نسخه الکترونیکی برای پرونده سلامت

علیرضا وفایی نیا| روز گذشته حسن روحانی رئیس جمهور کشورمان با حضور در رصدخانه اطلاعات نظام سلامت کشور مستقر در وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی دستور آغاز استقرار پروژه «پرونده الکترونیک نظام سلامت» را صادر کرد. طرحی که بر اساس آمارهای وزارت بهداشت، 85 درصد جمعیت کشور در مرحله آزمایشی تحت پوشش آن قرار گرفته اند. اما این پروژه چیست و با اجرای آن چه اتفاقاتی در نظام سلامت رخ
خواهد داد؟ برای پاسخ به این سوالات به سراغ محمدرضا‌دارابی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی مشهد، رفتیم . در این مطلب با بخش های مختلف این پروژه، وضعیت اجرای آن در مشهد، و مزایای آن در روند درمانی شهروندان بیشتر آشنا خواهیم شد.

نظام ارجاع
خیلی از ما بیماری که به‌سراغمان می‌آید، به بهترین متخصص‌ها مراجعه می‌کنیم؛ مثلا فردی که دچار درد مختصر چشم است، به بیمارستان خاتم‌الانبیا مراجعه می‌کند؛ در‌حالی‌که این بیمارستان یک مرکز فوق‌تخصصی چشم‌پزشکی و مخصوص مشکلات و بیماری‌های حاد چشم است. این کار باعث ازدحام و نارضایتی بیماران شده و از‌طرفی موجب می‌شود پزشکان متخصص، زمان کافی برای رسیدگی به بیمارانی که واقعا نیازمند خدمات تخصصی درمانی هستند، نداشته باشند. هدف اصلی «نظام ارجاع» اصلاح این روند است. در این پروسه هوشمند 3‌سطح برای مراکز درمانی در‌نظر گرفته شده است. بیمار در قدم اول به سطح یک، که مراکز بهداشتی و پزشک‌های عمومی هستند، مراجعه می‌کند. اگر تشخیص مشکل و درمان آن در توانایی پزشک عمومی بود، بیمار را درمان و مشخصات و بیماری او را در پرونده الکترونیک فرد ثبت می‌کند؛ درغیراین‌صورت سیستم به‌صورت خودکار و با‌توجه‌به نوع نیاز بیمار، برای او نوبت درمانی در مراکز درمانی سطح2 می‌گیرد. در این فرایند، بیماران بسته به مکانشان، بین مراکز درمانی سطح 2شهر تقسیم می‌شوند. این کار باعث می‌شود بیماران به‌طور یکنواخت در تمام مراکز درمانی تقسیم شوند و از ازدحام و کاهش کیفیت خدمات ارائه‌شده به آن‌ها جلوگیری شود. بیمارستان‌های تخصصی هم به‌عنوان مراکز سطح3 در این سیستم تعریف شده‌اند و در‌صورتی‌که بیمار نیازمند مراجعه به آن‌ها باشد، مانند مرحله قبل سیستم نظام ارجاع برای او به‌طور خودکار نوبت خواهد گرفت. در این سیستم نیازی نیست که خود بیمار به مراکز درمانی مراجعه کند و نوبت بگیرد و از معطلی و اتلاف وقت بیماران جلوگیری خواهد شد. همچنین چون بیماران بر‌اساس نقشه ارجاع کلی به مراکز درمانی فرستاده می‌شوند، افراد بین مراکز درمانی و بیمارستان‌ها پخش می‌شوند و شاهد ازدحام بیمار در بعضی مراکز خاص نخواهیم بود.

پرونده الکترونیک
در این طرح به همه بیماران پس‌از اینکه در چارچوب نظام ارجاع به مراکز درمانی می‌روند، پرونده الکترونیکی شخصی اختصاص خواهد یافت. در این پرونده تمامی اطلاعات درمانی بیمار شامل سابقه بیماری‌ها و درمان‌های قبلی او را می‌توان مشاهده کرد. این پرونده می‌تواند باعث بیشتر‌شدن دقت و سرعت در روند درمان شود؛ مثلا فردی در گذشته آپاندیس خود را عمل و خارج کرده است؛ زمانی‌که او در آینده با علائم دل‌درد شدید به بیمارستان مراجعه می‌کند، پزشک با دیدن پرونده الکترونیک او بلافاصله احتمال وجود مشکل آپاندیس را از میان گزینه‌های تشخیص خود خارج می‌کند و به‌دنبال دلایل دیگر خواهد بود. در پرونده الکترونیک، هر مرکز درمانی که به بیمار خدمت درمانی ارائه می‌کند، باید نوع خدمت و نتیجه درمان را در پرونده فرد ثبت کند. محمدرضا دارابی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی مشهد، با اشاره به اینکه با اجرای کامل این طرح، اطلاعات تمام بیماران در سطح کشور در سامانه‌ای با نام «یاس» تجمیع می‌شود، گفت: با این اتفاق حتی اگر شما در دیگر استان‌های کشور هم به پزشک مراجعه کنید، تمام پرونده و سوابق پزشکی‌تان برای پزشک معالج در‌دسترس است و این موضوع کمک می‌کند تشخیص سریع‌تر و دقیق‌تری درباره نوع بیماری و مشکل شما داده شود. دارابی همچنین درباره شرایط اجرای این طرح در مشهد گفت: مشهد جزو پیشروترین نقاط کشور در‌زمینه اجرای پروژه پرونده سلامت الکترونیک ایرانیان است و روند خوب اجرای این پروژه در مشهد باعث شده است که در بخش‌هایی تازه از این طرح به‌عنوان منطقه آزمایشی کشور انتخاب شویم.

نسخه‌نویسی الکترونیک
تا حالا چه تعداد پزشک خوش‌خط دیده‌اید؟ خیلی از پزشک‌ها موقع نوشتن نسخه، خط ناخوانا و بدی دارند و معمولا افراد عادی چندان نمی‌توانند از محتوای نوشته‌هایشان سر در بیاورند. حالا فرض کنید یک مسئول داروخانه هم مانند ما در خواندن نسخه دچار مشکل شود و داروی اشتباه به بیمار بدهد؛ این اتفاق حتی ممکن است به قیمت جان بیمار تمام شود. طرح نسخه‌نویسی الکترونیک برای برطرف‌کردن این مشکلات راه‌اندازی شده است. در‌قالب این طرح، قرار است پزشک به‌جای نوشتن نسخه کاغذی، نوع و مقدار داروهایی را که بیمار نیاز دارد، در‌قالب یک نرم‌افزار مشخص کند. پس از آن بیمار به داروخانه مراجعه می‌کند و مسئول داروخانه با وارد‌کردن شماره ملی بیمار، به نسخه درمانی او دسترسی پیدا می‌کند و دارو را به بیمار تحویل می‌دهد. این طرح علاوه‌بر‌اینکه باعث کاهش خطاهای پزشکی در‌زمینه نسخه‌نویسی می‌شود، موجب صرفه‌جویی در مصرف کاغذ و همچنین زمان بیمار خواهد شد. به گفته مسعود ساداتی، مدیر آمار و فناوری اطلاعات دانشگاه علوم پزشکی مشهد، 2استان خراسان‌رضوی و مازندران به‌عنوان 2منطقه پایلوت(آزمایشی) کشوری برای اجرای این طرح تعیین شده‌اند. او درباره روند اجرای این طرح هم گفت: در‌حال مذاکره با 2شرکت خصوصی برای طراحی نرم‌افزار مورد‌نیاز برای این طرح هستیم. بر‌طبق برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده، تا پایان تیر‌ماه این طرح اجرایی خواهد شد. همچنین با اجرایی‌شدن این طرح، مطب‌ها هم به طرح پرونده الکترونیک سلامت و نظام ارجاع متصل خواهند شد.

بیمه، تنها در نظام ارجاع
فعلا این طرح‌های درمانی به‌طور آزمایشی در سطح شهرمان اجرا می‌شود، اما پس‌ااز اجرای کامل طرح نظام ارجاع، سازمان‌های بیمه‌کننده پرداخت هزینه‌های درمانی افراد بیمه‌شده را تنها درباره کسانی قبول می‌کنند که در‌قالب چرخه نظام ارجاع اقدام به درمان خود کرده‌اند. البته بیماران اورژانسی از این قاعده مستثنا هستند. دیگر افراد هم این حق انتخاب را دارند که به‌صورت آزاد و خارج از چرخه نظام ارجاع، به هر مرکز درمانی و پزشک متخصصی که مایل هستند مراجعه کنند. اما در‌این‌صورت، سازمان‌های بیمه‌گر هزینه خدمات درمانی آن‌ها را پوشش نخواهند داد. در‌واقع پس‌از اجرای کامل این طرح، بیماران غیر‌اورژانسی تنها در شرایطی می‌توانند از خدمات بیمه‌های درمانی استفاده کنند که در‌قالب چرخه نظام ارجاع به مراکز درمانی مراجعه کنند. البته برای قرار‌گرفتن در این طرح نیاز به انجام کار خاصی ندارید. به‌صورت خودکار زمانی‌که برای درمان خود به مراکز درمانی سطح یک مانند پزشک‌های عمومی مراجعه می‌کنید، در‌قالب این طرح به شما خدمت‌رسانی خواهد شد و حتی اگر نیاز به مراجعه به متخصص داشتید، سیستم به طور خودکار برای شما نوبت پزشک متخصص را خواهد گرفت. مدیر آمار و فناوری اطلاعات دانشگاه علوم پزشکی مشهد در‌این‌باره به خبرنگار شهرآرا اعلام کرد: فعلا 40‌درصد از نوبت‌های بیمارستان‌ها و مراکز تخصصی درمانی در سطح شهر به این سیستم اختصاص داده شده و تنها مخصوص بیمارانی است که در نظام ارجاع حضور دارند. البته به‌موازات جلوتر رفتن طرح، از میزان نوبت‌های عادی کم و به نظام ارجاع اضافه می‌شود. ساداتی همچنین با اشاره به همکاری دانشگاه علوم پزشکی با پیام‌رسان گپ گفت: اگر شما در پیام‌رسان گپ عضو باشید، به محض اینکه سیستم نظام ارجاع برای شما نوبت درمانی بگیرد، تاریخ و ساعت نوبت به همراه نشانی و نقشه مرکز درمانی مد‌نظر در پیام‌رسان گپ برای شما فرستاده خواهد شد.

همکاری با استارت‌آپ‌ها
پرونده سلامت الکترونیک پروژه‌ای وسیع و اجرای مطلوب آن، نیازمند همکاری بخش خصوصی و استارت‌آپ‌هاست. در مشهد بیش‌از 8000‌مطب خصوصی وجود دارد که بنابر اعلام مسئولان دانشگاه علوم پزشکی، هنوز به این طرح متصل نشده‌اند. شرکت‌ها و استارت‌آپ‌های مشهدی می‌توانند در‌زمینه طراحی اپ‌ها و نرم‌افزارهای مورد‌نیاز برای اتصال مطب‌ها به سیستم مرکزی پرونده الکترونیک سلامت وارد شوند. طراحی نرم‌افزار «نسخه‌نویسی الکترونیکی» هم از دیگر زمینه‌هایی است که استارت‌آپ‌های حوزه نرم‌افزاری می‌توانند با ورود به آن، علاوه‌بر کسب درآمد، به اجرای بهتر پروژه کمک کنند. همچنین در سیستم نظام ارجاع نیاز به نرم‌افزارهایی در حوزه نوبت‌دهی الکترونیکی است که با رابط کاربری خوب، بتواند خدمات مناسبی به شهروندان ارائه کند. به‌طور‌کلی در این پروژه جای کار برای استارت‌آپ‌های فعال در‌زمینه انفورماتیک فراهم است. اگر قرار باشد اجرای این طرح به موفقیت برسد، باید بخش خصوصی در اجرای آن همکاری کند. البته گام‌های ابتدایی در‌زمینه ورود بخش خصوصی به این پروژه برداشته شده است و به گفته محمدرضا دارابی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی مشهد، برای اولین‌بار در کشور، در استان ما و در محدوده ترشیز (کاشمر، خلیل‌آباد و بردسکن) بخشی از اجرای طرح پرونده سلامت الکترونیک به بخش خصوصی واگذار شده است.

مزایای پرونده الکترونیک سلامت
دسترسی کامل و لحظه‌ای به اطلاعات سلامت، از مهم‌ترین مزیت‌های اجرای این پروژه است. زمانی‌که قرار باشد سیاست یا تصمیمی در سطح کلان برای نظام سلامت کشور گرفته شود، داشتن بانک اطلاعاتی کامل از شرایط نظام سلامت کشور می‌تواند نقش حیاتی در گرفتن تصمیم درست داشته باشد. با اجرای پروژه پرونده سلامت الکترونیک، یک نسخه از اطلاعات تمام بیماران کشور در وزارت بهداشت موجود خواهد بود و وجود این اطلاعات کمک خواهد کرد تصمیم‌‌های کلان حوزه سلامت بر‌اساس اطلاعات صحیح گرفته شود.
صرفه‌جویی در منابع مالی، از دیگر مزیت‌های اجرای این طرح است. با اجرای پرونده سلامت الکترونیک، هزینه‌های کاغذ و نیروی انسانی کاهش پیدا خواهد کرد. همچنین از اتلاف وقت بیماران برای گرفتن نوبت‌های بیمارستانی هم جلوگیری می‌شود. بخش‌های مختلف این پروژه از‌جمله امکان مشاهده سوابق درمانی قبلی بیمار و نسخه‌نویسی به‌صورت الکترونیکی در کاهش خطاها مؤثر هستند. همچنین به‌دلیل اینکه تشخیص هر پزشک و روند درمانی‌ای که بیمار طی می‌کند در این سامانه ثبت می‌شود، امکان نظارت بیشتر روی خطاهای احتمالی مهیا خواهد شد.

چشم‌‌انتظار تصویب قوانین در مجلس
فروردین امسال سعید نمکی، وزیر بهداشت، در جلسه کمیسیون بهداشت مجلس، قول اجرای کامل پرونده سلامت الکترونیک را تا پایان بهار داده بود. اما با اینکه بسیاری از زیرساخت‌های اجرای کامل این پروژه مهیا شده است، به نظر می‌رسد اجرای نهایی طرح «پرونده سلامت الکترونیک» هنوز نیاز به تصویب برخی قوانین مانند «امضای الکترونیک» در مجلس دارد. در شرایط فعلی به‌دلیل نبود چارچوبی در‌زمینه امضای الکترونیک، قوه قضائیه با حذف پرونده‌های کاغذی و الکترونیک شدن آن‌ها مخالف است. در‌واقع الان در‌کنار پرونده الکترونیک، هنوز برای بیماران پرونده‌های کاغذی هم تشکیل می‌شود. اما از زمانی‌که قوانین مورد‌نیاز در مجلس به تصویب برسد، اجرای این طرح از‌طرف وزارت بهداشت به تمام کشور ابلاغ خواهد شد.