صدر - عطایی - ۲ هفته قبل بود که در گزارشی از جشن تولد دانشآموزان بخش شبانهروزی مدرسه رستگارمقدم با حالوهوای مدرسه و بچههای خوبش و مدیر و کارکنان آنجا آشنا شدیم. تجربه خیلی خوبی بود و با دیدن برنامه و فعالیتهای دانشآموزان این مدرسه تصمیم گرفتیم تا گزارش این شماره را به مدرسه، فعالیتها، نقاط قوت و مشکلات آن اختصاص دهیم. این شماره شهرآرامحله به مناسبت عید میلاد حضرتزهرا (س) و روزهای بزرگداشت مقام زن و مادر و برای ادای احترام به بانوان منطقه و دختران این مدرسه که به یاری خدا در آینده نزدیک افتخار کشورمان خواهند شد نگاهی ویژه دارد به ظرفیتها و چالشهای آموزشی.
صفا و صمیمیت مدرسه جذبت میکند
بیشتر مدارس و فضاهای علمی در مناطق محروم و حاشیه شهر را خیران ساختهاند و از طریق کمکهای خیران اداره میشود. دبیرستان شبانهروزی زهرا رستگارمقدم و هنرستان دخترانه فنیوحرفهای امامعلی (ع) خیرساز است. هزینه ساخت این مدرسه را آقای غلامعلی رأفتی، رئیس مجمع خیران مدرسهساز استان خراسانرضوی، پرداخت کرده و بهنام همسرشان بانو زهرا رستگارمقدم نامگذاری کرده است.
این مدرسه در بولوار الزهرا (س) ۴ است. وارد مدرسه میشویم، هنوز پایت را داخل حیاط نگذاشتی که صفا و صمیمیت محیطش جذبت میکند. حیاط بزرگ است و دورتادور آن با انواع درختان و گلها تزیین شده است. با اینکه زمستان است و هوا این روزها روی سردش را نشانمان میدهد، ولی صمیمیت بین مدیر، همکاران مدرسه و دانشآموزان دلت را گرم میکند.
با دیدن شور و شوق جوانی و تکاپویی که بین دانشآموزان وجود دارد به روزهای روشن پیشرو برای کشور امیدوار میشویم. وارد سالن دبیرستان میشویم و به اتاق مدیریت میرویم تا فضا و فعالیتهای مدرسه را بیشتر بشناسیم. مثل بیشتر مدارس در داخل راهروها روزنامهدیواری و فعالیتهای فرهنگی دانشآموزان نصب شده است و، چون در سالگرد پیروزی انقلاب هستیم، بخشی از دیوارها با تکه روزنامهها و اخبار ۲۲ بهمن ۵۷ پوشیده شده است تا جوانان امروز از وقایع آن سالها آگاه شوند.
مدیر مقتدر، اما مهربان مدرسه
لیلا علایی، مدیر دبیرستان شبانهروزی زهرا رستگارمقدم و هنرستان دخترانه فنیوحرفهای امامعلی (ع) است. مقتدر، اما مهربان است و فضای مناسبی را برای گفتگو ایجاد کرده است. این را بر اساس جشن هفته پیش میگوییم که دانشآموزان بدون نگرانی از حضور مدیر مدرسه در جشن به شادی پرداختند.
لیلا علایی متولد اول آبانماه ۱۳۵۳ است، کارشناسیارشد الهیات دارد و ۲۳ سال است که در آموزشوپرورش ناحیه ۵ فعالیت میکند و در طول این سالها فعالیتهای اجرایی را برعهده گرفته است.
خانم علایی میگوید: «۱۳ سال است در مدارسی که خیریه امامعلی (ع) به دانشآموزان کمک میکند، فعالیت دارم. این خیریه دانشآموزان را از ابتدایی تا مقطع دبیرستان زیر پوشش خود قرار میدهد. در صورت قبولی در دانشگاه نیز همچنان از آنها حمایت میکند. در این مدت بهعنوان معاون و سرپرست خوابگاه شبانهروزی فعالیت داشتم. دبیرستان زهرا رستگارمقدم خیرساز است. این مدرسه را خیران ساختهاند و زیر پوشش آموزشوپرورش قرار دارد. مدرسه سال ۸۱ ساخته شد. چند سال بعد هم خوابگاه شبانهروزی این مدرسه برای کودکان بیسرپرست ساخته شد تا فرصت تحصیل و امیدبهآینده برایشان ادامه داشته باشد.»
خیریه امامعلی (ع) مختص حمایت دانشآموزان استدرباره خیریه و فعالیتهایش میپرسیم که خانم علایی میگوید: «خیریه امامعلی (ع) هزینههای درمان، خوراک، پوشاک و بستههای حمایتی به خانوادههای محروم و دانشآموزان بیسرپرست را برعهده دارد و در طول سالهای تحصیلی از ابتدایی تا دیپلم افراد زیر پوشش خود را در همه زمینهها حمایت میکند. این خیریه فعالیتهای خود را به دانشآموزان اختصاص داده است و در مشهد فعالیت دارد.»
برایمان سؤال پیش آمده است که هر خیر، سرپرستی یک دانشآموز را برعهده دارد یا خیر؟ خانم علایی میگوید: «هر فردی با هر مبلغی که تمایل دارد و میتواند به خیریه کمک میکند. حتی بعضی از خیران مبلغی را برای بن نان درنظر میگیرند و خیریه مبلغ را به نانواییهای مشخص شده که با خیریه همکاری دارند میسپارد تا نان به دست افراد نیازمند برسد. مبلغ مشخص نیست و میتوانید با هر مبلغی عضو خیریه شوید. کمکها در خیریه ساماندهی میشود و بعد از آن با توجه به نیاز دانشآموزان در امور مختلف هزینه میشود.»
یک مدرسه، ۳ بخش
این فضای آموزشی هم دبیرستان و هم هنرستان است. هنرستان با کمک خیریه امامعلی (ع) مجهز شده است و فعالیت دارد. رایانههای خریداری شده برای رشته شبکه و نرمافزار با کمک خیریه امامعلی (ع) تهیه شده است و در دسترس دانشآموزان علاقهمند به این رشته قرار دارد. خانم علایی میگوید: «دبیرستان مربوط به خیریه امامعلی (ع) پیش از این در خیابان الزهرا (س) ۳ فعالیت داشت، ولی به علت کمبود فضا هنرستان را با دبیرستان یکپارچه کردیم تا بتوانیم از فضای شبانهروزی بهتر استفاده کنیم و در محیط قبلی از دانشآموزان پسر خیریه امامعلی (ع) حمایت کنیم. امسال در ۳ رشته شبکه و نرمافزار، حسابداری و تربیتکودک ۱۰۰ دانشآموز علاقهمند به این رشتهها را در هنرستان ثبتنام کردیم.
در دبیرستان و در رشتههای علومتجربی و علومانسانی نیز ۱۹۵ دانشآموز را ثبتنام کردیم. با ۶۵ نفر از همکاران دلسوز و وظیفهشناس نیز دبیرستان و هنرستان را اداره میکنیم. مریم نیکبخت، معاون آموزشی مدرسه، با ۱۳ سال سابقه کار، فاطمه مشتاقی، معاون آموزشی، زهرا معصومی، سرپرست کارگاه رایانه، خانم نجفزاده، معاون عمومی و مسئول خوابگاه شبانهروزی، هستند. ۲ سرپرست دلسوز شبانهروزی خانمها پوستاشکن و نیری هستند.»
راهاندازی دوباره بخش شبانهروزی و خوابگاه
خانم علایی درباره راهاندازی خوابگاه میگوید: «خوابگاه شبانهروزی سال ۸۲ افتتاح شد و تا ۱۰ سال فعالیت خود را ادامه داد، ولی به دلیل جذبنکردن دانشآموزان جدید مدتی تعطیل شد تا اینکه سال گذشته و با پیگیری زیاد و نامهنگاری با آقای اخروی، معاون محترم پشتیبانی اداره، امسال دوباره از نیمه مهرماه خوابگاه راهاندازی شد. خوشبختانه مدیر آموزشوپرورش ناحیه ۵، آقای دکتر بهراد، بسیار دلسوز است و برای دانشآموزان مناطق حاشیه شهر از دلوجان کار میکند. اول مهرماه با راهاندازی خوابگاه موافقت شد. تمام کمبودها و امکانات خوابگاه فهرست شد. با پشتکار همکاران مجموعه و همکاری اداره آموزشوپرورش ناحیه ۵ و خیران توانستیم بخشی از کمبودها را تأمین کنیم. فعالیت خوابگاه نیمه مهرماه با ثبتنام ۶۰ دانشآموز آغاز شد. دانشآموزان از صبح شنبه تا ظهر چهارشنبه در خوابگاه هستند. روز چهارشنبه خانوادهها دانشآموزان را از مدرسه تحویل میگیرند و شنبه دوباره در خدمت بچهها هستیم.»
دانشآموزان با استعداد مدرسهخانم علایی درباره شرکت دانشآموزان مدرسه در مسابقات میگوید: «امسال به علت راهاندازی خوابگاه نتوانستیم در مسابقات مختلف آموزشوپرورش شرکت کنیم، ولی سال گذشته در مسابقات فوتسال ناحیه مقام دوم را به دست آوردیم. در مسابقه طراحی با زغال یکی از دانشآموزان رتبه اول را کسب کرد و در مسابقات قرآن رتبه اول ناحیه را به دست آوردیم. تلاش میکنیم تا دانشآموزان بتوانند در مسابقات مختلف فرهنگی و هنری شرکت کنند.»
دانشآموزان مشتاق و علاقهمند به مسابقات توانستند با انگیزه و تلاشی که دارند بسیاری از فعالیتهای هنری را خودشان آموزش ببینند و با همکاری یکدیگر گروه تشکیل دهند و در این زمینه هم موفق بودند. در برنامه جشن تولد، دانشآموزان شبانهروزی خودشان گروه سرود تشکیل دادند و به دفنوازی پرداختند.
کارگاه قارچ برای بچههای شبانهروزی
همه دانشآموزان از نظر خانم علایی یکسان هستند و به گفته خودش تعدادی از دانشآموزان از امکانات شبانهروزی استفاده میکنند. خانم علایی میگوید: «همیشه به دانشآموزان مدرسه میگویم که برای من همه آنها اهمیت دارند و دوست دارم موفق باشند.»
علایی درباره فعالیتهای فوق برنامه دانشآموزان شبانهروزی هم میگوید: «با همکاری شهرداری توانستیم کارگاه پرورش قارچ را برای بچههای شبانهروزی آماده کنیم و از مربی دعوت کردیم تا آموزشهای لازم برای پرورش قارچ را به دانشآموزان ارائه دهد. خوشبختانه توانستیم با تولید این قارچها بخشی از هزینههای شبانهروزی را تأمین کنیم. با کمک خیران و دعوت از مربیان، ۲ روز در هفته برای دانشآموزان آموزش پتهدوزی داریم. خانم هوشیار نیز ۲ روز در هفته برای آموزش تئاتر صحنهای و عروسکی به مجموعه میآیند تا دانشآموزان را برای مسابقات ۲۸ بهمنماه در ناحیه آماده کنند.»
هر قدمی برمیداریم، برکتش را میبینیم
مدرسه فضای صمیمی و دوستانهای دارد و با ورود به مدرسه احساس آرامش میکنید. خانم علایی میگوید: «این به اعتقاد قلبی و باور کادر مدرسه برمیگردد، همه ما قبول داریم که هر قدمی برای دانشآموزان این منطقه برمیداریم تا قبل از رسیدن به خانه برکتش را دریافت میکنیم. بارها به همه ما ثابت شده است که این ایمان قلبی در زندگی ما اثر گذاشته است. شاید باورتان نشود که تمام دانشآموزان مدرسه شماره تلفنهمراه من را دارند و خانوادهها در ساعتهای مختلف شبانهروز برای کارها و درخواستهایشان تماس میگیرند. احساس و ارتباط دوجانبه است. هر روز زمان ورزش صبحگاهی در کنار بچهها هستیم. در دورهمیهای دوستانه بچهها شرکت میکنیم. اگر سفره صبحانه دارند دبیران و معاونها در جمعشان حاضر میشوند و با بچهها صحبت میکنند. برای من و همکاران، هر دانشآموزی که در مدرسه حاضر میشود و ثبتنام میکند، دیگر دانشآموز ماست. اتباعبودن یا داشتن مذهب متفاوت ملاکی برای تفاوت گذاشتن نیست. همه آنها دانشآموزان این مدرسه هستند و احترام به خانواده و پدر و مادر آنها به یک اندازه است و تفاوتی ندارند.»
وضعیت بد اقتصادی خانواده
یکی از مهمترین معضلات حاشیه شهر وضعیت اقتصادی خانوادهها و نبود درآمد کافی برای هزینههای معمول و جاری زندگی است.
خانم علایی میگوید: «بارها پیش آمده دانشآموزان ما شام یا صبحانه نخوردند و دچار ضعف جسمانی شدند و همکاران صبحانه خودشان را در اختیار بچهها قرار دادند. بیشتر دانشآموزان از مهرآباد، آخر ساختمان، مهدیآباد، ابراهیمآباد و روستاهای اطراف به این مجموعه میآیند تا زیر پوشش خیریه قرار بگیرند و مواد غذایی یا پوشاکی را که خیران آماده میکنند، دریافت کنند.» خوشبختانه برخلاف سایر هنرستانها و مدارس شبانهروزی محدودیتی در ثبتنام از مناطق مختلف شهر ندارند.
خانم علایی میگوید: «محدودیتهای ثبتنامی سایر مدارس برای ما وجود ندارد و میتوانیم طبق بخشنامه، دانشآموزان نیازمند را از هر جای مشهد ثبتنام کنیم و زیر پوشش خیریه قرار دهیم.»
بیشتر دانشآموزان ما ازدواج کردهاند یا جدا شدهاند
بارها درباره کودکهمسری در مناطق حاشیه شهر گفتیم و گزارش تهیه کردیم. این مجموعه نیز از این مسئله فارغ نیست.
خانم علایی میگوید: «بیشتر دانشآموزان ما نیز ازدواج کردهاند یا جدا شدهاند. بیشتر خانوادهها به علت مشکلات اقتصادی دختران خود را عروس میکنند و توان پرداخت هزینههای زندگی فرزندانشان را ندارند. بیشتر در مقطع ششم ابتدایی ازدواج میکنند و بعد هم جدا میشوند. بعضی معتقدند که محلاتشان ناامن است و دختران خود را زود عروس میکنند. امکان یا اجازه برگزاری مشاورههای خصوصی برای دانشآموزان یا خانوادهها را نداریم. وقتی متوجه ازدواج آنها میشویم که با یک جعبه شیرینی به دفتر میآیند و خبر ازدواج فرزندشان را به ما میدهند، ولی جلسات آموزشی زیادی را برای خانوادهها با محوریت خانواده برگزار میکنیم. مدرسه ما یکی از مدارس مروج سلامت در خراسانرضوی است و با مرکز بهداشت مهرآباد و آقای عبداللهی همکاری زیادی داریم. خانم پوستاشکن یکی از سرپرستان قوی در حوزه روانشناسی در ناحیه است و به صورت مداوم برای خانوادهها جلسه برگزار میکند، اما متأسفانه اثرگذاری زیادی ندارد. بارها پیش آمده که دانشآموزان خودشان علاقهای به ازدواج نداشتند و حتی اطلاعاتشان درباره همسر آیندهشان کامل نبوده است و مفهوم ازدواج را درک نمیکردند، ولی به خواست خانواده ازدواجشان رقم خورده است.»
والدین نمیتوانند فرزندان را کنترل کنند
خانم علایی درباره سایر مشکلات مدارس دخترانه میگوید: «ارتباط با جنس مخالف یکی دیگر از دغدغههای مدارس دخترانه است. در این مناطق بیشتر والدین از صبح تا شب سرکار هستند و فرزندان بعد از مدرسه در خانه تنها هستند. نبود والدین و محبت آنها باعث میشود که جذب جنس مخالف شوند. خیلی از خانوادهها برای تأمین معاش روزانه خود با مشکل مواجه هستند، ولی فرزندان تلفن همراه دارند. بارها شده مادری به ما مراجعه کرده است و از ما خواسته تا تلفن همراه دانشآموزان را از آنها بگیریم و میگویند شب تا صبح بچهها با تلفن همراه کار میکنند. والدین نمیتوانند فرزندان خود را کنترل کنند. بسیاری از خانوادهها اعتیاد دارند. ما در مدرسه تلفن همراه بچهها را میگیریم و در گاوصندوق میگذاریم تا زمانی که بخواهند به خانه بروند.»
کارکردن تعدادی از دانشآموزان
بسیاری از خانمهایی که با فضای سبز شهرداری در بازسازی فضای سبز بولوارها همکاری دارند، از حاشیه شهر هستند. حتی تعدادی از آنها همین دختران دانشآموز هستند که برای تأمین معاش زندگی کار میکنند. خانم علایی میگوید: «تعدادی از دانشآموزان ما پنجشنبه و جمعه که در مدرسه شبانهروزی حضور ندارند، برای کار به رستوران میروند یا فروشنده هستند و در بازارهای ۱۷ شهریور تا ۱۲ شب کار میکنند. متأسفانه این فعالیتهای کاری میتواند آسیبهای اجتماعی نیز به دنبال داشته باشد. با همکاری شهرداری توانستیم کارگاه قارچ را راهاندازی کنیم. امیدواریم دوباره خیری کمک کند و بتوانیم گلخانهای در سمت دیگر حیاط مدرسه ایجاد کنیم و میوههای گلخانهای تولید کنیم. با ایجاد گلخانه از یک سو دانشآموزان از میوهها استفاده میکنند و برای هزینهها کسب درآمد دارند و از سوی دیگر حرفه و شغلی را هم برای آینده میآموزند. ضمن اینکه بخشی از زمان دانشآموزان شبانهروزی هم با این فعالیتها پر میشود و احساس رخوت و تنهایی ندارند.»
خانم علایی درباره نحوه ثبتنام دانشآموزان خوابگاه میگوید: «ابتدا خود ما با همراهی مشاور مدرسه با آنها مصاحبه میکنیم. اگر دیدیم دانشآموزان شرایط مناسبی در خانه ندارند، فرمهای ویژهای به آنها میدهیم تا به مرکز مشاوره بروند. بعد از مصاحبه نهایی و با تأیید مرکز، بچهها را ثبتنام میکنیم.»
در انتظار خیّربا همراهی خانم علایی و معصومی به دیدن مدرسه شبانهروزی میرویم. وارد سالن که میشویم روبهروی در ورودی سرویسهای بهداشتی است. سمت راست سالن غذاخوری است که انتهای آن آشپزخانه است و وسایل محدودی دارد. یک ظرفشویی و تعدادی دیگ بزرگ برای پخت و پز و بشقابهای ویژه سلفسرویسها نیز درون سبدهای ظرفشویی چیده شده است.
خانم علایی میگوید: «امکانات شبانهروزی بسیار محدود است و هنوز تا تکمیلشدن راه زیادی دارد.
آشپزخانه بزرگ است و میتوان با اضافهکردن کابینت و وسایل آشپزی مجهزتر امکانات بیشتری را به دانشآموزان ارائه داد یا غذای بیرونبر آماده کرد.» طبقه اول را اتاق سرپرست و اتاقخوابهای دانشآموزان تشکیل میدهد. در اتاق سرپرست تلویزیونی قدیمی وجود دارد که در ساعتی از شب دانشآموزان شبانهروزی همراه با سرپرست برنامههای مورد علاقهشان را تماشا میکنند. اتاقخوابها شامل ۳ تخت ۲ طبقه است و کمدهای فلزی کوچکی برای هر کدام از بچهها درنظر گرفته شده است.
خانم علایی میگوید: «درصورتی که خیّر یا خیرانی پیدا شوند، میتوانیم به امکانات خوابگاه اضافه کنیم. اتاقها و تختها نیاز به رنگآمیزی دارد. کمد وسایل کوچک است و جای کمی دارد. میتوان با تهیه مبلمان راحتی در راهرو فضای صمیمیتری را برای بچهها ایجاد کرد یا کافهکتابی کوچک را برایشان طراحی کرد تا بعدازظهرها بتوانند در کنار هم باشند.» علایی یک روز کاری بچههای شبانهروزی را اینگونه تعریف میکند: «بچهها قبل از نماز صبح بلند میشوند.
بعد از خوردن صبحانه و کارهای روزانه وارد فضای آموزشی میشوند. بعد از تعطیلی مدرسه ناهار میخورند و استراحت میکنند. بعد از آن تا ۲ ساعت کارهای درسی خود را میکنند و با برنامهریزیای که شده است بخشی از کارهای شبانهروزی مثل تمیزکردن اتاقخوابها، سرویسهای بهداشتی و مرتبکردن آشپزخانه را برعهده دارند. سپس شام میخورند و در نهایت استراحت میکنند تا برای روز بعد آماده باشند. دوست داریم پنجشنبه و جمعه نیز شبانهروزی فعال باشد، ولی هزینه تأمین نیازهای این ۲ روز را نداریم. یکی از دانشآموزان بیسرپرست است و با بهزیستی صحبت کردیم تا از او در این ۲ روز نگهداری کنند. فوقالعاده باهوش و درسخوان و رتبه اول کلاس است.»
طبقه بالا کارگاه رایانه و اتاق دانشآموزان رشته تربیت کودک است. دانشآموزان این رشته با خلاقیت کاردستیهایی را برای مفاهیم مختلف آموزشی مثل آشنایی با فصلها و نگهداری از محیط زیست و معرفی حیوانات برای ردههای سنی مختلف کودک آماده کردند. خانم علایی میگوید: «دانشآموزان این رشته میتوانند بعد از دانشآموختگی در مهدکودکها کار کنند و این آینده شغلیشان را تضمین میکند.»
دوست دارند دانشجو شوند
متأسفانه بعد از دانشآموختگی بسیاری از این دانشآموزان از طرف خیریه حمایت نمیشوند، مگر آنها که در دانشگاه قبول میشوند. آینده بسیاری از آنها نامعلوم است و باعث بازتولید این چرخه معیوب میشود.
خانم علایی میگوید: «معمولا ازدواج میکنند و تعدادی از آنها وارد دانشگاه میشوند. این امر باعث شده است تا سرنوشتی مثل خانوادههای خود داشته باشند. بهزیستی هم تا هجدهسالگی از آنها حمایت میکند. در این مدت تلاش کردم تا برای دانشآموزان شبانهروزی مثل مادر باشم. بسیار باهوش، مهربان و مسئولیتپذیر هستند. اتاق بچههای پایه دهم را از دوازدهم که برای کنکور درس میخوانند جدا کردیم تا با مشکل مواجه نشوند. زمان امتحانات از طرف آموزشوپرورش ناحیه مربی میآید تا در درسها به بچهها کمک کند و کلاسهای رفع اشکال برایشان برگزار میکند. بیشتر دانشآموزان این مناطق آرزو دارند به دانشگاه بروند و کار پیدا کنند. دوست دارند ازدواج موفقی داشته باشند و زندگی آرام و بدون دغدغهای را پشت سر بگذارند.»