سفر به لانه پرنده‌ها

شیما سیدی| ۸ سال از روزی که اولین پنجشنبه آذر به نام روز ملی پرنده نگری، در تقویم ثبت شد می‌گذرد. با این حال این روز آنچنان که باید در میان مردم شناخته شده نیست. امسال انجمن علمی طبیعت گردی ایران با همراهی یکی از شرکت‌های گردشگری خلاق مشهدی و میراث فرهنگی خراسان رضوی برای آشنایی بیشتر با زیست بوم پرندگان و تماشای زندگی آزاد آنان و همچنین بررسی ظرفیت‌هایی که پرنده نگری می‌تواند در ماندگاری گردشگر داشته باشد، توری را در کال سنگ بست با حضور جمعی از فعالان پرنده نگری، اساتید زیست شناسی، زمین شناسی و گردشگری دانشگاه‌های فردوسی و بینالود، راهنمایان گردشگری، خبرنگاران و عکاسان برگزار کردند که گرچه منجر به تماشای پرندگان نشد، به معرفی ظرفیت‌های گردشگری استان کمک کرد.

شرط تماشای پرندگان سکوت است
تور پرنده نگری از آن تور‌های خاصی است که اولین شرط حضور در آن، برخورداری از صبر و توانایی حفظ سکوت است. تنها در این صورت می‌توانید مزد خود را از تماشای زندگی آزاد پرندگان بگیرید. به همین دلیل در همان ابتدای راه، دکتر واعظ نیا، راهنمای ما در این تور، در حالی که لباسی پلنگی به تن داشت و خود به آرامی صحبت می‌کرد از بازدیدکنندگان خواست، سکوت را رعایت کنند و تلفن همراه را روی حالت بی صدا بگذارند تا بتوانیم در این تور از تماشای پرندگان لذت ببریم. او تأکید کرد، تنها صدای زنگ یک تلفن کافی است تا امروز حتی نتوانیم یک پرنده ببینیم، اما کنترل جمعیت که حدود چهل نفری می‌شدند، کار چندان راحتی نبود. اوایل راه همه سعی کردند رعایت کنند، اما کمی که در کال پیش رفتیم، صدای پچ پچ‌ها بالا گرفت، جمعی از زیبایی کالی که در آن قدم می‌گذاشتیم حرف می‌زدند و برخی دیگر همین جا به تبادل اطلاعات زمین شناسی می‌پرداختند، وصل شدن اینترنت‌های تلفن همراه هم پس از یک دوره طولانی، مزیدی دیگر بر شدت گرفتن هیجان جمع شد. پرندگان که تاب این همه صدا و جمعیت را نداشتند، کم کم از نظر‌ها ناپدید شدند، تعدادی در آشیانه خود پناه گرفتند و برخی نیز ترجیح دادند تا بازگشت مجدد آرامش به خانه، ترک آشیان کنند.

تور پرنده نگری چیست؟
دو نوع تور پرنده نگری وجود دارد، یکی استتار در کنار دریاچه‌ها و تالاب‌ها با حفظ سکوت و تحمل انتظاری ولو چند ساعته برای رصد پرندگان از راه دور با تلسکوپ و دوربین‌های مجهز به لنز‌های بزرگ. نوع دیگر راه رفتن در مسیری که زیست بوم پرندگان در آن قرار دارد. در این تور هم باید سکوت رعایت شود و در طول راه رفتن با دوربین پرندگان را تماشا کرد.

تور‌های پرنده نگری خوب است یا نه؟
درباره رواج تور‌های پرنده نگری دو نظر وجود دارد. برخی معتقدند رفت و آمد آدم‌ها در زیست بوم پرندگان موجب وارد کردن استرس به آنان می‌شود. دکتر واعظ نیا یکی از موافقان این نظریه است. او می‌گوید: «اگر رفت و آمد انسان‌ها در زیست بوم پرندگان، زیاد شود، آن‌ها احساس خطر می‌کنند و ممکن است آشیانه خود را برای همیشه ترک کنند و به جایی بروند که مناسب نیست.» او برای روشن شدن بحث مثال می‌زند: «تا همین چند سال پیش در طرقبه قوچ و میش مشاهده می‌شد، اما امروز آن قدر ویلاسازی شده و جمعیت حضور دارند که دیگر هیچ نشانی از آن‌ها نیست.» دکتر واعظ نیا معتقد است اگر قرار به برگزاری تور‌های پرنده نگری است، بهتر است تور در کنار تالاب و دریاچه برگزار شود و گردشگران از راه دور با تلسکوپ پرندگان را مشاهده کنند.

تور پرنده نگری به ماندگاری گردشگر کمک می‌کند.
اما همیشه راه حلی برای کم کردن میزان آسیب‌ها و تبدیل تهدید به فرصت هست. بر همین اساس گروه دوم معتقدند می‌توان با ارائه آموزش‌های عمومی و ایجاد شوق و ذوق در میان مردم، تقاضا برای تور‌های پرنده نگری را افزایش داد. به نحوی که نه تنها عواید افزایش چنین تور‌هایی نصیب جامعه بومی شود، که آن‌ها را برای حفاظت از پرندگان نیز مشتاق سازد. فرید جواهرزاده، دبیر انجمن علمی طبیعت گردی ایران، که خود یکی از برگزارکنندگان تور پنجشنبه است، از جمله موافقان افزایش تور‌های پرنده نگری است. او می‌گوید: «در انجمن علمی طبیعت گردی تلاش می‌کنیم که به دانش طبیعت گردی اهتمام ویژه نشان دهیم و طبیعتا تور‌هایی از این دست علاوه بر این که معرف جاذبه هاست، اقدامی مؤثر برای گردشگری در ابعاد متخلف است.» او سپس با مفید خواندن این تور‌ها در خراسان رضوی ادامه می‌دهد: «در خراسان رضوی که سالانه میزبان تعداد بسیار زیاد زائران هستیم، برای افزایش ضریب ماندگاری گردشگر نیاز داریم که از مزایای گردشگری مکملی استفاده کنیم. طبیعت گردی یکی از این حوزه هاست، که به نظر من بسیار مغفول مانده است. اگر بتوانیم سایت‌های متفاوتی داشته باشیم مانند سایت پرنده نگری علاوه بر اینکه یک جاذبه است و به میزان ماندگاری گردشگران کمک می‌کند در راستای آیه قرآن که به سیر در زمین تأکید دارد، نیز حرکت می‌کنیم و با معرفی جاذبه‌های طبیعی به مردم، به آنان کمک می‌کنیم با زندگی و آنچه برخاسته از وجود فطری آن هاست آشنا شوند.» او البته در ادامه تأکید می‌کند: «با این همه قطعا رواج چنین تورهایی، بدون آموزش و دانش محوری کار درستی نیست. استاندارد تور‌های طبیعت گردی ۱۵ نفر است، باید حتما با حضور راهنما و متخصص انجام شود، گردشگران باید در سکوت مطلق حرکت کنند، به همه توصیه می‌شود تلفن‌های همراه را بی صدا کنند، حرف نزنند، گاه نیز باید با صبر و حوصله در جایی مستقر شوند، دقایق و حتی ساعت‌ها انتظار بکشند، تا پرنده‌ها رجوع کنند و بعد با دوربین و تلسکوپ آن‌ها را ببینند.» او تور امروز را تنها یک تور نمادین به بهانه روز ملی پرنده نگری معرفی می‌کند و می‌گوید: «از آنجا که قصد داشتیم به بهانه روز ملی پرنده نگری، تعداد افراد بیشتری را با این سبک گردشگری آشنا کنیم، چنین برنامه فشرده‌ای را که بیشتر جنبه نمادین داشت برگزار کردیم تا تنها بخشی از این واقعیت‌ها را نشان دهیم، هرچند که به دلیل تعداد زیاد همراهان در تور امروز نتوانستیم پرندگان را آن طور که باید و شاید ببینیم، با منطقه سنگ بست و ظرفیت‌های ژوئوتوریسم آن آشنا شدیم.» جواهرزاده با تشریح برنامه‌های انجمن علمی طبیعت گردی ایران ادامه می‌دهد: «سعی خواهیم کرد از این به بعد نیز با همراهی و همکاری آژانس‌ها و شرکت‌های خدمات مسافرتی دارای مجوز از وزارت میراث فرهنگی، اقدام به برگزاری تور‌های علمی و آموزشی کنیم و در این راه امیدواریم بتوانیم عناصر و دستاورد‌های زیست محیطی را به عنوان جاذبه‌های کشور معرفی کنیم.»

درباره کال سنگ بست و ظرفیت‌های ویژه آن
در مسیر شهرستان فریمان، از بهشت رضا، تپه سلام و جیم آباد که بگذرید، ۳۸ کیلومتر بعد در منطقه سنگ بست، جایی که امروز با کارخانه‌های فراوان سنگ تراشی مشخص است و در گذشته نه چندان دور به واسطه رباط امیرعلی شیرنوایی، ارسلان جاذب و میل بلند ایاز نزد کاروان‌ها مشهور بود، سمت چپ جاده می‌پیچیم و پس از طی مسیر کوتاهی در جاده خاکی به کال سنگ بست می‌رسیم. کال سنگ بست در اصل رودخانه و مسیلی فصلی است که در ادامه راه به کشف رود می‌پیوندد. در داخل این کال که قدم بگذارید، می‌توانید لابه لای «کنگرامرا» که حاصل رسوبات در طول سال‌های طولانی است، آشیانه پرندگان مختلف را مشاهده کنید. دکتر واعظ نیا همان ابتدای کال آشیانه جغد، کبوتر چاهی و... را نشانمان می‌دهد. آشیانه جغد از روی بزرگی اش، راحت‌تر از بقیه تمیز داده می‌شود. او توضیح می‌دهد: «به دلیل نرمی بافت کنگرامراها، مکان مناسبی برای آشیان سازی پرندگان است.» در طول مسیر که راه می‌رویم از روی تعداد فراوان پر‌های ریخته شده کف زمین می‌توان به انبوه پرندگان پی برد. دکتر واعظ نیا که پیش از آمدن ما به تنهایی در این مسیر قدم می‌زد می‌گوید: «تا همین چند لحظه پیش هزاران پرنده اینجا چهچهه می‌زدند، اما سروصدا‌ها باعث شده فاصله بگیرند.» به گفته او کال سنگ بست پر است از کلاغ زاغی، کوکر شکم سیاه یا سیاه سینه، جغد، کبوتر چاهی، زاغ نوک سرخ، دلیجه، پیقو، دم جنبانک و انواع گنجشک سانان. او همچنین رد پای شغال و روباه را کف رودخانه نشانمان می‌دهد و با تأکید بر فاصله نزدیک قدم‌ها از ماجرا‌های تعقیب و گریز‌هایی که در اینجا رخ داده، رمزگشایی می‌کند. از کال که بالا می‌آییم و به سمت ماشین‌ها سرازیر می‌شویم، دوباره گوش تیز می‌کنیم و این بار صدای آواز پرندگان که در فضا پراکنده شده به راحتی شنیده می‌شود.