درباره زنانی که اموال خود را وقف امام رضا (ع) کرده‌اند

لیلا جان‌قربان | شهرآرانیوز؛ بعضی‌ها نگاه‌های عجیبی دارند. از همین‌جایی که ایستاده‌اند آن‌قدر دور را می‌بینند و برای آن برنامه‌ریزی می‌کنند که انگار یک دور تا آن دور‌ها رفته و آینده را دیده‌اند. انگار در ماشین زمان نشسته و صد‌ها سال به آینده آمده‌اند و این روز‌هایی که ما هستیم و آن روز‌هایی را که دیگر ما نیستیم دیده و یک تصمیم خاص گرفته‌اند: تصمیمی به نام وقف. قشنگی ماجرا این است که از همان سال‌های دور و از قرن‌ها پیش، وقف بین زنان ایرانی رواج داشته‌است. آن‌ها از اموال و اثاثیه‌ای که ارث خودشان بوده است وقف می‌کرده‌اند.

شاید شما هم مثل من هنوز تصویری از جانماز‌های مسجد که گوشه آن‌ها با سوزن و نخ نوشته شده بود «وقف» یا دیگ مسی هیئت که انگار با تلاش بسیار یک پیچ‌گوشتی توی آن فرو کرده بودند تا بنویسند «وقف» به خاطر داشته‌باشید و البته در هربار زیارت حرم امام‌رضا (ع) و گذر از مسجد گوهرشاد، مادرتان از همان دوران کودکی در گوشتان زمزمه کرده‌باشد که اینجا وقف یک خانم به اسم گوهرشاد است. در این گزارش به زنان واقفی می‌پردازیم که وقف‌های امام‌رضایی داشته‌اند.

اولین، بزرگ‌ترین و مهم‌ترین

براساس اسناد موجود حدود ۹۰ زن اموال خود را به نام امام هشتم در زمینه‌های مختلف وقف کرده‌اند. قدیمی‌ترین وقف‌نامه‌ها مربوط به بیک‌آغاخانم دختر اسماعیل‌بیگ است که در سال ۹۹۷ قمری وقف آستان مقدس شده است. در این وقف‌نامه بیک آغاخانم همه موضع سلیمان‌آباد قزوین را وقف آستان قدس رضوی کرده و مصارف آن را نیز در کمک به زائران حرم مطهرعلی‌بن‌موسی‌الرضا (ع) تأمین فرش و روشنایی حرم و کمک به طلاب شیعه تعیین کرده‌است. بزرگ‌ترین موقوفه‌ای که تاکنون توسط بانوان وقف آستان‌مقدس‌رضوی شده موقوفه خیرالنساخانم است که در سال ۱۲۵۵ قمری وقف شده‌است. این بانو در وقف‌نامه خود املاک و رقباتی را در کرمان و شهر بابک وقف بارگاه رضوی کرده‌است.

در این میان، مهم‌ترین و آغازین ابنیه وقفی زنان متعلق به گوهرشادبیگم، همسر شاهرخ تیموری، است. او دستور داده بود معماران به عمران حرم‌مطهر بپردازند. به دستور او داخل حرم رواق‌های دارالحفاظ، دارالسیاده و دارالسلام ساخته شد تا زوار جایی برای غذا خوردن، استراحت‌کردن و مکانی برای قرآن‌خوانی و پرسش و پاسخ دینی داشته باشند. ندیمه گوهرشادخانم به نام بانو پریزاد نیز مدرسه‌ای داخل حرم به نام خود ساخت و وقف کرد.

چهار واقف زن در مهمان‌سرا

بین واقفان نیکوکاری که برای مهمان‌سرا وقف داشته‌اند نام چهار واقف زن نیز به چشم می‌خورد: قمرنساخانم دختر میرزابدیع، رقیه‌بیگم دختر میرزاعزیزا... فندرسکی، بی‌بی‌مرضیه‌خانم ملقب به صدرالحاجیه و بانو کوچک آغا‌صنعی.

از دیگر وقفیاتی که زنان انجام داده‌اند بیمارستان منتصریه در زمینی به مساحت ۳۵۰۰ ذرع‌مربع است. واقف این بیمارستان بانویی به نام رابعه، همسر حاج محمدحسن میرزامنتصرالملک، است که در سال ۱۲۹۷ شمسی این بیمارستان را ساخت و در سال ۱۳۲۷ شمسی آن را در قالب وقف به آستان قدس رضوی واگذار کرد.
تأمین هزینه ازدواج افراد بی‌بضاعت، اطعام فقرا در شب میلاد امام رضا (ع)، تهیه دارو و درمان بیماران نیازمند، تأمین هزینه‌های امور فرهنگی، تأمین هزینه‌های مربوط به کتابخانه، کمک به محصلان بی‌بضاعت، تأسیس کتابخانه، پرداخت وام به کارکنان آستان قدس رضوی، ترویج شعائر اسلامی و احداث دارالقرآن از دیگر مصارف موقوفات بانوان است.