توسعه معرفت؛ بهترین مصداق احسان

با مرور آموزه‌های دینی و روایی، می‌فهمیم که احسان و نیکوکاری بندگان برای خدای متعال اهمیت بسیار دارد؛ چنان‌که پیامبر(ص) درباره اهمیت و ارزش این روحیه و رفتار می‌فرمایند: «خدای متعال به داوود نبی وحی کرد بنده‌ای از بندگانم در روز قیامت کار نیکی می‌آورد، پس او را در بهشت مسکن می‌دهم. حضرت داوود(ع) پرسید: «آن کار خیر چیست؟ خدای پاسخ داد اندوه مؤمنی را می‌زداید؛ اگرچه با نیمی از دانه خرما باشد. آن حضرت عرض کرد: شایسته است کسی تو را بشناسد و‌ امیدش را از تو نبُرد». این نشان می‌دهد که خدا چقدر به این روحیه و رفتار اهمیت می‌دهد و برای نیکوکاران چه اجر و بهایی در نظر می‌گیرد.
وقتی بر عملی این‌قدر توصیه و سفارش شده است، بی‌شک آثار و برکاتی هم دارد. این‌طور نیست که فرد نیکی کند و فقط فقیر و نیازمند بهره ببرند، بلکه آثار دنیایی و معنوی هم به خود شخص می‌رسد. رسول خدا(ص) فرمودند: «برای هر مشکلی راهکاری وجود دارد و راهکار رسیدن به سعادت و شادمانی آخرت، چهار چیز است: دست کشیدن بر سر یتیم، توجه به زنانی که سرپرست خانواده‌اند، کوشش برای تأمین نیاز مؤمنان و رسیدگی به انسان‌های تهیدست و فقیر».
نیکی و احسان نوعی استغفار و توبه از گناهان است. در روایتی از امام‌صادق(ع) آمده است: «هرکه فقیر مسلمانی را با پیراهنی بپوشاند و هزینه زندگی‌اش را تأمین کند، خدا 7هزار فرشته را بر او قرار می‌دهد تا برای هر گناهی تا روزی که در صور دمیده می‌شود، برای او طلب مغفرت کنند»(کافی، ج۲، ص۲۰۴ و ۲۰۵). از دیگر آثار احسان و نیکوکاری، کسب رضای الهی است. همه هم‌وغم مؤمن، کسب رضای خداست. خدا از مؤمن، راضی و مؤمن از خدا راضی است و احسان و رسیدگی به نیازمندان، مسیر این رضایت را هموار می‌کند. امام‌سجاد(ع) فرمودند: «اثر دیگر نیکوکاری، این است که دعای درخواست‌کننده تهیدست، رد نمی‌شود»(وسائل‌الشیعه، ج۹، ص۴۲۵).
این‌طور نیست که فکر کنیم ما نیکی می‌کنیم و دیگری بهره می‌برد و تمام! نیکی ابتدا برای شخص نیکوکار اثر دارد و خیر دنیا را همراه آدمی می‌کند. امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: «خداوند برای دو نفر هر روز به احسانشان می‌افزاید؛ فردی که از گناهش توبه کند و فردی که هر روز بر احسان خود بیفزاید». اثر دیگر نیکوکاری، محبوبیت و جذب دل‌هاست. نیکوکاری، انسان را از لغزش بازمی‌دارد و خانه را پربرکت می‌کند و بر رزق و آبادی شهر‌ها و طول عمر اضافه می‌کند. در روایت آمده است: «هر کار نیکی، صدقه است و اگر شخصی به کار خیر راهنمایی کرد، گویی آن کار را انجام داده است»(کافی، ج۴، ص۲۷).
نیکوکاری و احسان را در مسائل مالی خلاصه و محدود نکنیم. از مصادیق احسان، اخلاق نیکو و لبخند زدن است. امام‌باقر(ع) فرمودند: «تبسم بر صورت برادر، حسنه است». همین رفتار نیکو در مواجهه با دیگران، حال آن‌ها را خوب می‌کند. گاهی گوش شنوا داشتن برای شنیدن حرف‌ها و درددل کردن، حکم صدقه را دارد. از دیگر مصادیق غیرمالی نیکوکاری و احسان در حق دیگران، جهاد تبیین و روشنگری و رفع مشکلات معرفتی مردم است. چه‌بسیار آن‌هایی که فقر معرفتی دارند و باید سؤالات و شبهه‌هایشان پاسخ داده شود، لذا باید طلاب، دانشجویان و جوانان مؤمن و بزرگان و استادان، تبیین و روشنگری و این فریضه را احیا کنند که این از مصادیق مهم خیررسانی و احسان در حق دیگران است.
از بهترین کار‌ها در این زمینه، توسعه معرفت است؛ یعنی جامعه را به‌سمتی ببریم که همه مردم از معارف قرآن و اهل‌بیت(ع) بهره‌مند شوند. هدیه دادن کتاب، ساخت برنامه، حضور مؤثر و بابرنامه در فضای مجازی، هنر و... همه این‌ها مصادیق خیررسانی است. به نظر می‌رسد از توسعه مفهوم نیکوکاری، همه می‌توانیم بهره‌برداری کنیم و جزو کسانی باشیم که در دایره محسنان و نیکوکاران قرار دارند.