مرشدی پیشرو در چشم‌انداز امت واحده اسلامی

در سال ۱۹۹۶ میلادی از دانشگاه اسلامی الیگر هندوستان در مقطع کارشناسی مطالعات اسلامی فارغ‌التحصیل شدم. قصد داشتم به زبان پارسی که زبان مردم مسلمان ایران می‌باشد مسلط شوم تا بتوانم متون شیعی را علاوه بر زبان عربی به زبان پارسی در برخی کتابخانه‌های قدیمی ایران مطالعه نمایم.

در این برهه، آشنایی با ۲ استاد برجسته دانشکده معقول و منقول، استاد جلال‌الدین آشتیانی و استاد واعظ‌زاده خراسانی مایه سعادت من بود که هر ۲ این ۲ بزرگوار نقش اساسی در زندگی علمی و تحصیلی من در ۵ سال آینده در دانشگاه مشهد که بعدا به نام دانشگاه فردوسی نام‌گذاری شد، ایفا نمودند. دکتر آشتیانی مرا به تحصیل علم کلام تشویق و دکتر واعظ‌زاده هم مرا به شرکت در سخنرانی‌های تفسیر قرآن خود دعوت کردند.

وقتی به تأثیر این ۲ استاد بر تفکرات اسلامی خود می‌اندیشم، نقش بارز آیت‌ا... واعظ‌زاده را در شکل‌گیری گستره مطالعاتی خود در فقه اسلامی و علوم قرآن بیشتر درک می‌کنم. هم‌زیستی با جوامع مذهبی به‌خصوص زندگی در میان مسلمانان چیزی است که همواره خود را بدان ملزم ساخته‌ام.

مدام در جست‌وجوی منابع معتبر اسلامی بوده‌ام که بر اساس آن بتوانم علایق تحقیقاتی خود را جهت ببخشم. از دیگر ویژگی‌های بارز استاد واعظ‌زاده که برای من بسیار جالب توجه بود، اهتمام و تعهد ایشان به وحدت مسلمین بود.

ایشان نه‌تن‌ها منابع اسلامی را به‌خوبی می‌شناختند، بلکه به عنوان عالمی اسلامی با مشی و مسلکی متواضعانه و شایسته باعث شدند که میزان تأثیر دانش استاد بر شکل‌گیری ذهن نوپای من در مطالعات اسلامی دوچندان شود.

ساشادینای تانزانیایی چند سالی را هم در هندوستان زیسته بود که در هردوی این کشور‌ها شیعیان و اهل‌سنت با یکدیگر زندگی می‌کنند. هرچند گاه رقابت‌های بین فرقه‌ای رابطه حسنه هندو‌ها و مسلمانان را در هند، شیعه و سنی را در پاکستان سست می‌کند، اما تانزانیا به عنوان نمونه‌ای از جامعه‌ای با فرهنگ متکثر در وحدت مثال‌زدنی بود.

هم در عصر استعمارگری و هم در پسااستعماری، شیعیان تانزانیا که در این کشور در اقلیت می‌باشند، توانسته‌اند خود را برای حفظ وحدت با دیگر مسلمانان در تمام دوره‌ها وفق دهند.

نظرات استاد واعظ‌زاده در حوزه‌های مختلف به من نزدیک بود به طوری که جلسات متعددی را با یکدیگر در مورد اینکه چگونه می‌شود به رویکردی کارآمدتر در گفت‌وگوی بین شیعه و سنی دست یافت و یا اینکه در دنیای مدرن اسلامی مسئولیت‌ها را به اشتراک گذاشت داشتیم. آیت‌ا... واعظ‌زاده سفر‌های زیادی به کشور‌های عربی کرده بود و دانشی سرشار از جوامع عرب سنی داشت و با زبان و فرهنگ عربی مأنوس بود.

رویکرد آیت‌ا... واعظ‌زاده خراسانی همان‌طور که بار‌ها فرموده بود برگرفته از نظرات آیت‌ا... بروجردی که سال‌ها در محضر درس ایشان تلمذ نموده و اهمیت حفظ روابط حسنه با جامعه اهل سنت را از این عالم بزرگ آموخته بود، شکل گرفت.

در واقع، آیت‌ا... بروجردی همت زیادی را در تقریب مذاهب اسلامی با تلاش در دارالتقریب گماشته بود. هم‌چنین، آیت‌ا... واعظ‌زاده و جمعی از دیگر علمای دینی در قم و مشهد تلاش‌های زیادی کردند تا با مشارکت دادن علمای الأزهر مصر در ایجاد گفت‌وگوی بین قم و نجف با الأزهر، پاسخی از این دانشگاه راجع به این طرح صلح‌آمیز دریافت کنند.

هدایت‌هایی که از قم صورت می‌گرفت، شالوده ایدئولوژیک اصلی استاد واعظ‌زاده در ایجاد تقریب بین مسلمین را شکل می‌داد.

توفیق ویژه استاد در امر تقریب مذاهب این بود که آیت‌ا... العظمی خامنه‌ای ایشان را برای پیگیری بیشتر امر ایجاد وحدت بین مسلمانان منصوب کنند.

بسیاری از مسلمانان جهان در سراسر دنیا، انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۹۷۸ میلادی و ۱۳۵۷ خورشیدی با رهبری امام خمینی (ره) را نمادی از وحدت و غرور مسلمین می‌دانند.

در میان دیگر فعالیت‌های علمی دکتر واعظ‌زاده، تأسیس دانشگاه تقریب مذاهب و نشریه آن این امکان را به ایشان داد که بتواند با نگارش چند مقاله اساسی در توضیح ضرورت وحدت بین مسلمانان در میان تمام مذاهب اسلامی نقس بسزایی ایفا نماید.

پس از ترک ایران در سال ۱۹۷۱ میلادی، به منظور ادامه تحصیل به کانادا سفر کردم، اما هم‌چنان نوشته‌های استاد واعظ‌زاده را در مطالعات قرآنی و در مورد بهبود روابط مذهبی مسلمانان می‌خواندم. ایشان رویکردی پارادایمی در گفت‌وگوی بین مسلمانان و هم‌زیستی میان مسلمانان مذاهب مختلف داشتند.

پس از مدت‌های طولانی که ایشان کهن‌سالی را سپری می‌کرد، هم‌چنان به تدریس و تربیت دانشجویان در دانشکده الهیات و مطالعات اسلامی دانشگاه فردوسی مشغول بود. میراث آیت‌ا... واعظ‌زاده در مسلک صلح‌جوی ایشان و تأثیر عمیقشان بر کسانی است که رویکرد ایشان و کار‌هایی که برای جامعه جهانی اسلامی نمود ارج می‌نهند مشهود می‌باشد.