معیار توبه نصوح در بیان امام‌هادی(ع)

توبه نصوح چه توبه‌ای است؟ خدای متعال در قرآن به اهل ایمان دستور داده است توبه نصوح کنند. در آیه ۸ سوره تحریم چنین فرموده است: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى ا... تَوْبَهً نَّصُوحًا...:‌ای کسانی که ایمان آورده‌اید، به درگاه خدا توبه کنید؛ توبه‌ای نصوح». براساس این آیه، برای مؤمنان این سؤال مطرح می‌شود که توبه نصوح چه توبه‌ای است؟ اهل‌بیت (ع) به این سؤال اهل ایمان پاسخ داده‌اند. در این میان امام‌هادی (ع) در حدیثی، کیفیت توبه نصوح را بیان کرده‌اند.

احمدبن‌هلال گفته است: سألت اباالحسن الاخیر (ع) عن توبه النصوح فکتب علیه‌السلام ان یکون الباطل کالظاهر و افضل من ذلک: از امام‌هادی (ع) از توبه نصوح پرسیدم، پس امام (ع) در پاسخ نوشت: توبه نصوح این است که باطن و درون توبه‌کننده همچون ظاهر و بهتر از آن باشد. (معانی‌الاخبار شیخ‌صدوق، وفات ۳۸۱ ه. ق، ص ۱۷۴ * تفصیل وسائل‌الشیعه الی تحصیل مسائل‌الشریعه، ج‌۱۶، ص‌۷۷ * البرهان فی‌تفسیرالقرآن، ج‌۵، ص‌۴۲۵ * بحارالانوار، ج‌۶، ص‌۲۲).

این حدیث دربردارنده مکاتبه‌ای بین یکی از اصحاب امام دهم (ع) با این امام معصوم درباره تعریف توبه نصوح است. در این حدیث، احمدبن‌هلال به ابوالحسن اخیر (ع) نامه نوشته و سؤالش درباره توبه نصوح را مطرح کرده است. ابوالحسن ثالث و ابوالحسن اخیر، کنیه امام دهم، امام هادی (ع)، است. در این نوشتار، امام هادی (ع) در پاسخ به احمدبن‌هلال، توبه نصوح را با دقت معرفی کرده‌اند.

امام در تعریف توبه نصوح نوشته‌اند: ان یکون الباطن کالظاهر و افضل من ذلک. در این بیان، دو نکته بسیار مهم برای روشن شدن توبه نصوح وجود دارد؛ نکته اول همسان‌سازی و همگون‌سازی باطن با ظاهر است. توبه‌کننده در هنگام توبه کردن در ظاهر اعتراف به گناه کرده، اظهار ندامت و پشیمانی از انجام گناه می‌کند و به‌سوی خداوند بازمی‌گردد و تصمیم به ترک گناه در آینده می‌گیرد.

توبه نصوح این است که توبه‌کننده، باطن و درونش با این ظاهرش یکسان شود و هماهنگی کامل رخ دهد. توبه نباید فقط لفظی باشد؛ چون توبه‌ای که در آن توبه‌کننده، باطنش با ظاهرش یکپارچه نیست و برخلاف ظاهرش، از ته دل پشیمان نیست و ظاهر و باطنش در تعارض است، توبه نصوح نیست. توبه‌ای که استغفار و صیغه توبه تنها لقلقه زبان توبه‌کننده است و با تظاهر همراه است، توبه حقیقی نیست؛ چون در توبه باید ظاهر و باطن یکی باشد.

نکته دوم در جمله «افضل من ذلک» بیان شده است. توبه نصوح آن توبه‌ای است که باطن توبه‌کننده، بهتر از ظاهر او باشد و آنچه در ظاهر در رفتار و گفتار توبه‌کننده نمایان است، در باطن او نیز جریان داشته باشد، بلکه باطنش از ظاهرش بهتر شود. پشیمانی واقعی و باطنی فراتر از ظاهر و تصمیم جدی بر رهایی از معصیت در توبه‌کننده، نشان‌دهنده توبه نصوح است.

در ادامه حتما بخوانید دروغ، سرآغاز همه بدی‌ها

توبه نصوح، توبه خالص و بی‌ریاست. در این شیوه، توبه‌کننده واقعا به صراط مستقیم الهی بازمی‌گردد و دیگر به گناه و نافرمانی روی نمی‌آورد؛ بنابراین هر توبه‌ای، توبه نصوح نیست و تنها توبه‌ای نصوح است که آثار تربیتی دارد و همراه با تحول درونی از معصیت به‌سمت اطاعت است. حرکت ذهنی و عملی و هماهنگی گفتاری و رفتاری در راه پاک‌سازی و طهارت روح و تزکیه نفس و تهذیب آن در توبه نصوح نمود دارد.