تسبیب در قانون چیست؟

فرزانه عمادی | شهرآرانیوز؛ یکی از اصول مسلم حقوقی در نظام قضایی ما، این است که «جهل به قانون رافع مسئولیت نیست». مضمون این قاعده این است که چنین فرض می‌شود، تمام افراد جامعه، از همه احکام و قوانین آگاهی دارند و مصداق بارز فرض‌های حقوقی، اطلاع یافتن از قوانین است؛ بنابراین ادعای جهل به قانون از ناحیه هیچ‎ کس پذیرفته نیست. یعنی فردی در مقام اثبات (وقتی شخصی بخواهد بی گناهی خود را ثابت کند) نمی‌تواند بگوید که من درباره قانون آگاهی نداشته ام؛ بنابراین در باره تسبیب یا همان مسبب ارتکاب جرم در قانون مجازات اسلامی، بیان شده که فرد به‎ طور مستقیم در بروز آن نقشی ندارد و برای همین تسبیب در مقابل مباشرت به کار می‌رود. مباشر نیز فردی است که شخصا کاری را انجام می‌دهد که نقطه مقابل تسبیب قرار دارد.

در قانون مجازات اسلامی آمده است «هرگاه دو یا چند عامل، برخی به مباشرت و بعضی به تسبیب در وقوع جنایتی، تأثیر داشته باشند، عاملی که جنایت مستند به اوست، ضامن است. چنانچه جنایت مستند به تمام عوامل باشد به طور مساوی ضامن می‌باشند، مگر تأثیر رفتار مرتکبان متفاوت باشد که در این صورت هریک به میزان تأثیر رفتارشان مسئول هستند.»، اما اگر چند نفر موجب ورود جنایتی بر دیگری شوند، تکلیف چیست؟ قاعده آن است که شخصی مسئول است که جنایت وارده به علت فعل یا عمل او باشد، احمد حسینی، وکیل در امور کیفری و حقوقی ضمن توضیح رابطه تسبیب در جرائم به سؤالات حقوقی شهروندان پاسخ داده است که شرح آن را در ادامه می‌خوانید.

به علت مسافرت دیوار‌های حیاط را نرده کشی کردم و مقداری از سر نرده‌ها را نیزه‌ای شکل برش دادم و سارقی که قصد سرقت داشته به علت برخورد با میله‌ها مصدوم شده و حالا از من شکایت کرده است. چه اقدام قانونی در این باره می‌توانم انجام دهم؟

در صورت جراحت سارق او می‌تواند علیه شما شکایت کند. البته این فارغ از جنبه کیفری فعل مجرمانه سرقت است. زیرا قطعا عمل وی مصداق شروع به جرم سرقت بوده و حسب مورد، مجازات خواهد شد. ماده ۱۳۲ قانون مدنی بیان می‌دارد: «کسی نمی‌تواند در ملک خود تصرفی کند که مستلزم تضرر همسایه شود، مگر تصرفی که به قدر متعارف و برای رفع حاجت یا رفع ضرر از خود باشد.» بنابراین هر کس می‌تواند در ملک خود به صورت متعارف، هرگونه تصرفی داشته باشد، لیکن اقدام مالک در مورد اتصال برق به نرده ها، آغشته کردن به مواد کشنده و سرنیزه کردن آن ها، اقدامی متعارف، منطقی یا ضروری نبوده و پیش بینی وقوع خطر برق گرفتگی یا جراحت در آن‌ها قابل تصور می‌باشد؛ بنابراین اقدام صاحب خانه به لحاظ بی احتیاطی رخ داده، غیرقانونی بوده و مشمول پرداخت دیه است.

مقداری پارچه برای سری دوزی لباس به خیاط تحویل دادم که خیاط مدعی است با اقدام غیر عمدی پارچه‌ها قابل استفاده نیستند و او مسبب تلف پارچه‌ها نیست. راه حل قانونی بنده در این باره چیست؟

اگر شخصی مال دیگری را تلف کند یا معیوب سازد و یا منافع آن را سلب کند ضامن آن هم هست. در اتلاف گفته می‌شود که تقصیر یا قصد و عمدی بودن یا نبودن تأثیری ندارد و فرد در هر حال مسئول است. البته این بدان معنا نیست که انتساب و ارتکاب از سوی فاعل و مرتکب عمل لازم نیست بلکه لازم است انتساب و نسبت دادن تلف به شخصی که اقدام متوجه اوست، احراز شود. در هر حال ایشان باید از عهده خسارت به شما برآید.

چاهی در ملک شخصی ام برای فاضلاب حفر کردم که عمقی هم ندارد. همسایه برای نصب آنتن بر روی آن رفته و به دلایلی دچار آسیب دیدگی شده است. آیا بنده از باب حفر چاه در ملکم ضامن هستم؟

چنانچه چاه را در محل متعارفی از زمین خود حفر کرده باشید اگرچه درپوشی روی آن نگذاشته و علامتی هم نزده باشید، مسئول نخواهید بود. قانون مجازات اسلامی بیان می‌دارد: «هرگاه شخصی، حفر گودال یا قرار دادن چیز لغزنده و یا موارد دیگر را در ملک خویش یا مکانی که در تصرف و اختیار اوست، انجام دهد و سبب آسیب دیگری گردد، ضامن نیست»

به دلیل ساخت و ساز ملکم، در پیاده رو مقداری شن ریختم که همسایه با علم به وجود شن‌ها دچار آسیب دیدگی شده است، چه اقدام قانونی می‌توانم انجام دهم؟

طبق قانون مجازات اسلامی هرکس درمعابر، اماکن عمومی و ملک متعلق به غیر به شخصی آسیب وارد کند، شخص مرتکب، ضامن است و باید در صورت مطالبه فرد آسیب دیده، دیه پرداخت کند. مگر فرد آسیب دیده با علم به آن و با امکان اجتناب و عمدا، عبور یا برخورد کرده باشد در این صورت شما ضامن نخواهید بود. اما ریختن شن در پیاده رو نوعی سد معبر به حساب می‌آید و مجاز نیست.

شخصی بدون توجه در اثر برخورد با ماشین بنده که در خیابان پارک شده بود مصدوم و خسارت مالی هم دیده و به علت توقف در محل غیرمجاز از من شکایت کرده است؟ راه حل قانونی در این باره چیست؟

باید توجه داشت که توقف در محل غیر مجاز یا قرار دادن وسیله نقلیه در محل غیر مجاز که دیگری بدون توجه به آن‌ها در اثر برخورد یا لغزش مصدوم شود یا خسارت مالی ببیند شخص متوقف یا مستقر کننده وسیله نقلیه ضامن دیه یا سایر خسارات است مگر عابر با وسعت راه عمداً با آن برخورد کرده که در این صورت خسارت به وی تعلق نمی‌گیرد. البته طبق مقررات راهنمایی و رانندگی شما به هیچ وجه مجاز به پارک اتومبیل خود در محل‌های غیر مجاز نیستید و از این نظر مقصر خواهید بود.

چنانچه با اقدام به امری در معابر و امکان عمومی با رعایت کامل مقررات قانونی و ایمنی عابری صدمه ببیند و شخصی اتفاقاً موجب صدمه به دیگری شود آیا مرتکب ضامن است؟

در این باره قانون مجازات اسلامی بیان می‌دارد که چنانچه رعایت کامل مقررات قانونی و ایمنی با در نظر گرفتن مصلحت عابران، اتفاقاً موجب صدمه به دیگری شود مرتکب ضامن نیست و همچنین با اقدام به امری با انگیزه احسان و کمک به دیگری با هدف حفظ مال یا جان دیگری یا ناموس دیگری، با رعایت مقررات قانونی و اصول ایمنی اگر موجب صدمه شود مرتکب ضامن نیست. البته تمامی این شرایط باید در دادگاه با شواهد و مدارک ثابت گردد تا بی گناهی فرد اثبات گردد.