نگاهی به کارنامه زنده یاد شهاب ملت خواه به مناسبت دومین سالگرد درگذشت او | شهاب هنر مشهد

شهرآرانیوز؛ شهاب ملت خواه از چهره‌های تأثیرگذار هنر خراسان در چند دهه اخیر محسوب می‌شود. این هنرمند فقید علاه بر هنرنمایی اش بر پرده‌های سینما و قاب تلویزیون و روی صحنه تئاتر، در زمینه‌های نقاشی و ادبیات نیز حرف‌های بسیاری برای گفتن داشته است. او در اولین روز از دومین ماه سال۱۳۳۱در کوچه آب میرزا واقع در بالا خیابان (چهارراه شهدا) مشهد به دنیا آمد.

اسمش را در شناسنامه اصغر گذاشتند، اما از همان کودکی خانواده و دوستانش او را به نام مسعود صدا زدند. با ورودش به عالم هنر تخلص شهاب را برای فعالیت‌های ادبی و هنری اش انتخاب کرد. مادرش خیاط و بافنده بود و پدرش در نزدیکی حرم در میدان طبرسی، قنادی داشت. شهاب از ۱۰ سالگی در کنار تحصیل، در قنادی «شکوفه» پدرش کار می‌کرد.

هرچند پدر علاقه داشت که شهاب شغل او را ادامه دهد، اما شهاب عاشق معلمی بود و علاقه داشت در مسیر هنر و ادبیات قدم بردارد. او در سال ۱۴۰۰ پس از چند روز بستری بودن در بیمارستان قائم مشهد به دلیل ابتلا به بیماری کرونا در سن ۶۹ سالگی درگذشت و در قطعه هنرمندان بهشت رضا (ع) به خاک سپرده شد. به مناسبت دومین سالگرد درگذشت زنده یاد ملت خواه، یادی و نگاهی داشتیم به بخش کوچکی از فعالیت‌های ارزنده این هنرمند فقید مشهد.

«شب حورا» و حواشی اش

زنده یاد ملت خواه هرچند در چند زمینه هنری به صورت حرفه‌ای فعالیت می‌کرد، اما اهالی فرهنگ وهنر او را به عنوان سینماگر می‌شناختند. فیلم‌های کوتاه و بلند «طلای پارس»، «شب حورا»، «مسیر مکرر»، «آتا»، «زیرآتش»، «دیوار» و مستند‌های «صدای تیر»، «نوا» به عنوان نویسنده و کارگردان در کارنامه سینمایی او به ثبت رسیده است.

اما بدون شک فیلم «شب حورا» مهم‌ترین اثر سینمایی استاد است که در سال ۱۳۸۶ در تهران تولید و در سال ۸۸ در سینما‌های کشور اکران شد. داستان این فیلم که در آن فاطمه گودرزی، حدیث فولادوند، محمدعلی زند و مجید مشیری به ایفای نقش پرداختند، به داستان همسر شهیدی می‌پردازد که پس از بیست سال، به دنبال پیدا کردن جنازه همسرش است. در سال ۱۴۰۰ سریال «حورا» به کارگردانی رضا کمالی با بازی فاطمه گودرزی از شبکه سوم سیما پخش شد که با انتقاد و اعتراض ملت خواه روبه رو شد.

او در گفت وگویی بیان کرد: «متأسفانه هم در اکران عمومی و هم در پخش «شب حورا» در نمایش خانگی کم کاری شد و پخش آن به دلایل تنگ نظرانه و رفتار‌های خارج از عرف به تلویزیون ارائه نشد و ناگهان سریالی با نام اثر من و با بازی فاطمه گودرزی در بوق تبلیغات تلویزیونی قرار گرفت و افرادی به خودشان اجازه دادند با همین نام و همان بازیگر اثری را بسازند. من اگر با اسم خاصی، چون «کرخه تا راین» با حضور همان بازیگران فیلم ابراهیم حاتمی کیا، اثری به نام خودم بسازم، با من چه معامله‌ای خواهد شد؟!»

تأثیرگذار در تئاتر دانش آموزی

زنده یاد ملت خواه از بزرگ‌ترین هنرمندان تأثیرگذار تئاتر دانش آموزی است. او علاوه بر شغل معلمی، در عرصه تئاتر دانش آموزی فعالیت‌های زیادی کرد. او مسئولیت امور هنری و امور تربیتی خراسان و وزارت آموزش وپرورش در تهران را در سال‌های ۱۳۵۸ تا۱۳۶۵ برعهده داشت. گروه تئاتر امور تربیتی آموزش وپرورش از گروه‌های فعال سال‌های اولیه انقلاب اسلامی بود که توسط ملت خواه به همراه عده‌ای از فرهنگیان هنرمند، چون جواد ابوالفضلی، محمد مهاجر، حمید قلعه ای، قبادی، حقیقت، علی اصغر مذهب یوسفی و حسین اکبری تشکیل شد و با شناسایی و آموزش دانش آموزان علاقه‌مند توانست هنرمندان خوبی را تربیت و به جامعه هنری معرفی کند.

محمد مهاجر از دوستان و همکاران ملت خواه درباره نحوه آشنایی خود با این هنرمند گفت: «اوایل انقلاب اسلامی در اداره کل آموزش وپرورش خراسان شاغل بودم که با شهاب ملت خواه آشنا شدم. این مرحوم در دوره‌های آموزشی تئاتر کودک در مدارس نیز فعالیت‌های بسیاری داشت.

با او در چند نمایش همکاری داشتم. در نمایش «فریاد خون حبیب» به عنوان طراح گریم حضور داشتم و نمایشنامه «راه» به نویسندگی او را کارگردانی کردم.» او ملت خواه را مردی بسیار رئوف، مهربان، خوش قلب و متدین خواند و درباره خاطراتش با او در دوران جنگ تحمیلی گفت: «در سال۱۳۶۰ در جریان عملیات فتح المبین، یک گروه ۲۸ نفره بازیگر که همه از مربیان پرورشی و تئاتر بودند به سرپرستی شهاب ملت خواه به عنوان نیروی پشتیبانی به جبهه‌ها رفتند و حدود چهل روز آنجا بودند و برای رزمندگان برنامه اجرا کردند.»

همکاری با دو فیلم ساز مطرح مشهدی

ملت خواه بیش از یک دهه – از سال ۱۳۷۲ تا سال ۱۳۸۲- مؤسس، مدیرعامل و مدرس اولین انجمن فیلم نامه نویسان در ایران و انجمن فیلم نامه نویسان خراسان بود و منشأ خدماتی در این عرصه برای جوانان علاقه‌مند شد. این هنرمند که قبل از انقلاب اسلامی با مرحوم امیر قویدل در تئاترمشهد آشنا شد، دوستی و همکاری شان به سینما و بعد از انقلاب اسلامی کشید و همکاری شان در چند مجموعه تلویزیونی نمود پیدا کرد.

ملت خواه سال ۱۳۸۳ «روح مهربان» را نوشت که قویدل، آن را یک سال بعد مقابل دوربین برد. او همچنین بازنویسی سریال «فرستاده» به کارگردانی جواد شمقدری و نیز نویسندگی فیلم نامه سریال‌های «غروب در نیمروز»، «دریای نور»، «سنگ سیاه»، «خورشید اردهال»، «سی و سه روز» (عروس لیتانی) را برعهده داشته است. فیلم نامه پویانمایی ایرانی «دست‌های کوچک، قلب‌های بزرگ» با کارگردانی میترا عبدی یکی از فیلم نامه‌های مهمی بود که ملت خواه به همراه جواد شمقدری نوشت.

شمقدری با انتشار پستی دیگر به مناسبت ۱۲تیرماه روز حمله ددمنشانه ناو آمریکایی به هواپیمای مسافربری جمهوری اسلامی ایران در اینستاگرامش نوشت: «پویانمایی «دست‌های کوچک، قلب‌های بزرگ» با موضوع سرنگونی هواپیمای ایرباس ایرانی با موشک‌های ناو جنگی آمریکا (وینسنس) سال۱۳۶۷ نوشته شد که متأسفانه در فرایند تولید تحریف‌هایی شکل گرفت که نزد مخاطب کودک ونوجوان نقش شیطانی آمریکا را تقلیل دهد! با این حال باز هم ساخت یک پویانمایی با هدف ثبت این جنایت بشری آمریکا در سیما غنیمت بود. این کار به صورت سریال و در سال۸۱ نوشته شد که به دلیل همین رفتار گروه تولید پویانمایی، ادامه آن ساخته نشد.»

در ادامه حتما بخوانید درباره مرحوم شهاب ملت خواه، هنرمند مشهدی | ستاره‌ای که خاموش شد

انتشار ۱۸ کتاب ادبی

زنده یاد ملت خواه در زمینه‌های مختلف نوشتاری، چون شعر و داستان دستی بر آتش داشت. از این هنرمند فقید هجده کتاب در این زمینه‌ها به یادگار مانده است. از او در زمینه شعر، دو جلد از «غزلنامه تابران» منتشر شده است که بسیاری از غزل‌های این کتاب‌ها در فضای مجازی باز نشر شده است. از مهم‌ترین غزل‌های استاد می‌توان به غزل «هنر» نام برد: به عالمان هنر گو که عاشقانِ هنر/ مبادشان که بمیرند بی نشانِ هنر/ هر آن که آمد و سر داد در برابر دوست/ شود هماره نشانی زمهد و کانِ هنر

«مثنوی نامه تابران» از دیگر آثار این شاعر است. از ملت خواه در زمینه شعرنو دو مجموعه با عنوان‌های «جوهر آبی» و «پندار‌های سپید» به چاپ رسیده است. از او در عرصه ادبیات داستانی نیز آثار مختلفی منتشر شده است که می‌توان به مجموعه داستان‌های «خواهر زمین»، «آنیتا و فرشته باران» «شهد و شرنگ»، «چشمه گلاب» و «پسر هاجر» و «دختر همسایه» اشاره کرد.

«دریای نو»، «سلطان اردهال»، «نور و نمایش»، «فریاد خون حبیب»، «پروانه‌ها و عروج حکیم توس» از دیگر کتاب‌های اوست که به یادگار مانده است. این نویسنده فقید نتوانست کتاب ادبی «الهام عروس کلام» که بخش کوچکی از کتاب «مجمع جزایر سگال» است، در زمان حیات خود به چاپ برساند. همچنین ویراستاری و نمونه خوانی بیش از صد کتاب ادبی، هنری، فلسفی، عرفانی، زبان شناسی و… از دیگر فعالیت‌های استاد محسوب می‌شود.

حرکت به سمت تئاتر انقلابی

هرچند نام ملت خواه با سینما گره خورده، اما او بیش از دو دهه در زمینه‌های مختلف هنر‌های نمایشی، فعالیت‌های بی شماری داشته است. او در عمر گران بهایش، نویسندگی بیش از ۲۵۰نمایشنامه رادیویی برای استان و تولید ۲۰نمایش تئاتر در کارنامه خود دارد، اما نمایش «طاموره» از مهم‌ترین و جریان سازترین آثار او و تاریخ تئاتر مشهد است. روایت‌های مکتوب و شفاهی درباره اولین تئاتر دینی مشهد متفاوت است، اما اسناد و مدارک بر این نظر هستند که تئاتر «طاموره» پیشرو تئاتر‌های دینی تئاتر مشهد است.

«طاموره» به نویسندگی و کارگردانی شهاب ملت خواه دو بار روی صحنه رفت؛ اولین بار در سال ۱۳۴۷ با دو اجرا و دومین بار در سال ۱۳۵۸ در تالار هلال احمر. ملت خواه در «طاموره» در تلاش است تا قیام مختار ثقفی را با نهضت اسلامی مردم ایران مقایسه کند. در این اثر که کاری از گروه هنری امور تربیتی اداره کل آموزش وپرورش خراسان بود، روزنامه نگار مطرحی، چون سیدجلال فیاضی و فیلم سازی، چون مهدی فیوضی، در کنار محمد تقی نژاد، بازیگر قدیمی این روز‌های تئاتر مشهد، به ایفای نقش پرداختند.

تئاتر «طاموره» در مرحله اول اجرا‌های خود، از اولین‌های تئاتر دینی و در مرحله دوم اجرای عمومی اش، از اولین تئاتر‌های انقلابی تئاتر مشهد محسوب می‌شود. در آن زمان گروه‌های بسیاری با زمینه فکری انقلاب اسلامی شکل گرفتند. یکی از اولین گروه‌ها در سال ۱۳۵۸ توسط شهاب ملت خواه به نام گروه تئاتر «ثار» تأسیس شد. این گروه نشست‌های خود را در صحن مسجد گوهرشاد برگزار می‌کرد و نمایش هایی، چون «قتیل»، «قائد» و «طاموره» را با مضامین مذهبی و انقلابی روی صحنه برد.

سید جلال فیاضی درباره چگونگی آشنایی اش با این هنرمند توضیح داد: «سال‌های ۵۸ و ۵۹ که تازه وارد دانشگاه شده بودم یکی از علاقه مندی هایم فعالیت در حوزه تئاتر بود، چون در دوره دانش آموزی هم در این فضا کار می‌کردیم در همین زمان با آقای ملت خواه آشنا شدم. او آن سال‌ها تئاتر کار می‌کرد و نویسنده و کارگردان بود.» او خاطرنشان کرد: «من در دو نمایش اثر زنده یاد ملت خواه روی صحنه رفتم. یکی از این نمایش‌ها «طاموره» نام داشت که درباره زندگی مختار بود. نمایش دیگر هم «قائد» نام داشت که محورش بیشتر بحث‌های فلسفی و مسائلی مانند هدایت بود که این اثر هم با استقبال روبه رو و آن سال ضبط و از تلویزیون هم پخش شد.»

در ادامه حتما بخوانید درباره زنده یاد غلامعلی کاشانی، هنرمند برجسته تئاتر، تلویزیون و سینما | قربت در هنر، غربت در مرگ

هنرنمایی استاد بر روی بوم نقاشی

بیش از ۵۰۰ اثر نقاشی در سبک‌های مختلف از دیگر یادگار‌های هنر به جامانده از آثار استاد ملت خواه است. او درباره نقاشی هایش بیان کرده است: «در آثار نقاشی ام با تکنیک گلاسه، نگاهی به طبیعت برتر و بداهه نگاری از طریق طراحی تحلیلی و تجریدی داشته ام. در خلق این آثار، دخالتی در ترکیب بندی رنگ و سایه که خود گویای پرسپکتیوی خاص است، نداشتم تا اتفاقی تصویری و چشم نواز رقم بخورد. آثار نقاشی این هنرمند فقید چند بار در نگارخانه‌های مختلف مشهد مانند «سمرقند» در سال ۱۳۹۹ و «فردوسی» در سال ۱۴۰۱ به نمایش گذاشته شد.