«محفل بزرگ ارادت» در شب میلاد امام رضا(ع) با حضور شاعران ملی در مشهد برگزار می‌شود تبعیت از امامزادگان یعنی از اهل بیت شدن| برای اینکه از خاندان پیامبر (ص) باشیم؛ راه آن تبعیت است ت‍ولیت آستان قدس رضوی مطرح کرد؛ لزوم توجه به مسائل روز و نیاز‌های جامعه در پژوهش‌های حوزوی حرم مطهر رضوی در شب شهادت امام صادق (ع) غرق در عزا و ماتم شد آیت‌الله علم‌الهدی: مقاومت، امتداد سیره سیاسی امام صادق(ع) است عضویت عراقچی و قاآنی در بنیاد حفظ آثار دفاع مقدس و مقاومت «مشهد، عزادار صدیق امام صادق(ع)» | اجتماع بزرگ صادقیون در مشهدالرضا(ع) برگزار شد (۴ اردیبهشت ۱۴۰۴) + فیلم نقش امام صادق(ع) در احیای امامت و عاشورا | از سنگ‌چین مزار امام علی(ع) تا مرثیه‌سرایی بر کربلا تنهاترین استاد به غیر گوشه بامت مباد جای قرارم ایستاده، چون سرو | سپهبد شهید سید محمد‌ولی قرنی، اولین رئیس ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران صادق آل‌محمد، پیشوای اهل سلوک امام صادق (ع) پرچم‌دار جهاد تبیین | مروری بر دستاورد‌های ششمین خورشید ولایت تولیت آستان قدس رضوی: هنر ابزاری برای انتقال مفاهیم دینی و انسانی است زمان آزمون استخدامی فرزندان شهدا و جانبازان اعلام شد ۵۰ هزار بسته نبات متبرک از حرم رضوی به سراسر کشور ارسال شد ویژه‌برنامه‌های حرم امام‌رضا(ع) به‌مناسبت سالروز شهادت امام‌جعفرصادق(ع) اعلام شد سامانه‌ اطلس محافل و تشکل‌های قرآنی، مرجع جامع دسترسی به محافل قرآنی پویش «سهم من از کرامت» در وبسایت آپارات در ایام دهه کرامت برگزار می‌شود + جزئیات نگهداری ۱۹۰۰ نسخه خطی از آثار شیخ بهایی در مرکز نسخ خطی کتابخانه آستان قدس رضوی
سرخط خبرها

گذری بر تاریخ ساخت حرم مطهر رضوی | روایت مرمت‌ها در خانه دوست

  • کد خبر: ۱۳۰۲۶۸
  • ۲۷ مهر ۱۴۰۱ - ۱۱:۰۹
گذری بر تاریخ ساخت حرم مطهر رضوی | روایت مرمت‌ها در خانه دوست
در اواخر دوران صفوی از سرعت ساخت‌و‌ساز در مجموعه آستان قدس رضوی کاسته شد و بیشتر به تکمیل و مرمت آسیب‌ها محدود شد. از جمله، کتیبه فوقانی ایوان شمالی صحن کهنه حاکی از این است که آن ایوان به دستور «شاه عباس دوم» در سال ۱۰۵۹ هجری قمری بازسازی شده است.

دکتر رجبعلی لباف‌خانیکی* | شهرآرانیوز؛ در فرایند گسترش فضا‌های کاربردی متنوع حرم‌مطهر رضوی در دوران صفوی علاوه بر صحن کهنه و ایوان‌های مشرف بر آن، صحن، رواق‌ها و مقبره‌هایی نیز ساخته شده‌اند که یکی از این مقابر، «گنبد حاتم‌خانی» است. این مقبره متعلق به «حاتم خان اردوبادی تبریزی» و همانند «گنبدا... وردی‌خان» است با این تفاوت که نقشه آن مستطیل و ویژگی شاخص هنری آن مقرنس‌های پرکار مزین به کاشی‌های معرق است.

در اواخر دوران صفوی از سرعت ساخت‌و‌ساز در مجموعه آستان قدس رضوی کاسته شد و بیشتر به تکمیل و مرمت آسیب‌ها محدود شد. از جمله، کتیبه فوقانی ایوان شمالی صحن کهنه حاکی از این است که آن ایوان به دستور «شاه عباس دوم» در سال ۱۰۵۹ هجری قمری بازسازی شده است. در سال ۱۰۸۴هجری قمری هم زلزله‌ای در مشهد رخ داد و به برخی سازه‌های معماری حرم مطهر خسارت وارد کرد. شکاف‌هایی نیز بر بدنه گنبد فراز مرقد امام رضا (ع) ایجاد شد. آن خسارت‌ها به دستور «شاه سلیمان صفوی» ترمیم شد. این واقعه و ماجرای مرمت گنبد مطهر بر کتیبه‌ای به خط «محمدرضا امامی» بر ساقه گنبد نقش بسته است.

ادامه مرمت‌ها در دوره نادرشاه افشار

با آغاز حکومت «نادرشاه افشار» عملیات عمرانی حرم مطهر سرعت گرفت و تغییر و تحولاتی در مجموعه معماری حرم مطهر شروع شد. به استناد قصیده‌ای که بر دیوار ایوان طلا در صحن کهنه نقش بسته، به همت نادرشاه آن ایوان در سال‌های ۱۱۴۵ و ۱۱۴۶هجری قمری تعمیر و طلاکاری شده است. در همان برهه زمانی نیز به دستور نادر مناره‌ای بر بالای ایوان ضلع شمالی ساخته و طلاکاری شد.

روایت مرمت‌ها در خانه دوست

تحول و دگرگونی ساخت‌و‌ساز‌ها در حرم دوره قاجار

دوران قاجار مقارن با تحول و دگرگونی فرهنگی و هنری از سنتی به مدرن، تحت‌تأثیر افکار و اندیشه‌های غرب بود، بنابراین نگارگری‌های دوره قاجار در فضا‌هایی مثل صحن نو (آزادی) از سنت‌های دیرین دور شد و رنگ و بوی مدرن و غربی به خود گرفت. مهم‌ترین اقدام در مجموعه حرم ساخت «صحن نو» در جبهه شرقی حرم در سال ۱۲۳۲هجری قمری و در زمان فتحعلیشاه، از محل درآمد موقوفات حرم بود. تکمیل ساختمان صحن نو ۲۳سال معطل ماند و در زمان حکومت «محمدشاه قاجار» به همت «میرزا موسی خان فراهانی» متولی وقت حرم مطهر و برادر «میرزا ابوالقاسم فراهانی» به پایان رسید و کاشی‌کاری شد.

صحن نو مانند صحن کهنه چهار ایوان بر چهار طرف و غرفه‌ها و حجره‌هایی دوطبقه در دو طرف ایوان‌ها دارد. ایوان غربی صحن نو که به «ایوان طلا» معروف است، در سال ۱۲۸۲هجری قمری به دستور «ناصرالدین شاه» طلاکاری شد. هزینه طلاکاری آن ایوان از محل درآمد موقوفات تأمین شد و سرپرستی طرح برعهده «میر سید محمدحسین عضدالملک قزوینی» بود. احداث صحن نو موجب شد قطعه‌ای از زمین‌های وقفی شاه عباس بین آن صحن و گنبد حاتم‌خانی باقی بماند. در سال۱۲۵۱هجری قمری نیز در آن فضا به همت «الهیارخان آصف‌الدوله» دایی محمدشاه قاجار رواق جدیدی به نام «دارالسعاده» احداث شد. همچنین پس از آنکه «محمدابراهیم خان امین‌السلطان» در شمال شرقی رواق دارالسعاده به خاک سپرده شد، پسرش «علی اصغر خان امین‌السلطان» آن رواق را آیینه‌کاری کرد.

در بخش دیگری از زمین‌های باقی‌مانده وقفی شاه عباس صفوی «علیقلی میرزا حشمت‌الدوله» پسر فتحعلیشاه قاجار و حاکم خراسان مدرسه‌ای ساخت معروف به «مدرسه حشمت الدوله»، اما بعد از برکناری او، بنای مدرسه را در زمین وقف و داخل مجموعه حرم با فقه اسلامی ناسازگار دیدند و حجره‌های پایینی مدرسه را به محل اقامت خدام اختصاص دادند و حجره‌های بالایی را برای کتابخانه در نظر گرفتند.

فضا‌های معماری عصر قاجار در مجموعه حرم مطهر از نظر نقشه و ساختار کالبدی با فضا‌های عصر تیموری و صفوی تفاوت زیادی ندارند، اما به لحاظ کاربرد تزیینات معماری متفاوت است. به این معنی که در کاشی‌ها رنگ‌های آبی و لاجوردی قدیمی که نماد آسمان و آب بودند، جای خود را به رنگ‌های قرمز و زرد دادند و کاشی‌های هفت رنگ جایگزین کاشی‌های معرق شدند و به جای نقش‌های رمزآلود و نمادین روی کاشی‌ها مانند اسلیمی‌ها با گل و برگ‌های انتزاعی، با نقش‌های واقعی و شناسنامه‌دار آراسته شدند و در این جهت تا آنجا پیش رفتند که علاوه بر گل‌های رُز، کوکب، زنبق و لاله، انواع پرندگان و میوه‌ها و حتی انسان‌های نیمه برهنه در قالب فرشته را به تصویر کشیده و بنا‌ها و عمارات اروپایی را نیز در قاب‌هایی به نمایش گذاشتند.
نام شاهان قاجار مانند محمدشاه، ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه در کتیبه‌هایی بر کاشی‌ها و قاب‌های مرمرین، در‌ها و ایوان‌ها مشاهده می‌شود که نشانه توجه و توسل آن‌ها به حرم مطهر رضوی می‌باشد. ادامه دارد...

*باستان شناس و استاد دانشگاه

 
گزارش خطا
ارسال نظرات
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
پربازدید
{*Start Google Analytics Code*} <-- End Google Analytics Code -->