از قطع درختان و خشک‌کردن عمدی آن‌ها برای ساخت‌وساز تا تخته‌سیاه فرض‌کردن تنه ظریف درختان که هم جرم است و هم گناه و نمی‌توان برای آن جایگزینی تعریف کرد. موضوعی که ما هم امروز می‌خواهیم از هر دو منظر به آن نگاهی گذرا بیندازیم.
معصومه متین‌نژاد | شهرآرانیوز؛ از وقتی چشم باز کرده‌ام و به یاد دارم، این درخت توت را روبه‌روی پنجره اتاقم دیده‌ام. بزرگ و تنومند با سایه‌ای که همه تابستان برای نصف روز اتاقم را از گزند نور مستقیم خورشید محافظت می‌کند. قدیم‌ترها، یعنی زمانی که همسایه کناری‌مان، مالک حقیقی درخت، هنوز زنده بود، اواخر بهار و اوایل تابستان دست‌کم هفت‌هشت‌باری همه همسایه‌ها مزه توت‌هایش را می‌چشیدند. درختی که حالا از پس این همه سال، حکم یکی از ساکنان محل را برایمان دارد.
چند روز پیش، وقتی صبح برای رفتن به محل کار آماده می‌شدم، از پنجره اتاقم سرکی به بیرون کشیدم؛ ماتم برد. درخت کهن‌سال محل که حالا تا طبقه‌های چهارم ساختمان‌ها قد کشیده بود، یک‌باره کوتاه و بی‌باروبرگ شده بود. همسایه روبه‌رویی که در طبقه همکف، مغازه‌ای تجاری دارد و تابلویی بزرگ بر سردر مغازه‌اش، برای آنکه شاخ‌وبرگ درخت مانع دیدن تبلیغات فروشگاهش بوده، آن را قلع‌وقمع کرده بود.
اینکه چگونه همسایه بی‌انصافمان برای نفع شخصی خودش دلش آمد این‌طور درخت کهن‌سال را در این فصل سال هرس کند -حتی اگر مجوزی برای آن از شهرداری گرفته باشد- بماند؛ خیلی‌های دیگر هم در همین همسایگی‌مان هستند که شلاق بی‌تدبیری و منفعتشان را بی‌رحمانه بر تن نازک گیاهان و درختان شهر فرود می‌آورند و حق حیات را از همه می‌گیرند.
از قطع درختان و خشک‌کردن عمدی آن‌ها برای ساخت‌وساز تا تخته‌سیاه فرض‌کردن تنه ظریف درختان که هم جرم است و هم گناه و نمی‌توان برای آن جایگزینی تعریف کرد. موضوعی که ما هم امروز می‌خواهیم از هر دو منظر به آن نگاهی گذرا بیندازیم.
گلوگاه‌های سبز و حیاتی شهرها
وقتی از اهمیت کاشت درختان و ایجاد فضا‌های سبز و توسعه آن‌ها در شهر‌های بزرگی مانند مشهد صحبت می‌کنیم، نگاه زیباشناختی به بافت شهری، کم‌اهمیت‌ترین موضوعی است که می‌توان روی آن انگشت گذاشت. اگر می‌خواهید بدانید چرا، کافی است به نتایج پژوهشی که یک مؤسسه خصوصی حامی محیط زیست به سازمان بهداشت جهانی ارائه داده است، توجه کنید:
«اگر سالانه در سراسر جهان، ۱۰۰ میلیون دلار برای کاشت درختان در شهرها سرمایه‌گذاری شود، می‌توان آلودگی هوا و ذرات ریز را به میزان بسیار چشمگیری کم کرد و همچنین دمای هوا را برای ۷۷ میلیون نفر به‌اندازه یک‌درجه سانتی‌گراد معتدل کرد. به‌عبارت ساده‌تر، چنانچه به‌ازای هر نفر ۴ دلار در این بخش سرمایه‌گذاری کنیم، می‌توانیم سالانه جان ۱۱ تا ۳۶ هزار نفر را که از بیماری‌های مرتبط به آلودگی هوا و گرمای زمین می‌میرند، نجات دهیم و آثار نامطلوب بهداشتی آن را هم برای ده‌ها میلیون نفر کم کنیم.»
بنابراین، در زمانه‌ای که ما مجبوریم برای منفعت شخصی خودمان از وسایل حمل‌ونقل، ابزارآلات و امکاناتی استفاده کنیم که بیشتر آن‌ها با سوخت‌های فسیلی و آلوده‌کننده هوا و محیط زیست کار می‌کنند، پاگذاشتن روی خرخره زمین با قطع درختان و آسیب‌رساندن به محیط زیست، کمی بی‌انصافی در حق خودمان است. اجازه بدهید، در ادامه باهم به چند تأثیر مهم درختان در فضا‌های شهری نگاهی بیندازیم که سبب شده است آن‌ها واقعا حکم گلوگاه را برای شهرها داشته باشند.
مدیریت روان آب‌ها
از آنجایی که زیرساخت‌های شهری معمولا از بتن، آسفالت، شیشه و فلز هستند و همه این مواد هم دربرابر آب نفوذناپذیرند، سبب ایجاد رواناب‌ها هنگام بارندگی‌ها می‌شوند. برای همین مدیران شهری ایجاد پوشش‌های سبز و کاشت درختان در گوشه‌وکنار شهرها را بهترین رویکرد برای هدایت آب‌های روان به لایه‌های زیرزمینی و جلوگیری از سیل می‌داند.
افزایش رطوبت
خاک نفوذپذیر اطراف درختان، آب اضافی را به اعماق زمین می‌رساند. این آب که به لایه‌های زیرزمینی می‌رود، به‌مرور و در فصل‌های خشک، دوباره جذب درخت می‌شود و رطوبت لازم هوای اطراف درخت را تأمین می‌کند. هر درخت بالغ می‌تواند در سال ۴۰ هزار گالن (بیش از ۱۵۱ هزار لیتر) آب وارد فضا کند.
کاهش آلودگی هوا
برگ‌های درختان نقش فیلتر را دارند و ذرات ریز هوا را تا شعاع سی‌متری خود به‌میزان یک‌چهارم می‌کاهند. با همین راهکار ساده می‌توان دو مشکل عمده کره زمین، یعنی گرما و آلودگی را تا حد زیادی حل کرد.
بهبود وضعیت ترافیک
آمار‌های راهنمایی‌ورانندگی نشان می‌دهد در خیابان‌هایی که فضا‌های سبز و درخت وجود دارد، رانندگان از آرامش بیشتری هنگام رانندگی برخوردارند و همین امر سبب می‌شود که با سرعت کمتری در این خیابان‌ها رانندگی کنند و شاهد تصادفات کمتری هم باشیم.
تأمین سلامت جسمی
وجود درختان در خیابان‌ها، تمایل به پیاده‌روی در میان شهروندان را به‌شکل چشمگیری افزایش می‌دهد. در مناطقی از شهرها که فضا‌های سبز بیشتری وجود دارد، مردم تمایل بیشتری هم به انجام فعالیت‌هایی مانند دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی دارند که همین امر سبب بهبود سلامت جسمی آن‌ها می‌شود. همچنین افزایش پوشش‌های سبز گیاهی در شهرها با کاهش میزان آلودگی هوا و ابتلا به بیماری‌های مزمن رابطه‌ای مستقیم دارد.
بهبود سلامت روان
نتیجه مطالعات گوناگون نشان می‌دهد هرچه تعداد درختان یا میزان فضا‌های سبز شهری بیشتر باشد، به‌همان اندازه از اضطراب مردم کاسته می‌شود. به‌عبارت ساده‌تر افرادی که در نزدیکی فضا‌های سبز زندگی می‌کنند، شادتر از ساکنان دیگر نقاط شهر هستند.
رونق اقتصادی
بررسی‌ها نشان می‌دهد خیابان‌هایی که دارای درختان سبز در دو طرف خود هستند، تأثیر زیادی بر تمایل مردم به پیاده‌روی در این مناطق می‌گذارند؛ بنابراین در صورتی که این مناطق تجاری باشند، رابطه مستقیمی با رونق اقتصادی آنجا خواهد داشت.
از نوشتن یادگاری تا قطع درختان
اگر به خبر‌های رسمی و غیررسمی روزنامه‌ها، خبرگزاری‌ها، وبگاه‌ها و کانال‌های اجتماعی و طرف‌داران محیط زیست سر بزنید، روزانه با ده‌ها نمونه از تجاوز و آسیب‌های عمدی و غیرعمدی به درختان و فضای سبز در شهرها روبه‌رو می‌شوید که یا از سر بی‌توجهی و سهل‌انگاری است، مانند کندن پوست درختان و نوشتن یادگاری روی تنه آن‌ها، شکستن شاخ‌وبرگ آن‌ها و روانه‌کردن آب‌های آلوده و سمی پای آن‌ها، یا به‌دنبال منافع شخصی کسی یا گروهی است، مانند قطع‌کردن درخت‌هایی که در مسیر ساخت‌وساز‌های روزانه قرار گرفته‌اند و خشک‌کردن باغ‌های شخصی برای ساختمان‌سازی.
جالب اینجاست که خیلی‌ها تصور می‌کنند این همه هشدار و تذکر برای حفظ درختان و فضا‌های سبز فقط برای مقیاس‌های بزرگ است که جنبه عمومی دارند یا آنچه در تملک نهاد‌های دولتی و شبه‌دولتی است و جنبه بیت‌المال پیدا می‌کند؛ یعنی اگر درختی در تملک شخصی آن‌ها باشد یا خودشان آن درخت را کاشته باشند یا مانعی در مسیر اهداف آن‌ها باشد، از این قاعده مستثنا هستند و می‌توانند آن را از بین ببرند و در خوش‌بینانه‌ترین حالت درخت دیگری را جایگزین آن کنند. درحالی‌که این تجاوز چه شرعی و چه قانونی تخلف است و پیگرد دارد.
درختان هرچه کهن‌سال‌تر باشند، از ارزش بیشتری برخوردارند و باید در حفظ آن‌ها بیشتر کوشا بود. شاید قطع درختان آسان‌ترین راهکار برای مانع‌زدایی از آن‌ها در مسیر اهدافی باشد که داریم. در حالی که با کمی تدبیر و دوراندیشی می‌توانیم هم به آنچه می‌خواهیم برسیم و هم آن‌ها را حفظ کنیم. در بسیاری از کشور‌ها با جابه‌جایی درست و اصولی سعی می‌کنند چنین درخت‌هایی را حفظ کنند یا با ایجاد تغییر کوچکی در معماری ساختمان‌هایی که قرار است، بنا شوند، به این مهم دست پیدا کنند. همه این‌ها هم وقتی ممکن می‌شود که ما به قطع‌کردن یک درخت به‌عنوان آخرین گزینه نگاه کنیم، نه نخستین راهکار.
چیزی به‌نام مالکیت شخصی نداریم
براساس ماده یک قانون حفظ و گسترش فضای سبز شهرها، مصوب ۱۳۵۸/۳/۳ شورای انقلاب اسلامی که در ۱۳۸۸/۴/۲۰ به تصویب مجمع تشخیص مصلحت نظام هم رسیده است، قطع درختان در معابر، میادین، بوستان‌ها، بزرگ‌راه‌ها و محل‌هایی که به‌عنوان باغ شناخته می‌شوند، بدون اجازه شهرداری‌ها و ضوابط مربوط به آن ممنوع است.
همچنین به‌موجب ماده۴ این قانون، هرکس از روی علم و دانش یا از روی قصد، درختی قطع یا عوامل ازبین‌رفتن درختان را فراهم کند، افزون‌بر جبران خسارت، به جزای نقدی هم محکوم می‌شود و در صورتی که قطع درخت بیش از سی اصله باشد، به حبس تعزیری از شش ماه تا سه سال هم محکوم خواهد شد. بنابراین، شهرداری‌ها می‌توانند در برخورد با هر نوع تخلف قانونی، علیه فرد خطاکار شکایت و او را به مراجع قضایی معرفی کنند.
خشک‌بودن درخت نیز مبنایی برای ازبین‌رفتن آن نیست و اگر کوتاهی شده باشد، باید با پیمانکار متخلف برخورد قانونی شود. اگر هم درخت بر اثر بروز آفت خشک شده باشد، براساس رأی کمیسیون ماده۷، درخت خشک‌شده باید قطع و به‌جای آن در همان محل و از همان نوع درخت دوباره کاشته شود. ازاین‌رو، هرگونه اقدام سرخود برای قطع درختان در فضا‌های شهر جرم محسوب می‌شود و پیگرد قانونی دارد. حتی اگر این درختان در مالکیت شخصی یا ملک ما باشند، بازهم در محدوده حمایتی شهرداری‌ها قرار دارند و ما حق قطع آن‌ها یا سهل‌انگاری در نگهداری‌شان را نداریم.
پاسخگویی به مأموران الهی
صدمه به درختان و تخریب فضا‌های سبز در شهرها نه‌تن‌ها جرم است، بلکه اشکال شرعی هم دارد؛ یعنی ما باید دومنظوره پاسخگو باشیم؛ هم به مراجع قانونی و هم به مأموران الهی. بنابراین، از این به بعد با احتیاط بیشتری به این مقوله نگاه کنیم. اجازه بدهید در ادامه به چند نمونه کوچک از فتوا‌ها یا استفتا‌های بیان‌شده دراین‌باره نگاهی بیندازیم. (پرسش و پاسخ‌ها براساس نظر رهبر معظم انقلاب تنظیم شده است که در خیلی از موارد تفاوت چندانی با نظر بقیه مراجع ندارد.)
پرسش: شکستن شاخه درختان چه حکمی دارد؟
بی‌جهت نباید شاخه درختان را شکست. اگر این درخت متعلق به مردم یا مثلا اموال بیت‌المال است، این کار حرام است. اگر هم باغ شخصی ماست، گاهی شکستن یک شاخه درخت، اسراف یا ازبین‌بردن بی‌جهت اموال است. اما یک‌وقت است که شما درخت را هرس می‌کنید که آن هم کار اهل فن است برای اینکه درخت میوه بیشتری دهد، این اشکال ندارد.
آیا کندن شاخه‌ای کوچک از درخت یا گیاهی که در بوستان یا فضای عمومی وجود دارد، برای کاشتن در منزل یا جای دیگر اشکال شرعی دارد؟
بله. اگر منع قانونی دارد، اشکال دارد. اگر هم نمی‌دانید که منع قانونی دارد یا خیر، باز هم نمی‌توانید ببرید و در جایی دیگر قلمه بزنید. اما اگر منع قانونی نداشته باشد، اشکالی ندارد. البته معمولا این کار‌ها اجازه می‌خواهد.
من چندین سال پیش با جسم تیزی روی درختی نوشته‌ای را حک کرده‌ام؛ الان باید چه کار کنم؟
اگر آن درخت ملک شخصی فردی بوده و به‌هرحال شما تصرفی در ملک او کرده‌اید که ضرر به آن وارد شده است، باید صاحب آن را راضی کنید. اگر آن درخت جزو اموال عمومی و بیت‌المال بوده و خسارت دیده است، به مقدار خسارتش باید به بیت‌المال برگردانید. اما اگر نه، خسارتی وارد نشده و می‌دانید که صاحبش هم راضی بوده است، این ضمان ندارد. اما اگر خسارتی وارد نشده، درعین‌حال تصرف شده است در درخت متعلق به دیگری و صاحب درخت راضی نبوده که روی درخت او با چاقو یادگاری بنویسند، باید رضایت صاحب درخت جلب شود.
راه‌رفتن روی چمن‌های خیابان‌ها و ادارات که برای آن‌ها هزینه می‌شود با‌توجه‌به اینکه اگر پس از مدتی که روی آن‌ها راه رفته شود از بین می‌روند و فضای سبز چهره زشتی پیدا می‌کند، چه حکمی دارد؟
به‌طورکلی آسیب‌زدن و ازبین‌بردن زمین کاشته‌شده، حالا چه محصولات گیاهی خوردنی در آن باشد، چه گیاهان زینتی، چه آن گیاهان کم باشند یا زیاد، چه در ملک شخصی دیگران باشد یا متعلق به املاک عمومی باشد مثل فضای سبز وسط خیابان‌ها یا بوستان‌ها حرام است. حالا ممکن است برخی بگویند چرا حفاظی برای این فضا نگذاشته‌اند. خب نگذاشته باشند؛ برای آن‌ها که واجب نیست حفاظ بگذارند. ما باید بدانیم که ضرررساندن به اموال دیگران جایز نیست.
۲/۰۰۰/۰۰۰/۰۰۰ تومان
در پنج ماهه نخست امسال ۹۶۴ پرونده برای قطع بی‌مورد درختان و آسیب به فضای سبز در مشهد تشکیل شده که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۵۷ مورد بیشتر بوده و جریمه هر پرونده هم بین ۳۰ میلیون تا بیش از ۲ میلیارد تومان بوده است.
تماس فوری با ۱۳۷
چنانچه شاهد قطع درختی از سوی فرد یا نهادی خاص غیر از شهرداری‌ها هستید، خواه در کوچه و خیابان باشد و خواه در ملکی شخصی، بی‌درنگ موضوع را به شماره ۱۳۷ اعلام کنید تا پیگیری شود.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
