ملیحه فلاح
خبر‌نگار
گزارش تحلیلی
وزن هزینه سبد خوراکی‌ها همچنان روی دور افزایش است. طبق آخرین گزارش مرکز آمار ایران از تورم نقطه به نقطه مواد خوراکی اردیبهشت در بین کالاهای اساسی برنج و حبوبات از جمله پرچم‌دارهای افزایش قیمت در یک ماه اخیر بوده‌اند. در نقطه مقابل سیب‌زمینی، تخم‌مرغ و مرغ ماشینی با تجربه کاهش قیمت در سوی دیگر نمودار قرار دارند. البته این مربوط به تورم نقطه به نقطه ماهانه است، در تورم نقطه به نقطه سالانه (درصد تغییر متوسط قیمت ماه جاری نسبت به ماه مشابه سال قبل) همه اقلام به‌جز پیاز تورم را تجربه کرده‌اند و حتی در برخی موارد این تورم سه رقمی شده، مانند لوبیاچیتی که تورم بیش از 201درصدی داشته است.
مرکز آمار مانند ماه های گذشته تغییرات متوسط قیمت 53قلم خوراکی منتخب برای گروه های مختلف کالاهای خوراکی در مناطق شهری کشور را بررسی کرده است. در اردیبهشت ماه 1404 از 53قلم خوراکی منتخب در نقاط شهری، تعداد 32قلم، درصد تغییر سالانه بیشتر از نرخ تورم نقطه ای نقاط شهری کشور (38.4درصد) داشته اند. حالا در این گزارش به بررسی وضعیت برخی اقلام اساسی سبد خوراکی های یک خانواده شهری پرداخته‌ایم.
برنج و حبوبات پرچم داران تورم ماهانه
برنج ایرانی در دو ماه گذشته رشد درخور توجهی داشته است. بررسی بازار نشان می دهد که قیمت برخی از انواع این برنج تا بیش از 30درصد نیز افزایش یافته است. البته به گفته فعالان این صنف این گرانی نه به نفع کشاورز بود و نه مصرف کننده، فقط دلالان در این میان سود بردند.
بازار برنج ایرانی امسال تحت تأثیر چند عامل کلیدی قرار گرفت؛ از یک سو کاهش نسبی بارندگی ها و محدودیت در دسترسی به منابع آبی منجر به کاهش عرضه فصلی شد و از سوی دیگر نوسانات نرخ ارز و افزایش هزینه واردات کود و نهاده های کشاورزی، هزینه تمام شده تولید را افزایش داد. به عبارت دیگر، تولیدکنندگان در رویارویی با هزینه های بالاتر و خریداران در مواجهه با قیمت های صعودی قرار گرفتند. اهمیت برنج به عنوان یکی از اقلام اصلی سبد مصرف خانوارهای ایرانی نیز قابل انکار نیست. از این منظر، اتخاذ سیاست های حمایتی مانند هدفمندسازی یارانه ها، تأمین ذخایر راهبردی و تقویت سیستم شبکه توزیع دولتی به منظور کاهش واسطه گری و ثبات بخشی به قیمت ها ضروری است. طبق برآورد وزارت جهاد کشاورزی، هر نفر در ایران سالانه ۴۲کیلوگرم برنج مصرف می کند. برنج، غذای شماره یک بسیاری از خانواده ها در ایران است.
تورم ماهانه برخی حبوبات نیز درخور توجه بوده است. لوبیا چیتی در این ماه 21.9درصد تورم داشته است. از جمله دلایل افزایش قیمت لوبیا چیتی در بازار کاهش تولید داخلی، محدودیت واردات، صادرات بی رویه، و فعالیت دلالان و واسطه هاست. همچنین، عوامل خارجی مانند تغییرات آب وهوایی، افزایش نرخ جهانی حبوبات، و جنگ اوکراین و روسیه نقش مهمی در این افزایش قیمت ایفا می کنند. لوبیا قرمز، لپه، شیرخشک، قند و شکر نیز تورم ماهانه بالای 6درصد را تجربه کردند. حبوبات نقش مهمی در سبد غذایی افراد کم درآمد بین دهک های درآمدی اول تا سوم دارد. گرانی ها سبب می شود تا امنیت غذایی این دهک ها تحت تأثیر قرار بگیرد.
زنگ خطر تورم های منفی
تورم منفی اقلام خوراکی، یعنی کاهش قیمت این اقلام، در نگاه اول ممکن است مثبت به نظر برسد، اما در واقع یک زنگ خطر برای اقتصاد است و می تواند منجر به مشکلات جدی شود. تورم منفی در اقلام خوراکی به طور کلی برای اقتصاد و مصرف کنندگان مضر است، زیرا نشان دهنده کاهش تقاضا و افزایش عرضه است که به دنبال آن کاهش تولید، افزایش بیکاری و رکود اقتصادی را به همراه دارد.
بر اساس گزارش مرکز آمار برخی صیفی جات به اضافه مرغ ماشینی و تخم مرغ در اردیبهشت تجربه کاهش قیمت را داشتند. البته کاهش قیمت برخی محصولات مانند سیب زمینی به دلیل افزایش بی رویه قیمت در ماه های قبل بوده است. اما درباره مرغ و تخم مرغ فعالان بازار نگران وضعیت تولید و در پی آن افزایش چشمگیر قیمت ها در ماه های آینده هستند.
افزایش افسارگسیخته قیمت مواد غذایی تبعات رفاهی درخور توجهی دارد. از جمله این تبعات اینکه، چون مواد غذایی تأمین کننده ضروریات بدن انسان است از این منظر که کالری دریافتی، پروتئین و انواع ویتامین ها از کانال مواد غذایی جذب می شود، افزایش قیمت مواد غذایی می تواند جامعه را با مشکلات جدی به ویژه در حوزه سوءتغذیه روبه رو کند. آمار هایی که در سال های اخیر منتشر شده نیز تأییدکننده این ماجراست. آمار ها نشان می دهد که مصرف خانوار ایرانی در خیلی از کالا ها به دلیل تورم در مواد غذایی به میزان درخور توجهی کاهش پیدا کرده است. به عنوان مثال می توان به شیر اشاره کرد، متوسط مصرف شیر از سال ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۲ از ۱۳۴ کیلو به ۱۰۸کیلو کاهش یافته است. مصرف برنج هم در این مدت از ۱۲۰ به ۱۰۰کیلو کاهش یافته است.
نگرانی درباره امنیت غذایی
در یک دهه اخیر تورم های بالا موجب شده قدرت اقتصادی مردم کاهش یابد و این مسئله روی سبد مصرفی آنان تأثیر زیادی گذاشته است. با این حال می توان گفت که واکنش دهک های مختلف درآمدی نسبت به تورم مواد خوراکی متفاوت بوده است. بررسی ها نشان می دهد که بیشترین واکنش به افزایش قیمت خوراکی ها و آشامیدنی ها متعلق به دهک های کم درآمد و میانی است. ضریب اهمیت سبد خوراکی، آشامیدنی و دخانیات برای دهک اول، یعنی کم درآمدترین دهک 42.4درصد است. معمولا دهک های اول تا چهارم دهک های ضعیف درآمدی هستند، به همین دلیل ضریب اهمیت تورم خوراکی ها در دهک دوم 42.3درصد در دهک سوم 41.1درصد و دهک چهارم نزدیک به 38.9درصد است. اما در آن سو ضریب اهمیت این سبد برای دهک دهم یعنی ثروتمندترین ها 21.6درصد است. این ارقام نشان می دهد که تورم فزاینده مواد غذایی در یک دهه گذشته سبب شده تا امنیت غذایی دهک های کم درآمد بیشتر کاهش یابد.