میرزامهدی اصفهانی و مکتب معارف خراسان
حسن طالبیان شریف - پژوهشگر علوم دینی
آیت‌ا... میرزامهدی اصفهانی پایه‌گذار مکتب معارف خراسان است. ایشان جامع معقول و منقول و از فقهای عالی‌قدر شیعه و از شخصیت‌های برجسته علمی و معنوی حوزه در زمان معاصر بود. آیت‌ا... میرزامهدی اصفهانی، از استادان مسلم فلسفه و عرفان بود و در سیر و سلوک شرعی نیز کار کرده و به درجات ممتاز علمی و معنوی رسیده بود و مکرر به فیض تشرف خدمت حضرت بقیه‌ا... (عج) نیز نائل آمده بود.
آیت‌ا... میرزامهدی اصفهانی به فرموده خودشان، در‌مجموع قریب ۲۰سال در فلسفه و عرفان نظری و عملی کار کرده بود تا‌آنجا‌که استادان فن این علوم، استادی ایشان را تأیید کرده بودند.
آیت‌ا... میرزامهدی اصفهانی در سال۱۳۰۳قمری در اصفهان متولد شد و پس از کودکی، دروس حوزه را در اصفهان آغاز کرد. ادبیات عرب و سطوح فقه و اصول را تکمیل و ظاهرا مدتی نیز در درس خارج فقهای اصفهان شرکت کرد تا به اجتهاد رسید.
علامه آیت‌ا... حاج‌شیخ علی نمازی‌شاهرودی در شرح حال زندگی‌نامه استاد خود، آیت‌ا... میرزا مهدی اصفهانی، در کتاب مستدرک سفینه، در لغت هدی، می‌نویسد: فقه و اصول را در اصفهان نزد فقهای گران‌قدر تا آنجا خواند که به مرتبه کامله در فقه و اصول رسید.
از این عبارت، اجتهاد میرزا به دست می‌آید. میرزامهدی اصفهانی متون فلسفه و عرفان را با جدیت نزد استادان برجسته اصفهان مانند حضرات آیات آخوند ملامحمد کاشانی و میرزا جهانگیرخان قشقایی و... فرا‌گرفت.
سپس برای ادامه تحصیلات عالی به نجف رفت. خارج اصول را نزد آخوند خراسانی و خارج فقه را نزد علامه سید‌کاظم یزدی، صاحب عروه، آموخت.
از سال۱۳۲۴قمری در درس خارج فقه و اصول میرزای نایینی حاضر شد و ۱۴سال از درس ایشان بهره برد و تقریرات خارج فقه و اصول ایشان را نیز نگاشت و در شوال۱۳۳۸ قمری هنگام حرکت به‌سوی ایران، میرزای‌نایینی اجازه اجتهاد کتبی مطلق برای ایشان نگاشت و در آن اجازه اجتهاد، تقریرات فقه و اصولی ایشان را که در مدت حضور در درس خود نوشته بود، نیز تأیید کرد.
آیت‌ا... میرزامهدی اصفهانی، علاوه‌بر فقه و اصول، متون فلسفه و عرفان نظری را به‌همراه عرفان عملی نزد استادان برجسته نجف مانند حضرات آیات شیخ مرتضی طالقانی، شیخ محمد بهاری همدانی و بالاخص سید‌احمد کربلایی با جدیت پی گرفت تا به مقام استادی در فلسفه و عرفان رسید.
آیت‌ا... سید‌احمد کربلایی، ایشان را استاد فلسفه اشراق دانست و به وی تصدیق «معرفه‌النفس» داد که بالاترین درجه عرفانی در مکتب ملاحسینقلی همدانی بود. در سال ۱۳۴۰ قمری به مشهد آمد و به تدریس خارج فقه و اصول پرداخت و فضلای زیادی از محضر درس خارج ایشان، به اجتهاد رسیدند.
پس از مدتی از آغاز تدریس خارج، تدریس فلسفه کرد و مهارت و تبحر خود را در فلسفه و عرفان در حوزه مشهد نشان داد و به اثبات رساند. سپس درس معارف اجتهادی تشکیل داد و به نقد مبانی فلسفه و عرفان پرداخت و حوزه علمیه مشهد را از این جهت، منقلب نمود و به‌تدریج حوزه مشهد، به‌صورت علمی از مبانی فلسفی و عرفانی فاصله گرفت که تاکنون نیز ادامه دارد.
آیت‌ا... میرزامهدی اصفهانی، زمانی به نقد مبانی فلسفه و عرفان پرداخت که فضای حوزه مشهد به‌شدت طرفدار فلسفه و عرفان بود و سال‌ها، فلاسفه بزرگی، چون حاجی‌فاضل، آقابزرگ حکیم، شیخ اسد‌ا... عارف‌یزدی و... به تدریس فلسفه و عرفان پرداخته و فضلای حوزه مشهد، مبانی فلسفه و عرفان را از این بزرگان فرا‌گرفته بودند و افکارشان با این مبانی انس گرفته بود.
آیت‌ا... میرزامهدی اصفهانی ابتدا با تدریس فلسفه، مهارت و تبحر خود را در این رشته نشان داد و فضلای فلسفه و عرفان‌خوانده به او اعتقاد پیدا کردند، سپس نقد مبانی فلسفه و عرفان را به‌صورت اجتهادی مطرح کرد و این فضلا نیز ادله عقلی و نقلی ایشان را بررسی و در پایان قبول کردند و لذا از این مبانی از روی علم و تحقیق برگشتند.
کتاب ابواب‌الهدی تألیف میرزامهدی اصفهانی است که به‌صورت اختصار و فهرست‌وار به نقد برخی مبانی فلسفه و عرفان پرداخته است. متأسفانه گوشه‌و‌کنار در حوزه و دانشگاه شنیده می‌شود که برخی تبحر مرحوم میرزامهدی اصفهانی را در فلسفه و عرفان انکار می‌کنند و در کمال تعجب، برخی حتی مدعی شده‌اند که مرحوم میرزامهدی اصفهانی و شاگردان برجسته ایشان، مروج عقاید و مبانی فلسفه و عرفان هستند.
کتاب احیاگر حوزه خراسان (زندگی‌نامه آیت‌ا... میرزامهدی اصفهانی) تألیف این‌جانب و برخی دوستان فاضل حوزه است که به این نکات مفصل پرداخته شده است. آیت‌ا... شیخ مجتبی قزوینی، ظاهرا برجسته‌ترین شاگرد میرزا بود.
به همین دلیل، من با همکاری یکی از دوستان فاضل، کتاب «آموزگار حکمت وحیانی، نگاهی به زندگی حضرت آیت‌ا... حاج‌شیخ مجتبی قزوینی» را نوشته‌ام. وی ۱۴سال فلسفه و علوم عقلی را فقط نزد فیلسوف آقابزرگ حکیم فرا‌گرفته و مدرس فلسفه بود.
پس از شرکت در درس میرزا، اشکالات ایشان را وارد دانسته و از این مبانی برگشت، سپس در تدریس فلسفه خود، مبانی فلسفه و عرفان را نیز به‌صورت اجتهادی تدریس می‌کرد و در درس خود به مغایرت این مبانی با مبانی معارفی قرآن و عترت اشاره می‌کرد. آیت‌ا... حاج‌شیخ محمود حلبی، یکی دیگر از شاگردان برجسته ایشان بود. سال‌ها شاگرد فلسفه و عرفان حاجی‌فاضل، آقابزرگ حکیم و... بود. وی مدرس فلسفه بود. شرح منظومه و اسفار و... تدریس می‌کرد.
مدعی بود فلسفه مشا و اشراق مثل موم در دست اوست و کتاب نوشته است؛ فتوحات و کتاب‌های دیگر محی‌الدین عربی از نظرش گذشته و در عرفان نظری و عملی کار کرده است. ایشان نیز پس از شرکت در درس میرزا، از این مبانی فلسفی و عرفانی برگشت و جزو منتقدان این مبانی شد.
چهار سال در درس خارج فقه و اصول و معارف میرزا شرکت کرد و تقریرات این دروس را نگاشت و در حوزه به تدریس سطوح عالیه و تدریس معارف میرزا اشتغال ورزید. وی در سخنرانی‌های خود نیز به نقد مبانی فلسفه و عرفان می‌پرداخت.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
