه ای که پنجشنبه گذشته با حضور معاون میراث فرهنگی کشور و استاندار برگزار شد می گوید: استاندار خوشبختانه بر ثبت جهانی توس و البته سهم بیشتری که خراسان باید از ثبت چنین مکان هایی داشته باشد، تأکید کرد. مطابق با صحبت هایی که با معاون میراث فرهنگی کشور نیز انجام شد، مقرر شد تا به منظور بررسی روالی که باید برای این پرونده صورت بگیرد مشاوری تعیین شود تا در ادامه از طریق راهبردهایی که میراث تعیین می کند، در زمینه تسهیل و تکمیل این پرونده اتفاق های خوبی صورت بگیرد. امیدواریم با تسریع این فرآیند ظرف مدت یک سال یا یک سال و نیم آینده این ماجرا به سرانجام برسد. مکرمی فر در پایان با تأکید بر نقش مهم مردم توس در ثبت جهانی این اثر گفت: در این میان، مردم توس از تأثیرگذارترین افراد هستند که می توانند از طریق اعمال خواسته ها و ضوابطی که طبق نظر مشاور طرح باید اعمال شود، به ختم به خیر شدن این ماجرا کمک کنند.

مسعود ریاضی، رئیس کمیسیون ویژه توسعه و عمران توس شورای اسلامی شهر مشهد
شورای شهر بودجه مشاور ثبت جهانی توس را تقبل کرده است
رئیس کمیسیون ویژه توسعه و عمران توس شورای شهر مشهد، مطرح شدن مداوم 3مشکل اصلی برای ثبت جهانی توس را بزرگ ترین مشکل توس می داند و می گوید: برخی فقط دائم می گویند دکل های برق، ساخت و ساز روی عرصه و یا معادن 3مشکل عمده برای ثبت جهانی توس است و بعد کاری برای رفع آن نمی کنند. حال آنکه تنها ذکر مشکل، دردی را دوا نمی کند. این تنها یک بهانه است برای انجام ندادن کار. ریاضی ادامه می دهد: ممکن است3 تا، 5 تا و اصلا 50 تا مشکل دیگر هم باشد، اما مشکل اصلی این است که تا کنون هیچ مطالعاتی در این باره انجام نشده است. شما یک مطالعه انجام بدهید و بعد مشکلات را در یک فهرست بیاورید، دکل یک. معادن دو، دسترسی سه و....وقتی همه مشکلات را بدانیم می توانیم یک برنامه اقدامات عملیاتی بنویسیم و سپس با برنامه ریزی برای رفع آن ها اقدام کنیم.
واقعا کسی مستند نمی داند دکل برق مشکل است یا خیر بر مبنای چه گزارشی این ذکر شده است؟ تا چه حد ساخت و ساز نباید باشد؟ حریم مورد نظر یونسکو تا چه اندازه ای است؟ کدام سازه ها مشمول نظر یونسکو است؟
این ها سؤالاتی است که ریاضی ذکر می کند و ادامه می دهد: این ها یک شاخصه هایی دارد. اینکه من شفاهی بگویم چون خیابان کج است منظر مشکل دارد، نمی شود. حتما یک الگو و آیین نامه ای در یونسکو وجود دارد که باید در توس بررسی شود. به همین دلیل هم شورا از میراث فرهنگی خواسته است مشاوری معرفی کند تا یک پرونده مطالعاتی را بر اساس استانداردهای یونسکو آماده کند و بگوید چه چیزهایی نیاز داریم برای اینکه توس ثبت جهانی شود. او تأکید می کند: با اینکه شورا هیچ وظیفه ای برای تأمین هزینه مشاور ندارد، اما مصوب کرده ایم بودجه ای برای آن تأمین کنیم زیرا ثبت جهانی توس برای شهرمان مفید خواهد بود و میراث به تنهایی نخواهد توانست آن را به انجام برساند.
سالی یک پرونده برای ثبت جهانی می رود که از بهمن شروع می شود و آن هم باز مراحل خود را دارد تا به تصویب یونسکو برسد. اکنون 52متقاضی از ایران در نوبت ثبت جهانی قرار دارند. ریاضی با بیان این جمله تأکید می کند: با ظرفیتی که توس دارد به نظر می رسد باید اقدامی از سوی مسئولان استان انجام شود تا توس به حق خود برسد. حال در این دوره، مدیریت شهری پای کار آمده و گفته است من کمک می کنم برای گرفتن مشاور و رفع نواقص تاجایی که اختیارات اجازه بدهد. اگر بهمنی که در پیش است را از دست بدهیم این فرصت کمرنگ تر می شود.

احسان زهره وندی، مدیر پایگاه توس
باید با حمایت های استانی از توس، مسئولان کشور را مجاب کرد
حدود 70درصد از مطالعات اولیه توس در قالب طرح های مختلف از سوی شرکت «آویژه مهر» و «آمود» انجام شده است، اما این طرح ها باید از سوی یک مشاور خبره به معیارهای یونسکو تنظیم شود. این را مدیر پایگاه توس می گوید و ادامه می دهد: خوشبختانه شورای شهر مشهد هزینه مشاور را متقبل شده است و ما با میراث فرهنگی تهران در ارتباطیم تا هرچه زودتر یک مشاور مناسب به شورای شهر معرفی کنیم.
زهره وندی می گوید: ما در استان خراسان رضوی به جز قنات قصبه گناباد هیچ اثر دیگری را در فهرست میراث جهانی نداریم و فکر می کنیم که توس می تواند این ظرفیت را داشته باشد. اما حدود 52 اثر دیگر نیز در فهرست میراث فرهنگی ایران برای پیشنهاد به یونسکو وجود دارند، و از آنجایی که اخیرا میراث فرهنگی ثبت پرونده های زنجیره ای همچون آسبادهای خواف، نشتیفان و سیستان یا کاروانسراهای ایرانی، قنات های ایرانی و... را در اولویت گذاشته است تا به این ترتیب آثار بیشتری را پوشش دهد، باید آن قدر حمایت استانی از توس وجود داشته باشد که مسئولان کشوری مجاب شوند پرونده توس را امسال در اولویت قرار دهند و مانند گذشته آن را به آینده موکول نکنند.او سپس ادامه می دهد: یکی از بحث هایی که در راه جهانی شدن یک اثر وجود دارد این است که خود کشور باید توانایی حفاظت از اثرش را داشته باشد. یعنی با ضوابطی که تنظیم می کند و اجرای آن ضوابط بتواند از اثر خود محافظت کند. به عبارت دیگر در صورتی که دولت دارنده اثر در مقررات جزایی خود بودجه ای برای حفاظت از اثر تعیین کرده باشد حمایت جهانی از اثر ممکن خواهد بود. اگر چنین محافظتی نباشد، حتی اگر اثر ثبت جهانی هم شود، در فهرست آثار پرخطر قرار می گیرد، مانند اتفاقی که برای نقش جهان افتاد و مجبور شدند دو طبقه از برج جهان نما را تخریب کنند.این بدان معنی است که اگر خود آن کشور نتواند حمایت های لازم را از اثر تاریخی خود داشته باشد عملا شاخصه لازم را برای اینکه این اثر را در میراث جهانی ثبت کند ندارد. مثلا وقتی گنبد قابوس ثبت شد اطراف آن ساخت و ساز بود، استانداری گلستان با قدرت وارد شد و ساخت و سازها را جا به جا کرد و مشکل حل شد. درباره شوش هم داستان به همین منوال بود. حال آنکه ما در توس چندین پدیده داشتیم که مانع از ثبت توس در فهرست میراث جهانی می شد. یکی معادن بود که خوشبختانه با پیگیری های دادستانی و شهرداری حل شد. البته اخیرا هم شب ها مشغول فعالیت هستند که از طریق دادستانی پیگیر حل آن هستیم.اما موضوعی که اکنون اهمیت فراوان دارد ساخت و سازهای غیرمجاز روی عرصه تاریخی توس است. شهرداری موظف است که مانع ساخت و سازهای غیر مجاز شود.