سرانه درمان در انتظار درمان

بنیامین یوسف‌زاده
خبر نگار 
  حال‌وروز بیمارستان‌های شهر را باید از دریچه نگاه‌ پرتلاطم مهمانانش تماشا کرد، وقتی گرد کمبود تخت و پزشک از یک‌سو و ازسوی دیگر، عرق سرد بی‌عدالتی آن‌هم از جنس سلامت بر جبین بیماران منتظر بهبود می‌نشیند؛ وقتی عدالت در توزیع سرانه‌های درمانی رعایت نمی‌شود و در شهر پرزائر و مجاوری چون مشهد، فقط از نظر تخت بیمارستانی معادل 6هزارو200تخت کمبود به‌نظر می‌آید. این داستان، روایت امروز و دیروز مراکز درمانی این شهر نیست؛ ریشه‌ای چنددهه‌ای دارد و همچنان همچون بختک بر سینه مشهد و مشهدی سایه انداخته است و گلوی مبتلایان به رفت‌وآمدهای بیمارستانی را می‌فشارد. شهری که در باب جمعیتش هم حرف‌وحدیث‌های زیادی مطرح است؛ از آخرین آمارگیری نفوس‌ومسکن حدود یک دهه می‌گذرد و جمعیت مشهد روی کاغذ همان 3میلیون‌و500هزار نفر باقی است، با این حال نیم‌نگاهی به نرخ بالای حاشیه‌نشینی و مهاجرت داخلی و خارجی به این شهر، در همین مدت نشان می‌دهد که عدد واقعی جمعیت دومین کلان‌شهر ایران، حالا احتمالا به 6میلیون نفر هم می‌رسد. این را اگر بگذارید کنار آمار چندده‌میلیونی زائر و مسافری که سالانه به این شهر پای می‌گذارند، اوج کمبود‌های سرانه‌ای به‌ویژه در حوزه بهداشت و درمان، بیشتر توی ذوق می‌زند.

هشدار استاندار درباره سرانه درمانی مشهد
استاندار خراسان رضوی نیز چند روز قبل در نشست با هیئت رئیسه دانشگاه علوم پزشکی مشهد، به صراحت سراغ کمبود سرانه های درمانی این شهر رفت و درباره نارسایی موجود در شریان حیاتی خدمات رسانی در این حوزه، زبان به گلایه گشود.  غلامحسین مظفری در این جمع گفت: مشهد از ۲۲استان کشور جمعیت بیشتری دارد و میزبان جمع زیادی از زائران و مسافران است، بنابراین باید برای افزایش سرانه درمانی که کمبود آن نگران کننده به نظر می رسد، راهی پیدا کنیم.  به گفته استاندار خراسان رضوی، باید به جای گلایه مندی، همه مدیران تلاش کنند؛ در بسیاری از شاخص ها در استان باتوجه به جمعیت شناوری که به آن سفر می کنند، عقب هستیم و چاره این مشکل، همت مضاعف مدیران دستگاه های اجرایی را می خواهد.  

ضعف در زیرساخت ها
براساس آماری که کمیسیون اصل90 مجلس شورای اسلامی دراختیار ما گذاشته است، جمعیتی بیش از 5میلیون و400هزار نفر تحت پوشش خدمات بهداشتی و درمانی دانشگاه علوم پزشکی مشهد قرار دارند که به این عدد باید جمعیت شناور زائران را نیز اضافه کرد. مقایسه جمعیت ثابت تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی مشهد با سایر دانشگاه های علوم پزشکی بزرگ کشور، نشان می دهد که با درنظر گرفتن جمعیت ثابت تحت پوشش، این دانشگاه در رتبه دوم قرار دارد و با اضافه شدن جمعیت شناور، می توان گفت این مجموعه بیشترین جمعیت تحت پوشش را در بین دانشگاه های علوم پزشکی داراست. اما ماجرا از همین نقطه شروع می شود؛ از مقایسه همین شاخص های کلیدی که بالاوپایین کردن هرکدامشان، ضعف زیرساختی بهداشت و درمان شهرستان مشهد را به رخ می کشد؛ البته این مشکل فقط معطوف به مشهد نیست و سایر شهرها و شهرستان های خراسان رضوی نیز از این بی مهری رنج می برند که در همین مجال به گوشه ای از این بی عدالتی درمانی اشاره می کنیم.  

سرانه ناچیز بیمارستان ها
براساس آمار سامانه صدور پروانه ها و مدیریت اطلاعات مؤسسات وزارت بهداشت، 39بیمارستان در شهرستان مشهد مشغول درمان و مداوای بیماران مختلف هستند که سرانه بیمارستانی این شهرستان را معادل یازده بیمارستان به ازای 100هزارنفر جمعیت قرار می دهد؛ این عدد کمتر از میانگین کشوری سیزده بیمارستان به ازای 100هزار نفر جمعیت است.  البته همه آمارهای سرانه‎ای مربوط به درمان و بهداشت شهر مشهد، در زمره آمار منفی قرار ندارد و گواه آن را در کمال تعجب باید تعداد تخت های بیمارستانی موجود این شهر دانست. آمارها حکایت از وجود 9هزارو333تخت درمانی فعال در این شهرستان دارد . سرانه تخت درمانی مشهد،  معادل 6/2تخت درمانی به ازای هر 1000 نفر جمعیت است؛ چیزی بیشتر از میانگین کشوری که عدد 1/2تخت به ازای هزار نفر جمعیت را نشان می دهد، با این حال مقایسه تعداد تخت بیمارستانی شهرستان مشهد با میانگین کشورهای سازمان توسعه وهمکاری اقتصادی، نشان دهنده کمبود بیش از 6هزارو200تخت درمانی در این شهرستان است.  در خراسان رضوی نیز شاخص تعداد تخت های بیمارستانی نسبت به جمعیت استان، معادل 1/2تخت به ازای 1000نفر جمعیت است که این استان را در رتبه یازدهم نسبت به سایر استان های کشور قرار می دهد. پرواضح است که این جایگاه در شأن استان بزرگی چون خراسان رضوی با جمعیت ثابتی بالغ بر 6میلیون نفر(براساس آخرین سرشماری نفوس ومسکن سال1395) نیست.  

ناترازی پزشک
کمبودهای درمانی مشهد و خراسان رضوی فقط منحصر به بیمارستان ها نیست؛ به گفته حجت‎الاسلام والمسلمین نصرا... پژمان فر، رئیس کمیسیون اصل90 و نماینده مشهدوکلات در مجلس شورای اسلامی، بررسی سرانه پزشک خراسان رضوی به تفکیک سرانه پزشک عمومی و سرانه پزشک متخصص و مقایسه آن با سایر استان ها، نشان می دهد که سرانه پزشک در این استان از میانگین کشور پایین تر است. پژمان‌فر می افزاید: سرانه پزشک عمومی در خراسان رضوی، 104پزشک به ازای 100هزار نفر جمعیت است، درحالی که میانگین کشور عدد 120پزشک را به ازای 100هزار نفر نشان می دهد. همچنین سرانه پزشک متخصص در این استان، معادل 69پزشک و میانگین کشور برابر با 76پزشک به ازای 100هزار نفر است.  او بر این نکته نیز تأکید می کند که سرانه پزشک در ایران درمقایسه با سایر کشورها نیز وضعیت نامناسبی دارد و بسیاری از مناطق کشور با کمبود پزشک روبه رو هستند.  

وضعیت لق سرانه دندان پزشک
نماینده مشهد وکلات در مجلس شورای اسلامی سرانه حضور دندان پزشک در خراسان رضوی را نیز نامناسب می داند و می گوید: این سرانه معادل 39دندان پزشک به ازای 100هزار نفر جمعیت است که این میزان، کمتر از میانگین کشور یعنی 42دندان پزشک است؛ البته این موضوع نیز همچون سرانه پایین ناترازی پزشک، چالشی کشوری است و در تمامی استان ها با این مسئله مواجه هستیم. درحال حاضر میانگین سرانه دندان پزشک در کشورهای اروپایی، بیش از دوبرابر این شاخص در ایران است.  وی اضافه می کند: درنتیجه این کمبود، دسترسی به خدمات درمانی دندان پزشکی دچار اختلال است و شاخص از دست دادن دندان در ایران درمقایسه با کشورهای دیگر، وضعیت نامناسبی دارد؛ به نحوی که بیش از نیمی از سالمندان کشور به طورکامل بی دندان هستند.  

تهدیدی به نام کمبود 1000پرستار
کادر درمان و خط مقدم نظام سلامت یعنی پرستاران مشهدی هم از گزند این چالش درامان نمانده اند؛ به گفته عضو هیئت مدیره نظام پرستاری مشهد، با وجود صدور مجوز جذب 1000نیروی شرکتی در گروه پرستاری از سمت استانداری و شورای تأمین استان و همچنین افزایش 4/2درصدی مبلغ اضافه کاری از آبان سال گذشته -که مبلغ آن را حداقل به ۵۰هزار تومان رساند- همچنان کمبود پرستار به میزان ۴۰درصد در مراکز درمانی گزارش می شود.  آن طور که حمید نخعی گفته است: وزارت بهداشت ضریب اشتغال پرستار را به ازای هر تخت در ۲۴ساعت، 8/1 تا 9/1پرستار تأیید کرده، اما در مشهد این ضریب نزدیک به یک پرستار است که نشان دهنده کمبود حدود ۴۰درصدی اشتغال پرستاران در شهرمان است؛ البته این ضریب در بیمارستان های مختلف، متفاوت است.  

وضعیت اورژانسی اورژانس
از کنار سرانه های درمانی شهر مشهد که بگذریم، وضعیت اورژانس و امور پیش بیمارستانی هم چندان روبه راه نیست و تقریبا می توان از واژه «اورژانسی» برای آن استفاده کرد. براساس اطلاعاتی که کمیسیون اصل90 دراختیار ما قرار داده است، میزان کمبود پایگاه اورژانس در مشهد به ازای هر ۲۵هزار نفر جمعیت، 77/0پایگاه است.  با این حال میانگین کشوری، میزان کمبود پایگاه به ازای هر ۲۵هزار نفر، عددی اندک تر و معادل46/0کمبود را نشان می دهد؛ کمبودی که در مشهد حتی نسبت به سرانه 63/0پایگاه در استان هم بدچشمی می کند.  علی یزدانی، رئیس اورژانس پیش بیمارستانی دانشگاه علوم پزشکی مشهد با تأیید کمبود های موجود در این زمینه می گوید: درحال حاضر به طور تقریبی، به میزان پنجاه پایگاه کمبود داریم و براساس استاندارد های موجود، تعداد پایگاه های موردنیاز برای پوشش مطلوب این کلان شهر و حومه، باید به ۱۲۰پایگاه برسد.  

خانه های بهداشت مشهد؛ عقب تر از کشور
جالب است بدانید که سرانه درمانی شهر مشهد و استان خراسان رضوی در برخی شاخص های جانبی دیگر همچون وجود خانه های بهداشت روستایی، پایگاه های سلامت شهری و مراکز بهداشت شهری و روستایی هم نسبت به سرانه کشوری پایین تر است. درحال حاضر در سرانه مشهد از نظر خانه های بهداشت روستایی به ازای هر 1000نفر، رقم 46/0خانه بهداشت ثبت شده است، درحالی که اعداد استانی و کشوری این بخش، 85/0خانه بهداشت را نشان می دهد. همچنین مشهد به ازای هر 10هزار نفر، 79/0پایگاه سلامت شهری دارد که میانگین استانی و کشوری این بخش به ترتیب 98/0 و 23/1 پایگاه سلامت شهری است.  درباره مراکز بهداشت شهری و روستایی مشهد هم همین وضعیت ادامه پیدا می کند. درحال حاضر میانگین این شهر در دارا بودن مراکز بهداشت شهری به ازای هر 10هزار نفر، 26/0مرکز و از نظر وجود مراکز بهداشت روستایی، 1.11مرکز است، درحالی که ارقام کشوری این دو بخش به ترتیب 36/0 و 45/1مرکز برآورد شده است.  این آمار و ارقام در هر بخش، دردنامه ای از کمبودهای بهداشتی و درمانی شهر و استانی است که سالانه بار میزبانی جمع زیادی از ایرانیان را بر دوش می کشد. به زبانی ساده تر وقتی یک شهر هر سه سال یک بار ظرفیتی به اندازه یک کشور را در خود جای می دهد، باید اسباب و لوازم پذیرایی شایسته را هم از مهمانان خود داشته باشد. دولت و مجلس از همین امروز باید نگاه واقع گرایانه ای به مسائل درمانی شهر مشهد به عنوان یکی از قطب های مهم درمانی کشور، به ویژه قطب های گردشگری سلامت بیندازند و کمبود های موجود را با بودجه ریزی منطقی و عدالت محور و از آن مهم تر تخصیص به موقع این اعتبارات جبران کنند.