داوری در طلاق اجباری است یا اختیاری؟

فرزانه عمادی | شهرآرانیوز؛ داوری، به معنای فصل خصومت از سوی غیرقاضی و بدون رعایت تشریفات رسمی رسیدگی و عادی آمده است. داوری روشی دوستانه و غیررسمی برای حل اختلاف بوده و به این دلیل آن را سیستم خصوصی، قضاوت و احقاق حق هم نامیده‌اند. در حالی‌که در ارجاع امر به داوری در مسائل حقوقی داوران نباید با طرفین نسبتی داشته باشند، اما در دعاوی خانوادگی مطلوب‌تر این است که از بین خانواده هر کدام از زن و مرد، داور تعیین شود. در صورت تقاضای هر یک از طرفین، دادگاه مکلف است موضوع دعوی را به استثنای رسیدگی به اصل نکاح و طلاق به یک تا سه داور ارجاع دهد. همچنین دادگاه در صورتی که مقتضی بداند رأساً نیز دعوی را به داور ارجاع خواهد کرد. ملیحه حسینیان، وکیل و کارشناس ارشد حقوق خصوصی در مورد ارجاع امر داوری در طلاق به سؤالات شهروندان پاسخ می‌دهد که در ادامه می‌خوانید.

برای طلاق به دادگاه مراجعه کردم که به دستور دادگاه قرار شد داور معرفی کنم، راهنمایی کنید برای معرفی داور چه اقدامی باید انجام دهم؟

پس از صدور قرار ارجاع امر به داوری هر یک از شما و یا همسرتان مکلفید ظرف بیست روز از تاریخ ابلاغ تصمیم دادگاه یک نفر از نزدیکان خود را که واجد شرایط لازم در آیین‌نامه باشد به عنوان داور به دادگاه معرفی کنید و اگر در بین آن‌ها فرد واجد شرایطی نباشد یا چنین فردی از پذیرش داوری استنکاف ورزد یا دسترسی به او نباشد هر یک از زوجین حق دارد داور خود را از بین دیگر افراد واجد شرایط انتخاب و به دادگاه معرفی نماید. در صورتی که زوجین یا یکی از آن‌ها از انتخاب داور امتناع کنند یا توانایی معرفی داور نداشته باشند دادگاه رأساً مبادرت به تعیین داور یا داوران از بین افراد واجد صلاحیت خواهد کرد.

داور در امر طلاق باید چه شرایطی داشته باشد؟

در صورتی که در طلاق به داوری ارجاع شود داور‌ها باید از بین کسانی انتخاب شوند که حداقل دارای چهل سال تمام، مسلمان، متأهل و مورد اعتماد باشند. همچنین آشنایی نسبی به مسائل شرعی، خانوادگی و اجتماعی داشته باشند و اشتهار به فسق و فساد نداشته باشند.

داوری در طلاق چگونه صورت می‌گیرد؟

در قانون جدید نحوه عملکرد داور در صورت به نتیجه نرسیدن مذاکرات و عدم توفیق، داور‌ها در سازش مشخص و مقرر شده است که در گزارش خود مبنی بر عدم امکان سازش باید همه شرط‌های ضمن عقد نکاح و مطالب مندرج در اسناد ازدواج و تکلیف سرپرستی فرزندان و صلاحیت زوجین برای سرپرستی اطفال و چگونگی حل و فصل امور مالی زوجین درنظر گرفته شود و گزارش مزبور باید علاوه بر امضای داوران به امضای زن و شوهر نیز برسد. در آیین‌نامه اجرایی داوران منتخب یا منصوب مکلف شده‌اند حداقل دو جلسه با حضور زوجین تشکیل داده و سعی در رفع اختلاف و حل قضیه نمایند و نیز مقرر گردیده در صورتی که رفع اختلاف به عمل نیامد یا یکی از زوجین از حضور در جلسات خودداری کند داوران باید با حضور یکی از آنان یا حتی بدون حضور زوجین نسبت به موارد اختلاف رسیدگی و نظر خود را بر امکان یا عدم امکان سازش در مهلت مقرر به دادگاه تسلیم نمایند.

آیا در صورت طلاق توافقی می‌توان از داور استفاده کرد؟

قانون جدید حمایت خانواده طلاق توافقی را از ارجاع به داوری مستثنا نموده است. دلیل آن نیز واضح است. زیرا داوری برای سازش و آشتی زوجین پیش‌بینی شده است و در مورد طلاق توافقی موضوعیتی ندارد، در همه موارد درخواست طلاق، به‌جز طلاق توافقی، دادگاه باید به منظور ایجاد صلح و سازش موضوع را به داوری ارجاع کند. دادگاه در این موارد باید با توجه به نظر داوران رأی صادر کند و چنانچه آن را نپذیرد، نظریه داوران را با ذکر دلیل رد کند.

آیا دعوای اصل طلاق و فسخ نکاح قابل رجوع به داوری است؟

خیر، مطابق ماده۶۷۵ قانون مدنی؛ دعاوی راجع به اصل نکاح و طلاق و فسخ نکاح و نسب قابل ارجاع به داوری نیست. منظور از اصل طلاق دعاوی راجع به وجود یا صحت نکاح و طلاق و فسخ نکاح و نسب است. اگر یک طرف مدعی بطلان طلاق به علت عدم رعایت شرایط اساسی آن باشد یا ادعا کند که اصلاً طلاقی واقع نشده است و طرف دیگر منکر آن باشد دعوای مربوط به اصل طلاق است که نمی‌توان آن را به داوری ارجاع کرد. دلیل این استثنا نیز مشخص است، زیرا فلسفه پیش‌بینی داوری این است که اختلاف زن و شوهر برای طلاق به سازش و آشتی منجر گردد و در مورد اصل طلاق و نکاح موضوعیتی ندارد.

در صورت ارجاع امر به داوری حق‌الزحمه داور چگونه محاسبه می‌شود؟

در هر موردی که داوران یا یکی از آنان درخواست حق‌الزحمه داوری نمایند دادگاه حق‌الزحمه متناسبی برای وی تعیین و دستور اخذ آن و پرداخت به داور را خواهد داد. حق‌الزحمه مقرر در ابتدا از شخصی که داور از سوی وی انتخاب یا برای وی نصب شده باشد دریافت خواهد شد و چنانچه دادگاه مقتضی بداند دستور وصول آن را بالمناصفه از طرفین یا از متقاضی طلاق خواهد داد.

آیا ترتیب اثر دادن به نظر داور درباره طلاق برای دادگاه الزامی است؟

ترتیب اثر دادن به نظر داور برای قاضی دادگاه الزامی نیست. بلکه یک نظر ساده کارشناسی است که به دادگاه اعلام می‌کنند. به‌عبارت‌دیگر قاضی اجباری ندارد تا لزوماً نظر داوران را به‌صورت رأی درآورد. ارجاع امر به داوران بیشتر جنبه سازشی دارد. داوران نمی‌توانند حکم به طلاق یا ادامه زندگی دهند. تنها اگر طرفین سازش کنند و صورت‌جلسه تنظیم شود، آن وقت دادگاه به آن ترتیب اثر خواهد داد و پرونده را مختومه خواهد کرد.

درهرحال دادگاه با تحقیقاتی که مجدداً از طرفین دعوا می‌کند و نیز با توجه به مدارک و دلایل ابرازی، تصمیم نهایی را اتخاذ می‌کند مبنی بر اینکه آیا طرفین دعوا توانایی زندگی کردن با یکدیگر را دارند یا خیر. این تصمیم در قالب گواهی عدم امکان سازش صادر می‌شود.

درباره داوری در طلاق مدت آن قابل تمدید است؟

دادگاه برای داوری، مدت زمان مشخصی را در نظر می‌گیرد که بر طبق آن داور موظف است کار خود را در مدت زمان در نظر گرفته شده به پایان رساند. هرگاه مهلت تعیین شده برای داوری کافی نباشد، داوران می‌توانند از دادگاه درخواست تمدید مهلت نمایند؛ چنانچه دادگاه درخواست را لازم و ضروری تشخیص دهد، مهلت داوری تمدید خواهد شد.