شکیبا افخمی‌راد - عثمان محمد دوست موسیقی‌دان محبوب و برجسته موسیقی خراسان چند روزی است که به دلیل بیماری در بیمارستان امام رضا(ع) مشهد بستری است. عثمان نود و دو ساله که علاوه بر هنرش به‌واسطه خیر بودن نیز شهره است آرزو دارد تا تولد صد سالگیاش بماند... و شاید همین آرزو است که باعث شده حالش رو به بهبودی برود، امید محمد دوست یکی از نوه‌های استاد با تایید این خبر بهتر شدن حال پدربزرگش را نوید می‌دهد.
در ادامه این نوشتار با هوشنگ جاوید و حسینعلی مرادنشاهی دو استاد و پژوهشگر موسیقی درباره اهمیت عثمان و موسیقی‌اش گپ زدیم که پیش روی شماست.
دیدار با عثمان
حال عمومی عثمان محمددوست استاد برجسته موسیقی مقامی خراسان و دوتارنواز چیره‌دست که به دلیل خون‌ریزی معده راهی بیمارستان شده بود رو به بهبود است. این خبر را معاون هنری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی اعلام کرده و گفته‌است: با اطلاع از بستری شدن استاد در بیمارستان، مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی پیگیر روند درمان استاد شد. من هم برای اطلاع از حال ایشان و پیگیری روند درمان به بیمارستان امام رضا(ع) بخش اورژانس که استاد بستری است رفتم. خوشبختانه جلوی خون‌ریزی معده گرفته شده و اقدامات درمانی برای ایشان در حال انجام است. به گفته محمدرضا محمدی، استاد محمددوست در هوشیاری کامل است و به‌زودی از بیمارستان مرخص می‌شود.
بهبود حال مشهورترین نوازنده دوتار
اما حسینعلی مردان‌شاهی پژوهشگر موسیقی مقامی جزئیات بیشتری درباره وضعیت استاد محمددوست به ما ارائه می‌کند: با توجه به اینکه پیش از این استاد به دلیل تنگی نخاع تحت عمل جراحی قرار گرفته بود، تحرکش کم شده بود. این تحرک کم نیز مشکلات گوارشی را برای او به همراه داشت. از این‌رو استاد دارو مصرف می‌کرد که درنهایت این مشکلات منجر به خون‌ریزی معده شد.
او خاطرنشان می‌کند: او از بیمارستان خواف به بیمارستان امام رضا(ع) منتقل شده و خوشبختانه الان اوضاعش رو به بهبود است و احتمالا به‌زودی به بخش گوارش منتقل می‌شود. همچنین بعد از آماده شدن نتایج آزمایش‌ها تصمیم گرفته می‌شود که در خانه یا در بیمارستان مراحل درمانی را طی کند.
مردان‌شاهی درباره جایگاه عثمان محمددوست نیز یادآور می‌شود: ما در تربت جام استاد کریم کریمی و غلام‌رسول فرهادی‌نیا و همچنین استاد فاروق کیانی را در بازی‌های آیینی داریم. در منطقه خواف هم تنها عثمان را که از نسل طلایی خنیاگرانی است که سینه به سینه و زنجیروار موسیقی مقامی را از نسل‌های قبلی‌شان یاد گرفته‌اند داریم.
به گفته این پژوهشگر استاد عثمان شاخص‌ترین و مشهورتر نوازنده دوتار ایران زمین است. او بنا به دلایل مختلفی چون نقش‌آفرینی در فیلم‌های سینمایی و ارتباط با استادان موسیقی اصیل ایرانی توانسته علاوه بر جایگاه فنی که دارد به یکی از مشهورترین استادان موسیقی مقامی هم تبدیل شود.
از اتفاقات گذشته درس نمی‌گیریم
مردان‌شاهی همچنین گله‌هایی را درباره احوال‌پرسی از استادان، تنها در زمانی که راهی بیمارستان می‌شوند مطرح می‌کند: استاد عثمان فرد بسیار بزرگی است و برخلاف بسیاری از استادان دیگر وضع معیشتی و زندگی خوبی دارد و خیلی از پزشکان کشور دوست‌های صمیمی او هستند. با این حال موضوعی که من را رنج می‌دهد پیگیری حال این بزرگان تنها در زمان مریضی است.
حجم تماس‌هایی که از دیشب با تلفن پسر استاد عثمان گرفته شده به قدری بود که امکان پاسخگویی وجود نداشت. این اتفاق خوب است اما کاش تلنگری باشد تا زمانی که حال بزرگانمان خوب است سراغشان را بگیریم.
او یادآور می‌شود: من صحبتی با مسئولان ندارم، آن‌ها همین که استادی فوت می‌کند پیام تسلیتی می‌دهند خدا خیرشان دهد، انتظار بیشتری از آن‌ها نداریم، اما از خود علاقه‌مندان به موسیقی درخواست دارم زمانی که استادان سرحال‌تر هستند اوضاع و احوالشان را جویا شوند. من نمی‌دانم ما چرا از اتفاقات گذشته درس نمی‌گیریم. ما افرادی چون پورعطایی و ذوالفقار را از دست داده‌ایم و هنوز منتظریم تا استادان در بیمارستان بستری شوند تا خبری از ایشان بگیریم.
عثمان استثناست
هوشنگ جاوید پژوهشگر موسیقی نیز درباره جایگاه عثمان محمددوست می‌گوید: عثمان در میان نسل طلایی موسیقی مقامی استثناست، به این دلیل که توانست با سازش کاری انجام دهد که خیلی‌ها سمتش نرفته و یا شاید حتی به آن فکر نکرده بودند. آن هم راه‌اندازی یک خیریه بزرگ و ساخت رایگان حدود 300 مدرسه در سال‌های بعد از انقلاب اسلامی است. بدون آنکه کسی بفهمد چه خبر است. انجمنی هم که با عنوان «یاری» پدید آورده بود توانست کارهای خداپسندانه‌ای انجام دهد.
به گفته او دیگر موضوعی که عثمان را استثنا می‌کند، اندیشه‌اش برای گسترش منطقه خواف است. عثمان با آوردن اولین اتوبوس و گرفتن اجازه خط راه از خواف به مشهد و بعد به تهران، کاری را انجام داد که کسی به سمتش نرفت. با ایجاد همین خط راه که به پررفت‌وآمد شدن جاده و آسفالت شدن آن منجر شد، منطقه خواف به یک منطقه شناخته شده تبدیل شد. اتفاقی که مدیون کارهای فراتر از هنر عثمان
است.
جاوید یادآور می‌شود: عثمان یک انسان ناقد، رک و مدافع هنر اصیل است که خیلی خوب می‌داند دنبال چه برود، چه بکند و کجا حرف بزند. با این همه وقتی من از این مرد بزرگوار پرسیدم که دوست دارد فرزندانش کارش را ادامه دهند گفت اصلا دوست ندارند چون مردم خیلی بی‌وفا هستند.
او همچنین از ثبت نشدن شیوه اجرایی عثمان در دوتارنوازی گله می‌کند: یکی از اتفاقات ناگوار در برخورد با این مرد این است که شیوه اجرای او با وجود تمام ادعاهایی که دستگاه‌های فرهنگی دارند جایی ثبت نشده است و حتی کمکی صورت نگرفته تا کارهایی که او انجام داده و شیوه نوازندگی‌اش ضبط شود.
این پژوهشگر همچنین با گلایه از ثبت نشدن آثار عثمان می‌گوید: تنها معدود آثاری از او در دست خواهد بود که برخی آدم‌ها به دلیل علاقه و ذوقشان ضبط کرده‌اند اما یک اثر ثبت شده دوساعته که نوع نوازندگی و شیوه‌های اجرایی او را نشان دهد وجود ندارد.
اسوه هنر و هنرمند مسلمان ایرانی
به نظر جاوید، عثمان محمددوست فراتر از تمام این حرف‌ها، اسوه هنر و هنرمند مسلمان ایرانی است.او با اشاره به کاشی‌ای که برای این استاد موسیقی به عنوان چهره ماندگار هنر ساخته شده بود خاطرنشان می‌کند: همین اواخر یک آدم نادان که همسایه عثمان بوده بدون اینکه شخصیت او را بفهمد، کاشی و پلاک را می‌شکند. درواقع با چشم خودش دید که کسی کارهایی را که انجام داده تحویل نمی‌گیرد و این اتفاق زجری برای یک هنرمند است.
این پژوهشگر درباره مراسم بزرگداشتی که در تهران برای عثمان گرفته شده بود نیز می‌گوید: من به عنوان سخنران در این مراسم حضور داشتم و آنجا گفتم که سبک و شیوه عثمان را می‌توان به عنوان سبک و شیوه منطقه خواف در نوازندگی و ارائه موسیقی، ثبت ملی و جهانی کرد تا آیندگان از آن استفاده کنند اما همین کار هم با تمام قول‌هایی که به او دادند انجام نشد.به نظر او، موسیقی‌ای که عثمان می‌نوازد بیشتر به موسیقی ردیف و دستگاهی نزدیک است تا هویت موسیقی خراسان، اما درهرحال سبک و شیوه عثمان است و این آن‌چیزی است که دیده نشده است.
جاوید تأکید می‌کند: پرکردن جای استاد عثمان محمد دوست به این آسانی ممکن نیست و هرکسی نمی‌تواند خودش را جای او بگذارد.