رنج برنج گران بر سفره‌ مردم

مرتضی محمدپور
 چهار ماه پیش بود که در گزارشی به بررسی نوسان‌های بازار برنج پرداختیم؛ چالشی که آن زمان باعث شده بود برنج خارجی حتی از برنج ایرانی گران‌تر شود. اکنون با موج جدید انفجار قیمت‌ها در بازار برنج، وضعیتی رقم خورده است که قیمت بهترین برنج ایرانی که چند ماه پیش حدود 110هزار تومان بود، امروز در محدوده 200هزار تومان دچار نوسان باشد و مثلا هر کیلوگرم برنج طارم معطر مازندران حدود 175هزار تومان، برنج شالی گیلان 210هزار تومان و دو نوع برنج ایرانی دیگر نیز 190 و 194هزار تومان قیمت‌گذاری شود. همچنین گزارش‌های میدانی از افزایش محسوس قیمت برنج خارجی بازار خبر می‌دهد. قیمت برنج پاکستانی درجه‌یک از 85هزار تومان گذشته است. قیمت برخی از انواع برنج وارداتی پاکستانی نیز به حدود 90هزار تومان رسیده است.‌در وضعیت کنونی، برخی روایت‌ها از احتکار گسترده و گم‌شدن محموله‌های برنج در کشور حکایت دارد و عده‌ای از کارشناسان هم دوباره انگشت اتهام را به سمت تصمیم‌گیری‌های کشوری از طرف برخی مسئولان پایتخت‌نشین گرفته‌اند، اما به نظر می‌رسد برای حل این بحران و پیشگیری از بروز این نابسامانی‌ها، باز هم باید به سمت بومی‌سازی بازارها و اعطای اختیارات به بازرگانان محلی حرکت کرد. هر چه باشد، اگر بازرگانان مشهدی خودشان سرخط واردات و تنظیم بازار باشند، بی‌شک اجازه نخواهند داد سفره‌های همشهریانشان دستخوش چالش و کمبود شود.

 سوداگران نرخ‌گذاری می‌کنند!
 پیش از هر چیز بهتر است با هم به بازار روز مصلی سری بزنیم. شگفت‌آور است که ببینیم نه فقط برنج ایرانی، بلکه حتی برنج وارداتی پاکستانی، هندی و تایلندی هم با افزایش چشمگیر قیمت‌ها حدود 51درصد افزایش قیمت را نسبت به چهارماه قبل تجربه کرده و از حداقل 610هزار تومان به 925هزار تومان در هر کیسه ده کیلوگرمی رسیده است. این رشد ناگهانی قیمت‌ها حتی در برنج‌های وارداتی، ناقض ادعای آن دسته از کارشناسانی است که بحران آب، تغییر الگوی کشت و مسائلی از این دست را دلیل اصلی کمبود برنج می‌دانند و تقصیر گرانی را گردن شالی‌کاران می‌اندازند. به نظر می‌رسد پس از برداشت برنج و ورود محموله‌ها به بازار، پیش از آنکه به دست مصرف‌کننده برسد، حلقه‌ای در میانه این تجارت درحال کارشکنی است.

 بازار برنج، گرفتار انحصار و سوداگری
 شانزدهم مهر امسال بود که در گزارشی به بررسی وضعیت بازار برنج و واکاوی دلایل این چالش پرداختیم که چرا قیمت برنج پاکستانی حتی از قیمت برنج ایرانی فراتر رفته است. اگر به یاد داشته باشید، نتایج پیگیری‌های میدانی ما ثابت می‌کرد که بیش از 100هزار تن برنج خارجی در انبارهای گمرک و مبادی ورودی کشور رسوب کرده است و بنا به تصمیم یک‌جانبه و غیرکارشناسی معاون وزیر صمت، از تزریق آن به بازار داخلی جلوگیری می‌شود. بر همین اساس، پیگیری‌های ما در وضعیت کنونی بازار پربلای برنج نیز حکایت از چند تصمیم غیرکارشناسی دیگر از سوی مسئولان وزارتی دارد.
 دو روز پیش، انجمن واردکنندگان برنج در نامه‌ای به وزیر جهاد کشاورزی که به معاون‌اول رئیس‌جمهور، وزیر اطلاعات، معاون اقتصادی سازمان اطلاعات سپاه و رئیس بانک مرکزی هم رونوشت خورده بود، تأکید کرد که وضعیت بازار برنج کشور، به‌عنوان یکی از کالاهای اساسی سبد معیشتی مردم، در آستانه بحرانی جدی قرار گرفته است و ادامه روند کنونی می‌تواند پیامدهای سنگین و جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد. واردکنندگان به‌صراحت اعلام کرده بودند تأخیر طولانی و هفت‌ماهه در تخصیص ارز برنج، نه‌تنها فعالیت واردکنندگان را دچار وقفه کرده، بلکه اعتماد تأمین‌کنندگان خارجی به بازار ایران را تحت‌شعاع قرار داده است. پس از تخصیص ارز هم فرایند تأمین و انتقال وجه به حساب فروشندگان خارجی دست‌کم دو ماه طول می‌کشد و درنتیجه از زمان ثبت سفارش تا کارسازی نهایی وجه، دوره‌ای بین ۱۰تا۱۱ ماه زمان نیاز است؛ زمانی که امنیت غذایی کشور را به‌طور جدی در معرض تهدید قرار داده است.
 برای پیگیری دلایل فنی این تأخیر و راهکارهای حل‌وفصل این چالش به سراغ علی‌اکبر قارزی، رئیس جهاد کشاورزی شهرستان مشهد، رفتیم. وی در این‌باره می‌گوید: بله، ادعای انجمن واردکنندگان درست است، اما به نظر من، مسئله امروز بازار برنج یک دلیل اساسی دیگر دارد. چالش تأخیر در تخصیص ارز که دوستان واردکننده ما از آن گلایه دارند، چالش فراگیر ملی است و همه واردکنندگان در همه رده‌های تجارت با آن دست‌به‌گریبان هستند، اما از نظر فنی، با ترفندهایی آن را مدیریت می‌کنند. دلیل اصلی اینکه امروز برنج در بازار ما چنان کمیاب شده است که بنکدار به هر قیمتی که دلش خواست، آن را عرضه می‌کند، سوداگری است. اصل مطلب هم این است که محموله‌های وارداتی از انبارهای تهران، چند دست معامله می‌شود تا به انبار بنکدار مشهدی برسد و روانه بازار شود و همین دست‌هایی که این وسط معامله می‌کنند، هرکدام هم که 20هزار تومان روی هر کیلوگرم از بار سود بخورند، وضعیت نهایی همین می‌شود که برنج 110هزارتومانی، امروز 200هزار تومان نرخ‌گذاری شود.

 برنج چند دست می‌گردد تا به مشهد برسد
 مدیر بازرسی و نظارت بر اصناف مشهد در گفت‌وگو با شهرآرا با بیان اینکه برنج خارجی چند دست می‌گردد تا به مشهد برسد، می‌گوید: مشهد با وجود بازار بزرگی که دارد، باید خودش محلی برای ترخیص برنج‌های خارجی باشد، اما تاجران تهرانی برنج را وارد می‌کنند و پس از چندبار دست‌به‌دست‌کردن آن را به مشهد می‌فرستند. این مسئله سبب می‌شود قیمت برنج در شهر ما افزایش زیادی داشته باشد. 
محمدصادق محمدزاده می‌افزاید: ایجاد پایانه برای انبارشدن برنج‌های وارادتی سبب کنترل قیمت برنج خارجی در این شهر می‌شود. وی با بیان اینکه برخی بازرگانان و واردکنندگان در تهران برنج را با ارز نیمایی 55هزار تومان وارد کرده‌اند، می‌گوید: آن‌ها اکنون برنج پاکستانی را براساس نرخ روز به مشهدی‌ها می‌فروشند و همین موضوع سبب افزایش قیمت‌ها در بازار شده است. در مشهد بنکداران 3تا5درصد و خرده‌فروشان 25تا30درصد روی برنج‌ها سود اضافه می‌کنند. از این رو دلیل اصلی نوسان‌های کنونی قیمت برنج، گران‌فروشی واردکنندگان این کالا در تهران است. از این رو اگر هم می‌خواهیم با گران‌فروشی برخورد کنیم، این کار باید در مبدأ صورت بگیرد. 

کنترل قیمت برنج
محمدزاده ادامه می‌دهد: در جلساتی با شرکت‌های پخش و اتحادیه‌های مربوطه برای کنترل قیمت برنج، تصمیم گرفته شد برای افرادی که از قبل برنج خارجی در انبارهایشان ذخیره کرده‌اند، نرخ مشخصی تعیین شود. هدف از این اقدام، الزام عمده‌فروشان به توزیع این برنج با قیمت مصوب و جلوگیری از افزایش بی‌رویه قیمت‌هاست. همچنین اتحادیه برنج‌فروشان پیشنهادهای قیمتی خود را ارائه خواهد داد تا پس از تأیید نهادهای نظارتی، از افزایش قیمت برنج در ماه رمضان جلوگیری شود.