حکم دروغ کوچک و  شوخی در  گفتار امام سجاد (ع)

اهل بیت (ع) راستگوترین انسان‌ها بوده اند و همگان را به راستگویی دعوت کرده اند. دروغ در منطق اهل بیت (ع)، گناه کبیره و زشت و ناپسند است. تفاوتی هم در کوچکی و بزرگی یا جدی و شوخی بودن آن نیست و دروغ درهرصورت حرام است. امامان (ع) اقسام و انواع دروغ را مذمت کرده و حرام دانسته اند.

امام سجاد (ع) به فرزندان شیعیان و همه جهانیان هشدار داده و فرموده اند: «اتَّقُوا الکَذِبَ الصَّغِیرَ مِنهُ وَ الکَبِیرَ فِی کُلِّ جَدٍّ وَ هَزلٍ فَإنَّ الرَّجُلَ إذَا کَذَبَ فِی الصَّغِیرِ اجتَرَأَ عَلَی الکَبِیِر؛ از دروغ، کوچکش و بزرگش، در جدی و شوخی اش، بپرهیزید؛ زیرا انسان هرگاه در موضوع کوچک دروغ بگوید، به دروغگویی در دروغ بزرگ جرئت پیدا می‌کند». (الکافی، ج ۲، ص ۳۳۶ * تحف العقول عن آل الرسول (ع)، ص ۲۷۸ * الوافی، ج ۵، ص ۹۲۷ * تفصیل وسائل الشیعه، ج ۱۲، ص ۲۹ * بحارالانوار، ج ۷۲، ص ۲۳۸ و ج ۷۸، ص ۱۳۵).

براساس این حدیث، بین دروغ کوچک و بزرگ تفاوتی نیست و جدی و شوخی آن هم فرقی ندارد. امام چهارم، حضرت زین العابدین (ع)، در این گفتار اخلاقی، همگان را از دروغ گفتن و خلاف واقع حرف زدن، نهی کرده اند. این نهی، ضرورت پرهیز کامل از دروغ گفتن را آشکار می‌سازد. برخی‌ها گرفتار رذیلت اخلاقی دروغ هستند و وقتی که به آنان اعتراض می‌شود، می‌گویند دروغ کوچک یا دروغ شوخی بود.

توجیه دروغ به این صورت هم در این حدیث، نکوهش شده است. امام سجاد (ع) در این حدیث، بهانه‌های دروغگویی را کامل بسته اند. دروغ در نوع کوچک و بزرگ و شوخی و جدی فرقی نمی‌کند و درهرصورت بسیار زشت و ناپسند است و باید همیشه از آن پرهیز کرد.

امام سجاد (ع) در این گفتار، همه را از دروغ بازداشته اند و دروغ کوچک و شوخی را هم نکوهش کرده و در تبیین دلیل این نکوهش به یک واقعیت مهم تربیتی و اخلاقی اشاره کرده اند. صفات زشت در انسان به مرور زمان و بر اثر تکرار نهادینه می‌شوند و قدرت می‌گیرند و ریشه می‌دوانند. اگر دروغ کوچک گفته و تکرار شود، به دروغ بزرگ و بزرگ‌تر کشیده می‌شود. اگر دروغ شوخی عادی شود، راه برای دروغ‌های جدی باز‌ می‌شود. کار ناپسند، کوچک باشد یا بزرگ، باید همواره در نزد انسان، زشت و حرام جلوه کند و قبح آن از بین نرود.

دروغگویی پیامد‌های ناگوار بی شمار دارد. با دروغگویی، زندگانی و روابط اجتماعی، سست و ناپایدار می‌شود و اعتماد‌ها از بین می‌رود و سخنان افراد بی اعتبار می‌شود. دروغگویی مدیران و کارگزاران حکومت و رسانه‌های گروهی، زشت‌تر و زیان بارتر است؛ چون باعث ناکارآمدی نظام اسلامی خواهد شد و ارتباطات بین دولت و ملت را از بین می‌برد. دروغگویی، سخنان درست و وعده‌های راست را نیز درهم می‌کوبد و شنیدن دروغ‌های مکرر، بی اعتنایی به گفتار صادقانه را درپی دارد.