ملیحه فلاح - رسیدن دریا به مشهد، یکی از پروژه های پر بحث و گفت وگو میان موافقان و مخالفان این موضوع در سال های اخیر است. در بیشتر مواقع مخالفان و موافقان این پروژه، صفر وصدی هستند؛ یعنی یا می گویند این پروژه اصلا نباید اجرا شود یا ادعا دارند که در صورت به سرانجام نرسیدن آن تا چند سال دیگر، باید قید ادامه حیات صنایع را در این منطقه بزنیم. یکی از انتقادهایی که به تازگی به این پروژه می شود، این است که آب برای صنایع گران تمام می شود و در نهایت هزینه تمام شده محصول نهایی نیز افزایش خواهد یافت. آن طور که مجری طرح انتقال آب از خلیج فارس به مشهد می گوید، هزینه نهایی رسیدن آب به مشهد 3 دلار تمام می شود که با توجه به صنایع هدف (صنایع پر آب طلب) از نظر او اصلا گران نیست. دیگر موافقان طرح نیز می گویند حتی اگر گران باشد، یکی از راهکارها برای حفظ این صنایع، انتقال آب است.بگذارید اول یک خلاصه کلی از آخرین اطلاعات این پروژه را برایتان بازگو کنیم. آن طور که مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی می گوید:پروژه انتقال آب از خلیج فارس به استان های شرقی به طور جدی در حال انجام است و با سرعتی که دارد، آب این دریا تا چهار سال دیگر به مشهد می رسد. حجم آبی که قرار است از این طریق نصیب خراسان رضوی شود، سالانه 120 میلیون مترمکعب خواهد بود و در مجموع اجرای خط 3 و 4 برای این پروژه 3.9 میلیارد دلار اعتبار لازم است که صنایع پرآب طلب در مسیر آن را تأمین خواهند کرد.
علیرضا طاهری به بازدید اخیر خود از روند اجرای خط 4 این پروژه در چابهار هم اشاره می کند و می افزاید : با توجه به سرعت اجرا در بخش های مختلف این پروژه معتقدم که در زمان مذکور این طرح ملی به مشهد می رسد. حال سؤال اینجاست که وقتی دریا به مشهد برسد، هر متر مکعب آب برای صنایع چقدر تمام می شود و آیا این موضوع باعث افزایش بهای تمام شده در محصولات نهایی صنایع و معادن نخواهد شد؟ اصلا اجرای این پروژه تا چه اندازه برای حیات این حوزه ها مورد نیاز است؟
آب دریا 3 دلار
برای پاسخ به این سؤال که هر مترمکعب آب دریا برای صنایع و معادن مشهد چقدر آب می خورد، به سراغ مجری طرح انتقال آب از خلیج فارس به مشهد می رویم. علی عبداللهی می گوید: در همین لحظه در غرب مشهد هر مترمکعب آب (که به صورت تانکری توزیع می شود) برای کشاورزها و باغ ویلاها 180 هزار تومان یا 6 دلار است، اما طبق محاسبه ما آب انتقالی از دریای عمان در سنگان خواف و مشهد 3دلار تمام خواهد شد؛ پس به صرفه است.
می پرسیم: اما این آب قرار است برای صنایع و معادن استفاده شود؛ آیا برای آن ها هم به صرفه خواهد بود؟ او در توضیح این سؤال می گوید: هزینه آب در سبد اقتصادی بعضی از صنایع مثل فولاد که گردش مالی زیاد و ارز آوری خوبی دارند، حدود 2 درصد است. از سوی دیگر، مشکلات آب در پهنه شرقی کشور خیلی حاد شده است و اگر با همین سرعت مصرف پیش برویم تا چند سال آینده برای آب شرب هم مشکل خواهیم داشت؛ بنابراین باید اقداماتی در راستای صرفه جویی، سازگاری، آینده نگری و حفظ منابع آب زیرزمینی انجام دهیم.
مجری طرح انتقال آب از خلیج فارس به مشهد که طبیعی است با اجرای این پروژه موافق باشد، می افزاید: بقا و هستی اقلیم منطقه ای به آب است و اگر منبع آب را از دست بدهیم، صنایع زنده نخواهند ماند. مطالعات ما می گوید مجبوریم از دریا آب بیاوریم؛ چون عرضه و تقاضا جواب گوی نیاز ما به آب نیست. در این راستا یک بخشنامه از وزارت نیرو برای باز تخصیص آب داریم که می گوید در مکان هایی که با بحران آب مواجه هستند، تخصیصی که به صنایع آب بر داده شده است، در بازه دو یا سه ساله تحویل گرفته و به آن ها اعلام شود که به اندازه تخصیص خود از خط انتقال آب دریا پیش خرید کنند. اکنون نیز اقدامات لازم و جلسات مربوط برای اجرای پیش خریدها شروع شده است.
می پرسیم: آیا مشخص است کدام صنایع و معادن این آب را دریافت خواهند کرد؟ عبداللهی در پاسخ می گوید: هنوز لیست مشخصی به دست ما نرسیده است، اما صنایع پر آب طلب که در مسیر این انتقال قرار دارند، هدف این طرح هستند.
تا آب مدیریت نشود هر اقدامی بی فایده است
حسن حسینی، رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی، اما یکی از مخالفان اجرای این طرح است. او می گوید: به نظر من، دو موضوع مطرح است؛ یکی نبود آب و دیگری مدیریت آب. شاید اگر همین حالا هم آب های استان درست مدیریت شود، بخشی از مشکل ما حل شود. اکنون آب هایی در بخش کشاورزی و صنعت درست مدیریت نمی شود. مدیریت مصرف را نه ما بلد هستیم و نه دولت؛ بنابراین اگر همه آب های دنیا را داشته باشیم و مدیریت نشود، بازهم مشکل خواهیم داشت. مگر ما چقدر آب می توانیم منتقل کنیم و با چه هزینه ای؟ در استانی که آب نداریم، چرا باید به چندین کارخانه فولاد مجوز بدهیم؟ در همه دنیا روی جمع آوری آب باران کار می کنند؛ ما چقدر از این آب استفاده می کنیم که حالا می خواهیم برای صنعت از دریا آب بیاوریم؟
انتقال آب از ضروریات استان است
رئیس دبیرخانه شورای گفت وگوی دولت و بخش خصوصی خراسان رضوی نیز دراین باره می گوید: انتقال آب یکی از ضروریات این کشور و استان ماست.
در حقیقت چاره ای جز این نداریم که آب دریا را بیاوریم و شیرین کنیم. بخشی از منابع اجرای این پروژه را فولادی ها و معدنی ها دراختیار دارند و بستر اجرای این پروژه را فراهم کرده اند و بعدها می توانند از آن استفاده کنند. اکنون این صنایع در حال اجرای پروژه استفاده از پساب نیز هستند.
علی اکبر لبافی در پاسخ به انتقاد برخی افراد درباره علت اجرای پروژه های صنایع آب بر مانند فولاد در استان کم آبی مانند خراسان رضوی می افزاید: بخش عمده ای از منابع سنگ و مواد اولیه اینجاست. اگر این سنگ را می خواستند غیرفرآوری شده انتقال بدهند، به آب و... احتیاج نداشت اما فرآوری این مواد در منطقه به نفع مردم استان است.
اگر گردش نقدینگی این صنایع را بگیریم، هرکدام 10 تا 12 میلیارد تومان در سال است که حدود 30 تا 40 درصد مجموع نقدینگی این استان می شود. آیا این ها اهمیت ندارند؟ صندوق های بیمه ای و مالیاتی کسب وکارهای کوچک تر و... به این ها وصل هستند؛ پس وجود این صنایع بسیار بااهمیت است. بعضی این رویکرد را دارند که این پروژه ها کنار دریا بروند اما ما دریای پر آبی به نام پساب در اینجا داریم.
در ادامه گزارش تلاش کردیم با چند نفر از مسئولان صنایع فعال در حوزه صنایع فولادی در استان تماس بگیریم که تا لحظه تهیه این گزارش، پاسخی دریافت نکردیم. یکی از فعالان حوزه صنایع سنگ آهن در سنگان خواف که نمی خواهد نامی از او برده شود، می گوید: تنها راه نجات این دشت انتقال آب است، اما این پیشنهاد را ما سال ها قبل با نماینگان مجلس مطرح کردیم که بی فایده بود. حالا هم هزینه ها افزایش یافته است و هر مترمکعب آب اگر 3 دلار تمام شود، به نظر بنده گران است، اما از طرفی چاره ای نیست، چون وضعیت دشت خواف نیز وخیم است.
آن طور که فعالان حوزه صنایع پرآب طلب می گویند، وضعیت کاهش سطح آب های زیرزمینی، بارندگی و کاهش ذخایر سدها نشان می دهد که برای حفظ صنایع در شرق کشور این مسیر باید طی شود. در نهایت اکنون این طرح با همه انتقادها، تأییدها، بدی ها و خوبی هایش در حال اجراست تا آب دریای جنوب را تا چهار سال دیگر به مشهد برساند.