حقوق متقابل پدر و مادر و فرزندان چیست؟ در اخلاق اسلامی، حقوق پدر و مادر بر فرزندان و حقوق فرزندان بر پدر و مادر، آموزش داده شده است. نهج‌البلاغه، گنجینه بی‌بدیل جاویدان و جامع جهانی و راهنمای همه انسان‌ها تا روز قیامت است. نهج‌البلاغه دربردارنده آموزه‌های حقوقی فراوان است. در حکمت ۳۹۹ نهج‌البلاغه، بخشی از حقوق متقابل پدر و مادر و فرزندان آمده است.
در این حکمت، امیرمؤمنان امام‌علی (ع) فرموده‌اند: «إنّ لِلوَلَدِ علَى الوالِدِ حَقّا، و إنَّ لِلوالِدِ علَى الوَلَدِ حَقّا؛ فحَقُّ الوالِدِ علَى الوَلَدِ أن یُطیعَهُ فی کُلِّ شیءٍ إلاّ فی مَعصیَه ا... سبحانَهُ وَ حَقُّ الوَلَدِ عَلَی الوَالّد أن یُحَسِّنَ إسمَهُ و یُحَسِّنَ أدَبَهُ و یُعَلِّمَهُ القرآنَ»؛ همانا پدر بر فرزند حقی دارد و فرزند را بر پدر حقی است، پس حق پدر بر فرزند این است که فرزند در همه‌چیز جز معصیت خدا، از پدر اطاعت کند و حق فرزند بر پدر آن است که نام نیکو بر فرزند نهد و خوب تربیتش کند و به او قرآن بیاموزد. در این حدیث علوی، حقوق اساسی پدر و مادر و فرزندان، آموزش داده شده است.
لازم است فرزندان از پدر و مادر خویش اطاعت کامل کنند و فرمان آنها را دقیق پیگیری و اجرا کنند. تنها آنجا که پدر و مادر دستور به نافرمانی خداوند بدهند، اطاعت از آنان واجب نیست. فرزند نباید با بی‌توجهی به فرمان پدر و مادر، آنان را برنجاند و ناراحت کند. همراهی و حرف‌شنوی از پدر و مادر در همه امور، جز دستور به فعل حرام و ترک واجب، ضرورت دارد.
بر طبق این رهنمود علوی، پدر و مادر در چارچوب احکام شرعی، حق دارند به فرزندان خود امر کنند و فرزندان باید اطاعت کنند. به دستور پدر و مادر، انجام مستحبات، واجب می‌شود و فعل مکروهات، ناروا.
در این گفتارِ امیرمؤمنان، امام‌علی (ع)، سه حق از حقوق فرزندان بر پدر و مادر بیان شده است. نخستین حق فرزند در زمان به‌دنیا آمدن، این است که نام نیک و زیبا برای او انتخاب شود. پدر و مادر مسئولیت دارند نام صحیح و دارای مفهوم درست بر فرزندشان بگذارند. خوش‌نامی فرزندان، وظیفه پدران و مادران است. شایسته است نام مثبت و دارای پیام روشن و تعالی‌بخش برای فرزند برگزیده شود؛ نامی که مایه سربلندی و افتخار فرزند باشد و مردم مسلمان به او احترام بگذارند.
دومین حق از حقوق فرزند بر پدر و مادر، «تحسین ادب» است. بر پدر و مادر لازم است فرزند خود را با ادب نیکو بار آورند. برنامه‌ریزی تربیتی برای آموختن ادب نیک به فرزند، از وظایف پدر و مادر است. رها کردن فرزند در حوزه تربیت، روا نیست. باید پدر و مادر خودشان به ادب و اخلاق اسلامی آراسته باشند و با رفتار و گفتارشان، فرزندان را باادب تربیت کنند.
جامعه، بی‌ادبی انسان‌ها را به حساب کوتاهی پدر و مادر‌ها می‌گذارد، بنابراین بی‌ادب بودن فرزندان، بر اثر کوتاهی پدر و مادر در رشد نیکوی آنان است. اگر همه پدر و مادر‌ها به این وظیفه مهم خویش در قبال فرزندان عمل کنند، نسل جوان باادب و کارآمد در جامعه پدید می‌آید.
حق سوم فرزند که در این حدیث علوی یادآوری شده است، «تعلیم قرآن» به فرزند است. پدر و مادر باید به فرزند خود قرآن بیاموزند. بر پدر و مادر لازم است نقش معلم قرآن را برای فرزند خویش بازی کنند و اگر خود توانایی آموزش کلام الهی را ندارند، از معلمان قرآن برای تعلیم آن به فرزندشان کمک بگیرند، بنابراین فراهم کردن زمینه آموختن قرائت قرآن ازسوی پدر و مادر برای فرزندان ضرورت دارد؛ البته تعلیم قرآن با روخوانی و روان‌خوانی و قرائت آن، آغاز می‌شود و با آموختن مفاهیم و ارزش‌های قرآنی ادامه می‌یابد. وظیفه پدر و مادر این است که فرزندشان را شخصیت قرآنی بار آورند. قرآن، تنها کتاب آسمانی تحریف‌نشده الهی است و باید حاکم بر زندگی والدین و فرزندان باشد.
کلمه «والد» در این حدیث، چهار بار تکرار شده است. منظور از والد، تنها پدر نیست؛ براساس آیات قرآنی و احادیث اهل‌بیت (ع)، پدر و مادر هر دو احترام دارند و در جایگاه بلندی قرار می‌گیرند. اطاعت فرزند از مادر نیز لازم است و مادر نیز دارای وظایف تربیتی برای فرزند است.