ابعاد هویتی شهر

از دیدگاه اجتماعی، شهر‌ها مکان‌های مناسبی برای ایجاد نهاد اجتماعی، اعتلای ارزش‌های فرهنگی، پاسداری ارزش‌های انسانی، تحکیم روابط و مناسبات اجتماعی و نگهداری از هویت ملی و محلی محسوب می‌شوند.

بر همین اساس، مقوله «هویت در محیط شهری» چالش بزرگ عصر حاضر است و بی هویتی یکی از مسائل مهم مربوط به فضا‌های شهری است که سبب از بین رفتن خاطرات جمع، افول حیات شهر و شکل گیری حیات شهری روزمره می‌شود.

به بیان ساده‌تر «هویت»، یکی از ابعاد اصلی «حیات بخشی» است که بی توجهی به آن به ایجاد محیط مصنوعی و تهی از هویت انسانی با پیامد‌هایی نظیر نزول تعلق مکانی و مشارکت مردمی، مهاجرت ساکنان بومی، افزایش اسکان غیررسمی، ناامنی و ناهنجاری‌های اجتماعی می‌انجامد. در نگاهی اجمالی، ابعاد هویتی شهر عبارتند از:

۱: بعد معنایی (وجودی و اکتسابی): شامل مشاهیر شهر، نام شهر، اخلاق ساکنان، عقاید شهروندان، نژاد ساکنان، نمادها، تقدس، قومیت، روح مکان، خاطرات جمعی، تداعی خاطره، تاریخ شهر و وقایع مهم.

۲: تجلی کالبدی (مصنوعی و طبیعی): شامل شکل شهر، وسعت شهر، مقیاس شهر، شبکه ارتباطی، بافت، محله بندی، رنگ و گرافیک، مبلمان شهری، سبک معماری، عناصر ساختاری، شیب زمین، توپوگرافی، پوشش گیاهی، عوارض طبیعی.

۳: جلوه محتوایی (انسانی و محیطی): شامل آداب و رسوم، تجمعات، فعالیت ها، تعاملات جمعی، نحوه تردد، نوع اشتغال، شرایط سیاسی، هنر و صنایع، بوی محیط، صدای محیط، اقلیم، آب وهوا.

ناهماهنگی و عدم یکنواختی بصری که امروز بر فضای شهر‌ها حاکم است، سبب توسعه بی هویتی شهر می‌شود که این امر، شکل گیری منظر نامطلوب و محیط نامانوس برای ساکنان را به دنبال دارد و همه ابعاد زندگی اجتماعی و زیست محیطی در جوامع شهری را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد؛ زیرا درحقیقت حالت فیزیکی شهر‌ها هسته دنیای اجتماعی آن هاست که همه ابعاد جامعه از اقتصاد تا زیبایی شناختی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

در برخی حوزه‌های مطالعاتی و اجرایی مدیریت شهری، بحران هویت موضوعی حل نشدنی یا بسیار پیچیده تعریف می‌شود که احتمال رهایی از آن در شرایط فعلی ممکن به نظر نمی‌رسد. بی شک این دیدگاه از آنجا ناشی می‌شود که تعریف هویت و ابعاد آن به صورت عملیاتی رخ نمی‌دهد و تازمانی که این اتفاق رخ ندهد، «هویت بخشی» همچنان امری دشوار خواهد بود و شاید ناممکن به نظر آید.

در نظام شهری، «کالبد» هویت خویش را از «محتوا» می‌گیرد و در کشور ما این برگرفته از مبانی نظری هنر و معماری ایرانی اسلامی است که در آن نسبت قالب و محتوا همانند روح و جسم تعریف می‌شود، به طوری که در این قالب، صورت شهر تجسم معنای آن است نه چیزی در مغایرت با آن.

مدیریت شهری برای هویت بخشی باید پاسخ مناسبی برای این سوالات فراهم کند: منظر هویتی جایگاه فعلی شهر کجاست؟ (شناخت وضعیت موجود). از کجا به کجا رسیده است؟ (مطالعه روند تاریخی شهر). به کجا باید برود؟ (ترسیم چشم انداز هویتی)