آیا مفهوم «دوره آکواریوس» پایه و اساس علمی دارد؟

شهرآرانیوز - چندسالی است که در زمان‌هایی مشخص مردم از آغاز عصر طلایی آکواریوس و نوار فوتونی و بیداری و آگاهی بشریت صحبت می‌کنند، اما اجازه دهید همین ابتدا بگوییم که مفهوم «عصر آکواریوس» و نظایر آن ربطی به علم نجوم ندارند؛ «عصر آکواریوس» اصطلاحی برگرفته از برج‌های فلکی است و در برخی موارد با مسائل تقویمی و مفاهیم نجومی گره خورده، اما درواقع چیزی جز تخیل و رؤیاپردازی بشریت در این میان نیست. همین درهم‌آمیزی داده‌های علمی و خیالات است که خیلی‌ها را در شناسایی درست از غلط یا تشخیص خرافه از باور علمی گمراه می‌کند. «دوره آکواریوس» (Age of Aquarius) دراصل براساس یکی از صورت‌های فلکی نا‌م‌گذاری شده‌ است. پس «آکواریوس» در ستاره‌شناسی و طالع‌بینی به یک دوران غیرعلمی اشاره می‌کند و در علم نجوم به یک صورت فلکی که ما به «دَلو» می‌شناسیمش. در این مطلب می‌خواهیم به وجه علمی «آکواریوس» بپردازیم.

صورت فلکی «دَلو» چیست؟

«دَلو» یا «آکواریوس» (Aquarius) یک صورت فلکی در منطقه زودیاک غربی و براساس دسته‌بندی «اتحادیه بین المللی نجوم» (IAU) یکی از ۸۸ صورت فلکی رسمی است. این صورت فلکی گروه بزرگی از ستارگان را دربرمی‌گیرد که ستاره‌شناسان یونان باستان آن‌ها را به صورت یک تصویر در آسمان شب می‌دیدند. «دَلو» نشان‌دهنده یک «جام‌دار» یا «دارنده آب» است که در لاتین هم همین معنی را دارد.

«دَلو» یکی از قدیمی‌ترین صورت‌های فلکی ثبت‌شده در اسناد تاریخی است و اولین‌بار ستاره‌شناس یونانی، کلودیوس بطلمیوس، در قرن دوم آن را ثبت کرد.

اکنون، دانشمندان و علاقه‌مندان به آسمان به «آکواریوس» یا «دلو» نگاه می‌کنند تا سیاره‌هایی شبیه به زمین، ستارگان، بارش‌های شهابی و دیگر اجرام نجومی را در منظومه «تراپیست-۱» بیابند.

صورت فلکی «دلو» کجاست؟

به گفته ایان ریدپات، نویسنده نجوم، «دلو» دهمین صورت فلکی بزرگ در آسمان است. اما هیچ ستاره درخشان خاصی در این صورت فلکی وجود ندارد و دیدن آن با چشم غیرمسلح دشوار است. با این حال، این صورت فلکی حدود ۹۸۰ درجه مربع را پوشش می‌دهد و بیش از دو درصد از آسمان شب را اشغال می‌کند.

درخشان‌ترین ستاره صورت فلکی «دلو»، یک ابرغول زرد است با نام «سعدالسُعود» یا «بُنزه» یا «بتا دلو» (Beta Aquarii) است. براساس مقاله‌ سال ۲۰۱۷ مجله Astronomical، جرم این ستاره فقط پنج‌برابر خورشید، اما حجم آن نزدیک به ۵۰ برابر حجم خورشید است. براساس مقاله‌ سال ۱۹۶۶ مجله Communications of the Lunar and Planetary Laboratory، بزرگی این ستاره ۲.۸۷ است، یعنی در آسمان ما نسبتاً کم‌نور به نظر می‌رسد. «بتا دلو» حدود ۶۰۰ سال نوری از خورشید ما فاصله دارد.

سعدالمَلِک یا «آلفا دلو» ستاره بزرگ دیگری در صورت فلکی «دلو» است و ۵۲۰ سال نوری از خورشید فاصله دارد. ستاره دیگری هم با نام سَعدُالاَخبیه (Sadachbia) یا گاما دلو (Gamma Aquarii) در این صورت فلکی وجود دراد. «زتا دلو» (Zeta Aquarii) در مرکز پیکربندی Yشکل قرار دارد که کوزه آب «دلو» را تشکیل می‌دهد. ستاره‌های دیگر کوزه عبارتند از گاما، فی و اتا.

«جریان آب» که از کوزه می‌ریزد هم از بیش از ۲۰ ستاره تشکیل شده است که به ستاره فُم‌الحوت (Fomalhaut) یا دهان ماهی ختم می‌شود.

دانشمندان در صورت فلکی «دلو» به دنبال چه چیزی هستند؟

«دلو» شامل چندین سحابی سیاره‌ای است. برای مشاهده بهتر این اجرام، باید از دوربین دوچشمی یا تلسکوپ استفاده کنیم. برای یافتن سحابی‌های سیاره‌ای، دانستن قدر (بزرگی)، بُعد و مِیل آن‌ها مفید است. قدر به شما می‌گوید که یک جسم آن‌طور که از زمین به نظر می‌رسد چقدر روشن است. هرچه تعداد قدر یک جسم کمتر باشد، جسم روشن‌تر است. برای مثال، جسمی با قدر ۱- روشن‌تر از جسمی با قدر ۲+ است.

«دلو» میزبان ستاره فوق‌العاده «تراپیست-۱» (TRAPPIST-۱) است که تنها ۴۰ سال نوری از زمین فاصله دارد. در سال ۲۰۱۷، ستاره‌شناسان اعلام کردند که این ستاره حداقل هفت سیاره فراخورشیدی را میزبانی می‌کند؛ یعنی دنیا‌هایی به اندازه زمین که احتمالاً سنگی نیز هستند. بسیاری از این سیارات در مداری می‌چرخند که می‌تواند نشانه‌ای از شرایط وجود آب در سطح آن‌ها باشد.

این سیاره‌ها برای اولین‌بار در سال ۲۰۱۰ با استفاده از تلسکوپ کوچک جنوبی گذر سیاره‌ها و خرده‌سیاره‌ها (TRAPPIST) در اطراف این ستاره کشف شدند. برای بررسی دقیق‌تر احتمالا تصاویر تلسکوپ فضایی جیمز وب ناسا از این سیاره‌ها اطالاعات خوبی به ما بدهد.

«دلو» در افسانه‌ها و اسطوره‌ها

در طالع‌بینی که یک علم نیست، «دلو» یازدهمین علامت زودیاک است و نشان‌دهنده متولدین ۲۰ ژانویه تا ۱۸ فوریه. براساس گزارش «رصدخانه پرتو ایکس چاندرا ناسا» یونانی‌ها این صورت فلکی را با «گانیمد»، جامدار خدایان، یا با «زئوس» که آب حیات‌بخش را بر روی زمین می‌ریزد، مرتبط می‌دانستند.

از آنجا که طلوع آکواریوس با فصل بارانی در نیمکره شمالی مصادف شد، بسیاری از فرهنگ‌ها این ستاره‌ها را با آب مرتبط کرده‌اند. برای مثال، اخترشناسان عرب صورت فلکی «دلو» را به «سطل چاه» و نام بسیاری از ستاره‌های آن را به کلمه «شانس» مرتبط کرده‌اند؛ احتمالاً به این دلیل که باران‌های فصلی نشانه‌ای از اقبال خوب در نظر گرفته می‌شدند. ستاره‌شناسان چینی، هندی و بابلی نیز افسانه‌های مرتبط با آب را پیرامون این ستاره‌ها ساخته‌اند.

در ادامه حتما بخوانید عصر طلایی آکواریوس آغاز شده است، حواستان هست؟