چه شد که بوداییان به افغانستان آمدند؟

سجاد راستگو |شهرآرانیوز؛ این دو مجسمه در زمان حکومت سابق طالبان تخریب شد، اما حتی دیدن جای خالی این دو در حفره‌های بزرگ کوه‌های بامیان نیز سؤال درباره چرایی وجود دین بودایی در این منطقه را ایجاد می‌کند.

از ابتدای ظهور زرتشت، افغانستان به‌ویژه شهر بلخ از مهم‌ترین مراکز دین زرتشتی به حساب می‌آمد و آتشکده بزرگ این شهر محل رفت‌وآمد بسیاری از زرتشتیان از سراسر ایران بود. اما پس از حمله اسکندر و سقوط هخامنشیان مناطق شرقی ایران دستخوش تغییرات زیادی شد.

در مناطق شرقی ایران و افغانستان و شمال پاکستان و آسیای مرکزی حکومتی جدید به‌نام دولت یونانی بلخ شکل گرفت. این دولت که فرهنگی یونانی داشت، به‌دلیل نزدیکی به هند روابط زیادی با این کشور داشت.

کم‌کم دین بودایی از طریق هند وارد سرزمین‌های زیرسلطه این دولت شد. دولت یونانی بلخ درنهایت مغلوب سکاهایی، قوم کوچ‌نشین آریایی، شد که زیر فشار قبایل هون مجبور شده بودند به جنوب مهاجرت کنند.

اما رشد بوداییگری در این منطقه متوقف نشد و حتی با ایجاد حکومت کوشانیان به اوج خودش رسید. کوشانیان در گسترش دین بودایی تلاش زیادی کردند و این دین را به دیگر مناطق آسیا انتشار دادند. حتی مناطق شرقی ایران نیز در زمان ساسانیان هدف هجوم فرهنگی بوداییگری قرار گرفته بودند.

کوشانیان در جنگ‌های طولانی با ساسانیان تجزیه شدند و بخش‌های غربی این حکومت به‌دست ساسانیان افتاد.

پادشاهان ساسانی برای چندین سال یکی از شاهزادگان را با عنوان کوشان‌شاه به حکومت این مناطق منصوب می‌کردند. اما حتی بعد از تسلط دوباره زرتشتیان بر این مناطق باز هم دین بودایی دین غالب در این مناطق بود.

پس از سقوط ساسانیان و گسترش اسلام در سرزمین ایران، حکومتی در افغانستان ایجاد شد که برای چندصدسال به‌عنوان سدی در برابر گسترش اسلام به شرق عمل کرد. کابلشاهان که بر کابل و مناطق اطراف آن حکومت می‌کردند، دین بودایی را برای نزدیک به دویست سال در این مناطق حفظ کردند.

گاهی پادشاهانی مانند یعقوب لیث صفاری به آن‌ها حمله می‌کردند، اما درنهایت در زمان حکومت غزنویان این سد شکسته شد و مسلمانان به‌سمت هند روانه شدند. پیش از آن نیز مناطق شرقی افغانستان کنونی به‌دست مسلمانان افتاده بود و سال‌ها بود اثری از بوداییگری در آن نمانده بود، اما با سقوط کابلشاهان بوداییگری به‌طور کامل از مناطق شرقی ایران و افغانستان محو شد.

دین بودایی روزگاری تا بلخ و حتی فراتر پیش رفته بود و تا جایی گسترش یافته بود که آتشکده بزرگ بلخ به معبد بوداییان تبدیل شده بود، اما پس از گسترش اسلام و حملات افرادی مثل یعقوب لیث و سلطان محمود غزنوی، بار دیگر به هند بازگشت و دیگر نتوانست به دوران اوجش چنان‌که در زمان کوشانیان به آن رسیده بود، بازگردد.