جشنواره نان در تنور حاشیه

فرزانه شهامت - همایشی بود مثل همه همایش‌ها. یکی از مدیران ارشد دولتی پشت تریبون رفته بود و داشت از نیمه پر لیوان می‌گفت. اشاره او به اتفاق‌های خوبی بود که با استناد به میلیارد‌ها تومان و میلیون‌ها تن در حوزه گندم، آرد و نان کشور رخ داده است. «کارخانه‌های آرد را به رقابت وارد کردیم و به مصرف‌کنندگان این اختیار را دادیم که در یک استان از هر کارخانه‌ای که بخواهند آرد را تهیه کنند.» جرقه اعتراض مهمانان همایش با شنیدن همین جمله خورد و جشنواره نان طیب را از آنجا به بعد، با بقیه همایش‌های آرام و بی‌سر‌و‌صدا متفاوت کرد. گوینده این جمله معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت بود و شنوندگان حدود ۴۰۰ فعال صنعت آرد و نان کشور.

باز هم دلالان
«سامانه فروش آرد در ساعت‌های خاصی باز می‌شود. پشت این ماجرا مافیاست. چرا با ایجاد محدودیت، جیب یک عده دلال را پر می‌کنید؟» صحبت‌های نخستین معترض که با صدای بلند سعی می‌کرد صدایش را به کل سالن برساند، با واکنش یزدان سیف، معاون وزیر صمت، همراه شد. او با بیان اینکه «در جمع، تهمتی را مطرح کردید و باید درباره‌اش توضیح بدهید.» خواسته یا ناخواسته بستر را برای تغییر سمت و سوی مراسم فراهم کرد. توضیحات فرد معترض که از فعالان آرد و نان استان مرکزی بود از تبانی برخی از نانوایان استان با دلالان حکایت داشت. آن‌طور که او می‌گفت، نانوایان متخلف با در اختیار قرار دادن کد کاربری و رمز عبور خود در سامانه فروش آرد، تنور کار دلالان را گرم کرده‌اند.
اعتراض‌ها به سخنان معاون وزیر و مدیر عامل شرکت بازرگانی دولتی ایران وقتی جدی‌تر شد که مدیر عامل آرد قدس رضوی به عنوان یکی از عاملان خرید تضمینی گندم از میان مهمانان بلند شد و شرکت بازرگانی دولتی ایران را به کمی گرایی متهم کرد. محمد صفایی با بیان اینکه شاخص‌های خرید گندم چیز‌هایی است برای بالا بردن آمار و اینکه بگویند به خودکفایی رسیده‌ایم ادامه داد: دولت در خرید تضمینی گندم هیچ شاخص کیفی‌ای را ملاک قرار نمی‌دهد، نه پروتئین، نه گلوتن و نه ایندکس. متأسفانه حتی در خرید کمی هم حداقل‌ها رعایت نمی‌شود. ما باید خرید را طبق استاندارد با الک ۲ در ۲۰ انجام دهیم، اما به ما و همه مراکز خرید کشور ابلاغ می‌شود که افت را با الک ۲ در ۲ تعیین کنید. در نتیجه کاه، گندم چروکیده و جو دوسر در گندم‌های خریداری‌شده وجود دارد. در نتیجه هم کمیت پایین می‌آید هم کیفیت. در حقیقت شما چیزی به نام گندم می‌خرید که در واقع گندم نیست.
نقد دیگر صفایی به همسان شدن قیمت انواع آرد از ۲۱ مهر بود، موضوعی که به زعم این فعال صنعت آرد و نان، انگیزه رقابت برای تولید آرد با کیفیت را در ۳۶۳ کارخانه آردسازی کشور به صفر رساند.
معاون وزیر که با تقاضا‌های متعدد مهمانان برای در اختیار گرفتن تریبون مواجه شده بود، سخنرانی خود را در چند دقیقه جمع و جور کرد و با انصراف از حضور در بخش اعطای جوایز به برترین‌های جشنواره، از سالن بیرون رفت تا مراسم روال خود را طی کند و معترضان هم چند دقیقه‌ای فرصت گفتگو و بیان نقدشان را داشته باشند.
معترضان چه می‌گفتند؟
معاون وزیر صمت در حلقه تنگ معترضان و همهمه ایجادشده، فرصت چندانی برای پاسخ نداشت و بیشتر می‌شنید. انتقاد‌ها هم محور‌های مختلفی داشت. یکی از معترضان مدیر انجمن دارندگان نشان استاندارد ایران در استان بود که از رفتار دوگانه با گندم داخلی و خارجی گله داشت. علیرضا کیوانی با بیان اینکه گندم داخلی مستقیم از مزرعه به کارخانه می‌آید افزود: آزمایش باقی‌مانده سموم و فلزات سنگین که ۲ شاخصه اساسی در کیفیت آرد است روی گندم‌های داخلی انجام نمی‌شود. کارخانه‌های آرد، گندم را تحویل می‌گیرند و آرد را به کارخانه‌های کیک و کلوچه تحویل می‌دهند. اینجای کار، استاندارد برای نمونه‌برداری وارد عمل می‌شود. بقایای سموم و فلزات سنگین را تشخیص می‌دهد، محموله معدوم می‌کند و تاوانش را کارخانه‌های آرد می‌دهند. این در حالی است که در گندم‌های وارداتی، آزمایش در مرز انجام می‌شود و اگر کیفیت لازم را نداشته باشد، برگشت می‌خورد.
یکی دیگر از معترضان که خود را مسئول ثبت نام سامانه یادشده در استان اصفهان معرفی کرد، نحوه کار دلالان را این‌طور برای معاون وزیر بازگو کرد: گندم یک سیلو در اختیار آسیاب قرار می‌گیرد. ۵۰ درصد از آرد تولیدشده به سامانه ارائه، سپس سامانه بسته می‌شود. دلال با هماهنگی قبلی، در موعد مشخص به آسیاب می‌رود. سامانه باز می‌شود و دلال بلافاصله با وارد کردن رمز عبور، به خرید اقدام می‌کند.
فعال دیگری با بیان اینکه قیمت نان بر اساس تجزیه و تحلیل هزینه نانوایی‌ها نیست به سیف گفت: می‌گویید برای نانوایان کلاس می‌گذارید و آموزش می‌دهید؟ قبول، اما مشکل اصلی ما این است که در ۶ سال اخیر، نیرو‌های فنی خودمان را از دست داده‌ایم. چون یک کارگر نانوایی یک میلیون تومان حقوق می‌گیرد در حالی که سال ۶۸ همین کارگر ۲ برابر کارمندان دولت حقوق می‌گرفت. اگر می‌خواهید نان کیفیت داشته باشد، اسراف کم شود و زحمات شما هم به هدر نرود، کاری کنید که بتوانیم دستمزد کارگرمان را بدهیم.
محدودیت در جابه‌جایی گندم میان استان‌ها هم از دیگر محور‌های نقد معترضان بود. آن‌ها می‌گفتند گندم استانشان کیفیت لازم را ندارد و نمی‌شود نان خوبی با آن پخت. باید با گندم بقیه استان‌ها مخلوط شود. اما با محدودیت‌های ایجادشده، این کار به‌سادگی ممکن نیست.

دعوا‌ها ساختگی بود؟
در این بین، نگاه سومی هم وجود داشت، مثلا نگاهی که مدیر یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان حاضر در مراسم با شهرآرا در میان گذاشت. دست برداشتن دولت‌ها از اعطای یارانه‌های کور به بخش‌های مختلف مثل آرد و نان، در فضای کارشناسی طرف‌داران خودش را دارد. «متأسفم که این را می‌گویم، اما عمده این دعوا‌ها ساختگی است. خیلی از این معترضان دغدغه کیفیت را ندارند. دعوا بر سر شکلاتی به نام یارانه است که رانت ایجاد کرده و متأسفانه معلوم نیست به جیب چه کسی می‌رود.»
کریم سبزیان که شرکت دانش‌بنیانش در اصفهان مستقر است، تأکید کرد شرکتش حتی یک ریال هم از یارانه‌های دولتی استفاده نکرده است. شیوه کارشان این است که گندم را از کشاورزان خبره با بالاترین نرخ کشور می‌خرند. با استاندارد‌های وزارت بهداشت، آن را غنی می‌کنند و کیلویی ۳۰۰۰ تومان، یعنی به نرخ آزاد، به نانوایی‌ها می‌فروشند. نانوایی‌های طرف قرارداد، عطای سهمیه آرد دولتی را به لقایش بخشیده و روی مشتری‌هایی که برای خرید نان باکیفیت صف می‌کشند حساب باز کرده‌اند.
او با تکرار اینکه دولت باید این حوزه را رها کند تأکید کرد: اگر کار به شرکت‌های علاقه‌مند و کاربلد سپرده شود، قطع یارانه دولت از آرد و نان هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کند، همان‌طور که برای ما و نانوایی‌های طرف قراردادمان ایجاد نکرد.

نیمه پر لیوان
هرچند فضای مراسم به سمت کاستی‌های وضعیت گندم، آرد و نان کشور پیش رفت، نقد‌ها نافی اهمیت خبر‌های خوب معاون وزیر صمت نبود، مثلا موضوع آفت سن‌زدگی گندم‌ها که پیش از این نیز در خبر‌ها آمده بود و میزان آن از ۲ درصد به ۰۱/۰ درصد کاهش یافته است.
سیف در بیان اهمیت این صنعت که ۸۰ میلیون مصرف‌کننده دارد به چند آمار اشاره کرد و گفت: ارزش زنجیره گندم، آرد و نان در کشور ما ۶۲ هزار میلیارد تومان است. ۴۴ هزار میلیارد تومان پولی است که مردم بابت گندم، آرد و نان می‌پردازند. ۱۶ هزار میلیارد تومان هم یارانه‌ای است که دولت می‌پردازد. یارانه دولت سال آینده به دلیل افزایش نرخ خرید تضمینی گندم به ۳۰ هزار میلیارد تومان خواهد رسید.
او با اشاره به سطح زیر کشت ۵/۵ میلیون هکتاری گندم در کشور، اشتغال‌زایی صنعت گندم، آرد و نان را یک میلیون نفر بیان کرد و گفت: از این تعداد، ۳۰۰ هزار نفر مربوط به نانوایی‌ها و مشاغل وابسته و ۶۶۰ هزار نفر به کشاورزان گندم‌کار مربوط است.
نکته دیگری که سیف اشاره کرد، سهم نان در تأمین انرژی خانوار‌های ایرانی بود. سهم دهک نخست که به لحاظ مالی ضعیف‌ترین هستند ۴۸ درصد است و دهک‌های با درآمد بالاتر ۱۱ درصد انرژی خود را از نان تهیه می‌کنند.
معاون وزیر صمت ادامه داد: با دادن اولویت خرید تضمینی گندم به مراکز دائمی ۲۳۵ میلیارد تومان برای دولت صرفه‌جویی شده است.
او با اشاره به نقد برخی مصرف‌کنندگان آرد نیز این‌طور اشاره کرد: شاید عزیزی بگوید گندمی که به من می‌دهید سست است و به جای نیم ساعت زمان برای ور آمدن خمیر، به یک ساعت نیاز دارد. این موضوع را باید در کنار این افتخار دید که برای چهارمین سال پیاپی نیاز کشور با گندم داخلی تأمین شده است.
برگزاری آموزش به میزان ۸۰۰۰ نفر‌ساعت فقط برای مروجان جهاد کشاورزی و ۵۰ هزار نفر از کشاورزان از دیگر نکات مطرح‌شده در صحبت‌های سیف بود.
او بدون بیان رقم، از تعیین تکلیف و قسط‌بندی مطالبات کارخانه‌های آرد در دولت خبر داد، موضوعی که گویا برای پایین آوردن کیفیت آرد تولیدی به بهانه‌ای برای برخی کارخانه‌داران تبدیل شده بود.
معاون وزیر صمت در مورد آزمایش‌های انجام‌شده روی محموله‌های گندم، این آمار را ارائه کرد: روی تمام محموله‌های گندم که بالغ بر یک میلیون و ۴۷۲ هزار محموله بود، آزمایش انجام شده است. ۱۰ درصد از این تعداد نیز در مراکز استان‌ها تجدید آزمایش شده است.
او با بیان اینکه «برای تأمین غذای مردم با کسی شوخی نداریم و نیاز آن‌ها را چه با واردات چه بی‌واردات تأمین می‌کنیم» با تأکید گفت که قبول ندارد نانوایان قشری فقیر هستند؛ همچنین اشتباهات بخش کوچکی از این جامعه را نباید به کل آن تعمیم داد.