نظر امام هادی (ع) درباره نقش واثریادآوری «حسرات تفریط»

انسان باید دوراندیش و هوشیار باشد و از عمر و توانایی‌هایش که بالاترین سرمایه برای رشد و تکامل است به‌درستی بهره‌برداری کند. ضعف، سستی، تنبلی و بی‌حالی مانعی بزرگ برای رشد وکمال و سعادت هر انسان است. سرمایه عمر به‌زودی پایان می‌یابد و کسانی که از این سرمایه زاد و توشه‌ای برای سفر آخرت فراهم کرده‌اند، سرافرازند و آنان که کوتاهی کرده‌اند و در پرونده رفتار و گفتارشان «عمل صالح» فراوان وجود ندارد؛ افسوس خواهند خورد و پشیمان خواهند شد. امام هادی (ع) فرموده‌اند: اذکر حسرات التفریط بأخذ تقدیم الحزم (بحارالانوار، ج ۷۸، ص ۳۷۰). افسوس‌ها و اندوه‌های تفریط و کوتاهی‌کردن را برای تقدیم و به‌کارگیری حزم و آیین دوراندیشی به یاد آور! تأسف‌ها و رنج‌های کوتاهی‌کردن در گذشته را به یاد آور و برای آینده‌ات حزم و تدبیر را قانون زندگی‌ات قرار بده!

حسرات تفریط

کوتاهی‌کردن، تنبلی، اهمال‌کاری، سستی، بی‌حالی، ضایع و تباه‌کردن سرمایه عمر زیان‌های فراوانی دارد، چون سرمایه عمر با تنبلی نابود می‌شود و حرکت و رشد و کمال انسان متوقف می‌شود. توانایی‌ها و امکانات را باید به‌درستی در خدمت به جامعه و مردم به کار گرفت. شکر نعمت سلامت و قدرت. امتیازات و امکانات به بهره‌وری صحیح و پیدایش روح کوشش و تلاش و کار فراوان در دنیاست. کوتاهی در بهره‌برداری خردمندانه از فرصت‌های زندگی در گذشته موجب حسرت و اندوه است، احساس حقارت فردی و عقب‌ماندگی از دیگران بر اثر بی‌حالی و تنبلی بسیار اندوه‌بار و مایه تأسف است.

حسرت‌های تفریط، هم در دنیا پدید می‌آید و هم در آخرت! مشاهده عقب‌ماندگی‌های دنیوی در ابعاد گوناگون، افسردگی و تأسف فراوان را به همراه دارد. اندوه درونی انسان از مشاهده پیشرفت‌ها و امتیازات دیگران زمانی افزایش می‌یابد که ریشه عقب‌ماندگی‌اش را که تنبلی، کم‌کاری، اهمال و استفاده‌نکردن از توانایی‌های فردی خویش بوده است را درک کند و بفهمد.

حسرت در عالم برزخ شدیدتر و سخت‌تر و آزاردهنده‌تر از حسرت در دنیاست. حسرت در دنیا بیدارکننده روح تلاش و امید در انسان است و او را به بهره‌برداری از فرصت‌های در پیش‌رو و نعمت‌ها و امکانات فراوان موجود می‌گشاید. به همین دلیل امام هادی (ع) در این حدیث شریف یادآوری «حسرات تفریط» را سازنده دانسته و به آن فرمان داده‌اند. هر زمان انسان به عوامل افسوس‌های کوتاهی‌هایش در گذشته بیندیشد، انگیزه برای کار و تلاش و رهایی از تنبلی و کوتاهی در آینده پیدا می‌کند و برای بهره‌برداری از فرصت‌ها و امکانات پیش رو تلاش خواهد کرد. یاد افسوس‌ها و کوتاهی‌های گذشته، عامل تلاش و کار برای رهایی از افسوس‌های جدید و نجات از تأسف‌های آینده برای کوتاهی‌های امروز است.

تقدیم حزم

یادآوری آثار زیان‌بار دنیوی و اخروی «تفریط» و کوتاهی‌های خود و دیگران، باید منبع الهام‌بخش دوراندیشی و تدبیر و برنامه‌ریزی و تلاش شود. تذکر، آگاهی، بینش و درک حسرت بی‌حالی‌ها و کم‌کاری‌ها می‌تواند موعظه و درس باشد. سزاوار است هر انسان پیش از فرارسیدن زمان حسرت‌های دنیوی و اخروی تفریط به فکر کار آینده باشد و «حزم» و دوراندیشی پیدا کند و پویا و پرکار شود. بین «حسرات تفریط» و «تقدیم حزم» رابطه وجود دارد، زیرا یادآوری «حسرات تفریط» این ظرفیت را دارد که انسان را بیدار کند، هوشیار کند و به زیرکی و «حزم» و آینده‌نگری برساند تا با برنامه‌ریزی و تدبیر و تنظیم چشم‌انداز و تعیین اهداف بلند مقدس برای خویش آینده را بسازد.

اهل ایمان باید یکدیگر را به دوراندیشی و هوشیاری دعوت کنند تا از خواب‌ها بیدار شوند و حرکت را آغاز کنند و تنبل‌ها نشاط پیدا کنند و نیرو بگیرند. هشدار و تذکر به جوانان و نوجوانان تنبلی که کوتاهی دارند و از فرصت‌ها، نعمت‌ها و توانایی‌ها در راه آموختن و تهذیب و رشد خویش و توسعه کشور و کارآفرینی و ساختن آینده خویش و کشور اسلامی استفاده نمی‌کنند، آگاهی‌بخش و تحرک‌آفرین است و آنان را حزم‌اندیش می‌گرداند و سخت‌کوش و توانا خواهد کرد.

امام هادی (ع) در این کلام زیبا به همه هشدار می‌دهند:‌ای انسان به اشتباهات و گناهان و کوتاهی و تباهی‌های گذشته‌ات بنگر و افسوس‌هایت بر آن‌ها را به یاد آور و برای آینده احتیاط کن و دوراندیش باش و احکام الهی را مراعات نما!‌ای انسان به آثار کوتاهی‌ها و کار‌های زشت و تفریط عموم مردم نگاه کن و از آنان عبرت بگیر و حزم را پیشه‌ساز و با تدبیر و برنامه در راه تکامل، فلاح و سعادت گام بردار و از گام‌برداشتن در این راه هیچ کوتاهی مکن و خسته مشو!

امام هادی (ع) در این حدیث شریف برنامه جامع هدایت را ارائه کرده‌اند. امام دهم (ع) «یاد» آثار زیان‌بار تفریط خود و دیگران و پیامد‌های کوتاهی‌های خود و دیگران در انجام وظایف الهی را، بسیار سازنده و تأثیرگذار شمرده‌اند؛ به‌گونه‌ای که در انسان تحول اساسی ایجاد می‌کند و با «حزم» و تدبیر، کوتاهی‌های گذشته را جبران می‌کند و آینده‌اش را می‌سازد و انسان کامل می‌شود.