مهدی عسکری
روزنامه نگار
گفت و گو
مدیریت منابع انسانی، پشتیبانی و رفاه، امور مالی، درآمدهای عمومی، املاک، و امور مجامع و حسابرسی از مهم‌ترین سرفصل‌های معاونت مالی و پشتیبانی شهرداری مشهد به‌شمار می‌روند. علی قناویزچی، معاون شهردار در این حوزه، ضمن توجه به دغدغه‌های شغلی و انگیزشی کارکنان مدیریت شهری، با صراحت به بیان مشکلات موجود نیز می‌پردازد تا راهی برای عبور از دشواری‌های مدیریت شهری بیابد.
وی در کنار فصل‌بندی مشکلات موجود، از برنامه‌های این معاونت برای عبور از شرایط سخت نیز سخن گفته است؛ برنامه‌هایی که با اجرایی شدن آن‌ها، امید می‌رود نه‌تنها بدنه مدیریت شهری چابک‌تر شود، بلکه انگیزه و توان کارکنان نیز ارتقا یابد.
نباید به دنبال مسابقه خرج کردن در مدیریت شهری باشیم
به عنوان معاون شهردار مشهد اعلام کرده بودید که یک‌سری اصلاحات اساسی باید در مدیریت شهری مشهد انجام شود، اصلاحاتی که باید در برخی زیرساخت‌ها هم به دنبال تحقق آن باشیم.
بله، شهرداری‌ها در طول یک قرن گذشته تغییرات زیادی را تجربه کرده‌اند. هر دهه ویژگی‌های خاص خودش را داشت، از جمله تغییر در ذائقه مردم، فرصت‌ها، تهدیدها، و مسائل مختلف شهری. قوانین ریشه‌ای در حوزه شهرداری‌ها همچنان وجود دارند، اما شهرها، مدیریت شهری و نیازهای مردم به طور مداوم در حال تغییر هستند. فضای اقتصادی کشور در دهه‌های مختلف هم فرق کرده است، به ویژه در چند سال اخیر. نوع درخواست‌های مردم، نوع سرمایه‌گذاری‌ها و اولویت‌هایشان متفاوت شده است. خدماتی که زمانی خدمات محسوب می‌شدند، اکنون به کالای اقتصادی تبدیل شده است. نوع سرمایه‌گذاری‌ها، خریداران و مبادلات مالی هم تغییر کرده است. شهرداری‌ها باید به سمت هوشمندسازی حرکت کنند و با تغییرات جامعه همگام شوند. متأسفانه، شهرداری‌ها در برخی موارد از این تغییرات عقب مانده و نتوانستند خدمات بهینه‌تر و با بهره‌وری بیشتر ارائه دهند، در حالی که دنیا به سمت خدمات غیرحضوری و فضای مجازی حرکت می‌کند. شهرداری‌ها هنوز در برخی رویکردها رویه ثابت گذشته را دارند و نمی‌خواهند قبول کنند که شهر و نیازهای مردم تغییر کرده است. در همین راستا شهرداری مشهد به یک جراحی اساسی در حوزه‌های منابع و مصارف نیاز دارد و این جراحی باید شامل اصلاح منابع درآمدی و مدیریت هزینه‌ها باشد.
*ابعاد این جراحی را بیشتر توضیح بدهید و ریزتر اشاره کنید که باید شامل چه مواردی باشد؟
یکی از این موارد می‌تواند شامل تنوع در منابع درآمدی باشد، اینکه شهرداری‌ها نباید فقط به منابع قبلی مثل پروانه ساخت و رونق ساخت‌وساز اتکا کنند و به جای آن باید به دنبال سرویس‌ها و عوارض‌های جدید باشند. اینکه مشهد باید با ارائه خدمات، شهری گردشگرپذیر باشد و درآمدها نیز باید متناسب با همین مسئله باشد زیرا این شهر ظرفیت خوبی برای جذب مسافر دارد و باید به دنبال راهکارهایی برای افزایش ماندگاری زائر و جذب سرمایه باشیم. هر چقدر زائر بیشتر در شهر بماند، گردش مالی و درآمد شهرداری بیشتر می‌شود. همچنین باید نوع مراودات مالی مردم و «بیزینس»های آن‌ها را شناخت و خدمات را متناسب با نیازهای جامعه ارائه داد. باید تلاش کنیم تا خدمات در جامعه را از حالت سنتی و قدیمی خارج کرده و کار را به‌روز انجام دهیم. ما نباید به دنبال مسابقه جذب بودجه و خرج کردن باشیم، بلکه باید بهای تمام شده را کاهش بدهیم و به دنبال افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها باشیم. در راستای تحقق این اهداف باید کار کارکنان به‌طور مداوم ارزیابی شود و به این نکته هم توجه داشته باشیم که شهرداری مشهد نباید به زیادی کارکنانش به عنوان یک برند نگاه کند، بلکه باید اداره شهر با تعداد کم کارکنان متخصص و کارآمد مدنظر قرار گیرد.
ضرورت حمایت از ابتکارات کارکنان شهرداری
*برداشت من از صحبت‌های شما، رسیدن به نوعی پویایی در شهرداری است.
بله، ایجاد فضایی مشارکتی برای کارکنان، که در آن احساس کنند می‌توانند در حل مسائل مؤثر باشند، به انگیزه و بازدهی بالاتری منجر می‌شود. این فضا شامل اهداف روشن، حمایت از ابتکارات و فراهم کردن فرصت‌های یادگیری است. فراهم کردن یک محیط کاری آرام و حرفه‌ای باعث افزایش بهره‌وری کارکنان می‌شود. حمایت از آموزش و بهبود شرایط کاری می‌تواند به بهینه‌سازی عملکرد و افزایش رضایت کارکنان کمک کند. توجه به این نکات و اجرای برنامه‌های مدنظر، می‌تواند به بهبود شرایط شهرداری کمک کرده و در نهایت خدمات بهتری به شهروندان و زائران ارائه دهد. هدف باید فراهم کردن یک محیط حمایتی برای همکاران باشد تا آن‌ها احساس کنند زحماتشان ارزشمند است. این کار می‌تواند به افزایش انگیزه و بهبود عملکرد آن‌ها کمک کند. جبران خدمات مناسب و ایجاد عدالت در ارزیابی عملکرد همکاران یک اصل اساسی است. اعتماد به این سیستم باعث می‌شود تا کارمندان احساس توجه و قدردانی داشته باشند و در نتیجه عملکرد بهتری ارائه دهند.
*چگونه باید ویترینی جذاب را از طریق برنامه‌ریزی مالی بهتر، برای جذب سرمایه‌گذاران ایجاد کرد؟
تأسیس واحدهای تخصصی برای برنامه‌ریزی مالی در شهرداری می‌تواند به مدیریت بهتر منابع و پیش‌بینی نیازهای آینده کمک کند. این واحدها می‌توانند با ارزیابی و تحلیل دقیق وضعیت مالی، برنامه‌ریزی کنند.
*نقش اصلاح طرح‌های تفصیلی در جذابیت اقتصادی برای بخش خصوصی چیست؟
اصلاح طرح‌های تفصیلی و بازنگری در جنبه‌های اقتصادی پروژه‌ها می‌تواند به ایجاد جذابیت‌ها برای سرمایه‌گذاران کمک کند و به توسعه پایدارتری منجر شود. پیگیری روش‌های نوین تأمین مالی جدید هم می‌تواند به تسریع و بهبود تأمین مالی پروژه‌ها کمک کند. این روش‌ها می‌تواند شامل مشارکت بخش خصوصی، سرمایه‌گذاری جمعی و دیگر مدل‌های مالی باشد.
*برگردیم به بحث قبل؛ اینکه چگونه باید بسته‌های سرمایه‌گذاری برای سرمایه‌گذاران تعریف کنیم؟
تهیه بسته‌های ویژه سرمایه‌گذاری شامل تسهیلات و مشوق‌ها، می‌تواند به رونق اقتصادی کمک و انگیزه‌های لازم را برای سرمایه‌گذاران فراهم کند. در این میان انتخاب مناطقی به عنوان پایلوت برای آزمایش سیاست‌ها و روش‌ها نیز یک گام اساسی است. این مناطق می‌توانند به عنوان مدل‌هایی برای توسعه و اجرای سیاست‌های جدید عمل کنند.
تقریبا در تمام دوره های مدیریت شهری از مطالبات شهرداری از دستگاه های دولتی صحبت می‌شود.
بله و متأسفانه همواره این مطالبات در حال افزایش است. شناسایی و ثبت دقیق مطالبات از دولت و تلاش برای وصول آن‌ها از جمله اقدامات ضروری است. با توجه به رقم ۳۰ همتی که به عنوان مطالبات شناسایی شده، همکاری مؤثر با دولت و سازمان‌های مربوطه بسیار مهم است. ما برای اداره شهر نیازمند منابع متعدد هستیم و باید با شناسایی موانع و فراهم کردن راهکارهای عملی، تلاش کنیم تا وضعیت موجود را به سمت بهینه‌سازی بیشتر تغییر بدهیم. در این میان بخش قابل توجهی از این منابع می‌تواند از طریق نقد شدن مطالبات شهرداری از دولت تأمین شود. این امر می‌تواند به بهبود ساختار اقتصادی شهرداری و کیفیت خدمات عمومی کمک کند. بی‌شک تأمین و پرداخت مطالبات مدیریت شهری از دولت، نتایج مطلوبی در توسعه و ارتقای کیفیت زندگی شهروندان نیز خواهد داشت.
حساب ویژه برای «قرارگاه راهبری و تحول»
*ظاهرا مدیریت شهری حساب ویژه‌ای روی نتایج تشکیل «قرارگاه راهبری و تحول در مدیریت منابع مالی شهرداری» باز کرده است.
تشکیل قرارگاه هدف اصلی بهبود مدیریت هزینه‌ها و درآمدها ست. این قرارگاه با فعالیت ۹ کمیته مشخص، به حل مشکلات موجود در شهرداری و ارتقای عملکرد کمک می‌کند و فعالیت‌ها را به صورت تیمی و هم‌افزا پیش می‌برد. برای رسیدن به اهداف مورد نظر نیز جلسات قرارگاه به صورت هفتگی برگزار می‌شود تا مسائل شناسایی شده و مدیران بتوانند به سرعت به آن‌ها رسیدگی کنند. این روند به ایجاد فضای کار تیمی و پویایی در بدنه شهرداری کمک کرده و اطمینان می‌دهد که همه در راستای اهداف مشترک حرکت می‌کنند. آن جراحی در ساختار که پیش‌تر از آن صحبت کردم نیاز به تفکر «برد-برد» در تعیین اولویت‌ها دارد. در این مسیر فرایندها باید ساده و شفاف باشند تا سازندگان و سرمایه‌گذاران بتوانند به راحتی سرمایه‌گذاری کنند و به تأمین درآمدهای پایدار از طریق مالیات‌ها و عوارض کمک کنند.
*هدف قرارگاه در توسعه زیرساخت‌های مالی چیست؟
هدف قرارگاه شناسایی و توسعه درآمدهای پایدار و همچنین مدرن‌سازی و بهینه‌سازی زیرساخت‌های مالی است. این تلاش‌ها به سمت خدمات‌دهی پایدار و جذاب جهت ارتقای رضایت‌مندی زائران نیز معطوف است. برنامه‌های ارائه شده با تأکید بر کار تیمی و حل مشترک مسائل، می‌توانند به ایجاد درآمدهای پایدار و ارتقای خدمات به شهروندان و زائران کمک کنند و در نهایت زمینه‌ساز تحول و پیشرفت در مدیریت شهری خواهند بود. این تلاش‌ها به وضوح نشان‌دهنده عزم جدی برای بهبود فرایندها و ارتقای کیفیت خدمات در شهرداری مشهد است.
تدوین استراتژی بلندمدت برای افزایش ثبات در شهرداری
درباره چالش‌های مالی شهرداری، یکی از تمهیداتی که هنوز نتوانسته آن‌گونه که باید حق مدیریت شهری مشهد را تأمین کند، سهم شهرداری از مالیات بر ارزش افزوده بوده است. مدیران مختلف شهرداری هم در این‌باره بارها اعلام کرده‌اند که این سهم عادلانه نیست اما فعلا گوشی در پایتخت شنوا نیست.
یکی از راهکارها می‌تواند تداوم مذاکره با دولت برای افزایش سهم مالیات بر ارزش افزوده باشد، قانون درآمدهای پایدار هم آن‌گونه که باید و شاید و طبق وعده اجرایی نشده است، آن هم در شرایطی که درآمد مدیریت شهری از ساخت‌وساز کاهش یافته و ساخت‌وسازها که یکی از عوامل تأمین درآمد شهرداری‌ها محسوب می‌شود با کاهش مواجه شده است.
*متأسفانه در برنامه‌های مدیریت شهری در کشور، ریل‌گذاری برای برنامه‌های مدیریت شهری از میان مدت فراتر نمی‌رود و علت اصلی ناتوانی در تدوین برنامه‌های راهبردی و بلندمدت نیز همین نبود تأمین نقدینگی به میزان کافی است.
تدوین برنامه‌های بلندمدت و استراتژیک شهرداری برای ایجاد ثبات و امید ضروری است. این برنامه‌ها شامل پروژه‌های بزرگی نظیر قطار شهری و دیگر زیرساخت‌هاست که باید به طور مستمر مورد توجه قرار گیرد. ما در موارد متعدد برای تدوین سیاست‌های مدیریت شهری در مشهد نیازمند تأمین مالی هستیم والا برنامه‌ریزی به تنهایی، کاری از پیش نمی‌برد.
اجرای دوره‌های آموزشی مسئله‌محور برای تربیت متخصصان شهری
*به‌طور کلی همواره از بحث «زیرساخت» برای آینده در مدیریت شهری‌های کشور صحبت به میان می‌آید. به وضوح این زیرساخت‌ها به مقوله‌ای به نام تأمین پایدار مالی بر می‌گردد. با در نظر گرفتن تمام مشکلات موجود برای جذب نقدینگی، شهرداری چگونه باید به پیش‌بینی زیرساخت‌های آینده بپردازد؟
شهرداری باید با نگرشی آینده‌نگر به طراحی زیرساخت‌ها بپردازد تا برای سال‌ها به نیازهای شهر پاسخ دهد و به رشد و توسعه آن کمک کند. تحلیل دقیق وضعیت مالی و شناسایی منابع مختلف درآمدی به ویژه در حوزه مالیات‌ها و عوارض، تا حدودی می‌تواند ما را به سمت تولید منابع درآمدی پایدار سوق بدهد. در این میان برنامه‌ریزی مالی بلندمدت و تعیین مسیر مشخص برای منابع مالی و نحوه استفاده بهینه از آن‌ها می‌تواند به ثبات و کارایی بیشتری منجر شود و از بحران‌های مالی جلوگیری کند. در مسیر تأمین زیرساخت‌ها نیز نباید از پروژه‌های زیرساختی و اجتماعی غفلت کرد. به عبارتی پروژه‌هایی که به زیرساخت‌های حمل و نقل و مسائل محیط زیستی می‌پردازند، باید در اولویت قرار بگیرند زیرا در بلند مدت به رشد اقتصادی و بهبود کیفیت زندگی شهروندان کمک می‌کنند.
*از قدیم هم گفته می‌شد که پاشنه آشیل شهرداری‌ها، تأمین مالی است. در کنار خلف وعده‌های پایتخت‌نشین‌ها برای تأمین مالی مدیریت شهری، یکی از اتهامات نیز معمولا متوجه متخصصان مالی شهرداری‌ها به ویژه در کلان شهرهاست و این‌گونه اعلام می‌شود که زور متخصصان مالی آن‌گونه که باید به تأمین مالی برای شهرداری نمی‌رسد.
قبول دارم که تربیت متخصصان مالی در شهرداری امری بسیار ضروری است. تخصص در تأمین مالی از مدیران تا کارشناسان لازم است تا شهرداری به‌طور مؤثرتر عمل کند و در مدیریت هزینه‌ها و مسائل مالی قوی‌تر باشد. به همین منظور ایجاد دوره‌های آموزشی مسئله‌محور که به همکاران کمک کند در موضوعات تخصصی تسلط پیدا کنند و در حل مسائل واقعی مشارکت داشته باشند، بسیار ضروری است. از سویی دیگر تنظیم ارتباطات میان سازندگان، دستگاه‌های دولتی و شوراها و ایجاد شبکه‌ای از ذی‌نفعان می‌تواند به همکاری و بهبود فضای مالی و اقتصادی شهرداری کمک کند.
*هر دوره مدیریت شهری که تغییر پیدا می‌کند، برخی نگاه‌ها خواستار اعمال سریع تغییرات در نیروی انسانی است اما تجربه نشان داده که تعجیل در تغییر نیروی انسانی معمولا نتیجه مطلوبی ندارد.
تغییرات عمده به‌طور یک‌باره امکان‌پذیر نیست، اما شروع تغییرات تدریجی می‌تواند آینده‌ای مثبت برای شهرداری رقم بزند و به منطقی شدن بسیاری از فرایندها از جمله فرایند درآمد و هزینه‌ها کمک کند.