«معلم بلاگری» از تهدید تا فرصت

خیلی وقت است که تدریس با استفاده از ابزار‌های جدید همچون فیلم، بازی یا تجربه‌های عینی، جایگزین روش‌های قدیمی شده است و معلمان در کلاس‌های درس تلاش می‎‌کنند تجربه تعلیم و یادگیری را برای دانش‌آموزان، متفاوت و لذت‌بخش کنند. بر همین اساس، توسعه روزافزون شبکه‌های اجتماعی فرصتی را فراهم کرده است تا پدیده نسبتا نوظهوری به نام «معلم بلاگری» در کشور شکل بگیرد.

طبق مصوبه شورای‌عالی آموزش‌وپرورش، معلم‌بلاگر کسی است که با ابزار‌های نوین قصد دارد خدمات، دستاوردها، مطالعات و هر آنچه تولید می‌کند، از طریق زاویه دید خود بروز دهد و به عرصه نمایش بگذارد. حتما برای شما هم پیش آمده است که در مرورگر اینستاگرام یا نرم‌افزار‌های ارتباطی دیگر، با محتوای مجازی تولیدشده توسط معلمان و دبیران مواجه شده باشید.

 اینها قطعات تصویری کوتاهی هستند که یک معلم در جریان حضور در کلاس درس و تعامل با دانش‌‎آموزان منتشر می‌کند و به زبان طنز یا با استفاده از ابزار‌های هنری دیگر، پیامی را به مخاطب می‌رساند، اما ماجرا به همین‌جا ختم نمی‌شود و برخی مصادیق اخیر ثابت کرده است که باید این حوزه فعالیت نیز در چارچوب ضوابط و هماهنگ با رسالت‌های آموزشی معلمان باشد. آنچه در ادامه می‌خوانید، نظر برخی کارشناسان و صاحب‌نظران درباره این پدیده است که برای بررسی تهدید‌ها و فرصت‌های معلم بلاگری، در نشستی به میزبانی جهاددانشگاهی در مشهد گردهم جمع شدند.

قضاوت منصفانه معلم بلاگری

طه رئیسیان، عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان، نخست ضمن تعریف روشنی از معلم بلاگرها، ویژگی‏‌های مشترک در آ ن‏‌ها را شرح داد و گفت: معلم بلاگر‌ها به دلیل ضرورت جذب مخاطب در صفحات مجازی، نیازمند تولید محتوای منظم هستند و به همین دلیل، اولین شرط معلم بلاگری، تعهد به حرفه است. پس از آن، فعالان این عرصه باید به طور مستمر به تلفیق دانش و تجربه بپردازند تا بتوانند نتایج خشک پژوهش‌های کارشناسانه را با ابزار‌های منعطف و جذاب آموزش، ترکیب کنند.   

«معلم بلاگری بهترین راهکار برای ایجاد فرصت‎های برابر آموزشی است؛ زیرا همان محتوایی که به فرزندان خانواده‌های ثروتمند و مرفه ارائه می‎شود، به طور مساوی دراختیار دانش‎آموزان مناطق محروم هم قرار می‎گیرد». رئیسیان با بیان این مطلب، بیان کرد: نگاه یک جانبه به پدیده معلم بلاگری، هیچ مشکلی را حل نمی‎کند.

 نمی‎شود از یک طرف آن را شر مطلق و نماد نقض حریم خصوصی و ایجاد فشار روانی بر دانش‎آموز دانست و ازسوی دیگر، آن را خیر مطلق و نماد آموزش نوین و مؤثر قلمداد کرد. باید فرصت‎ها و چالش‎های آن را به صورت بی‎طرفانه و منصفانه بررسی کرد تا در انتها، قانون حدوحریم آن را تعیین کند.   
به گفته وی، معلم بلاگری در کشور ما اگرچه یک پدیده جدید محسوب می‌شود، در کشور‌های توسعه یافته سال هاست که به شیوه ضابطه‌مند در جریان است.

*دانش آموز؛ به مثابه کودک کار

رئیسیان تأکید کرد: تفاوت مهم معلم‎بلاگر‌های غیرایرانی با همتایان ایرانی آن‎ها، مربوط به مرجع تولید محتواست، به طوری که غیرایرانی‌ها از دستاورد‌های آموزشی و فنون عملی خود تولید محتوا می‌کنند، اما بلاگر‌های ایرانی، بیشتر متمرکز بر دانش آموز هستند و طوری عمل می‌کنند که دانش آموز مانند کودک کار، وارد چرخه تولید محتوا شود.   

«بستر انتشار» به عنوان دومین وجه تمایز معلم بلاگر‌های ایرانی و خارجی، محور بخش دیگری از سخنان این استاد دانشگاه فرهنگیان بود. رئیسیان توضیح داد: معلم بلاگر‌ها در کشور‌های دیگر، متعهد به شبکه‌های ارتباطی رسمی و معتبر همچون یوتیوب هستند که حاکمیت بر آن‌ها نظارت می‌کند و درآمدزایی هم از طریق خدمات دهی مرتبط با تخصص معلمان حاصل می‌شود، اما در ایران، معلم بلاگر‌ها هیچ تقیدی به یک بستر مجازی مشخص و قانونی ندارند و حتی برای درآمدزایی، از تبلیغات لوازم آرایشی و امور غیرمرتبط استفاده می‌کنند.   

به گفته او، در کشور ما برخی جریان‌ها هستند که تا حرف از عمل ضابطه‌مند معلم بلاگر‌ها می‌شود، طوری موضع می‌گیرند که انگار بار مسئولیت اجتماعی معلمان به عنوان وسیله‌های انسان سازی بر دوش بلاگر‌های غیرمجاز قرار دارد. اگر این طور است، پس چرا هیچ کدام از این معلم بلاگر‌ها دربرابر آمار ۹۳۰ هزار دانش آموز ترک تحصیل کرده در سال آموزشی اخیر موضع گیری نمی‎ کنند؟ آیا معلم بلاگری فقط درصورتی خوب است که به درآمد ناشی از تبلیغ لوازم آرایشی ختم شود؟   

معلم بلاگری از منظر قانون

عباس عنوانی، مدیر حقوقی اداره آموزش وپرورش خراسان رضوی، نگاه متفاوتی به موضوع معلم بلاگر‌ها داشت. وی اگرچه اعتقاد داشت که درحال حاضر قانون مشخصی درمورد معلم بلاگر‌ها وجود ندارد، تأکید کرد که رویکرد حاکم بر محافل حقوقی و فضای ذهنی قانون گذاران این عرصه، متمرکز بر این موضوع است که تا حد امکان از جرم انگاری پرهیز شود و در این شرایط، تا زمانی که جلسات هم اندیشی و پیش نشست‌های تخصصی با محوریت گفتگو و تبادل نظر در این باره ختم به نتایج ملموس نشود، نمی‌توان انتظار تعیین تکلیف قانونی معلم بلاگر‌ها را داشت.   

وی افزود: اگرچه به جز آیین نامه‌های اجرایی مدارس، قانون حفظ حریم شخصی و اجتماعی دانش آموزان، قوانین حمایت از کودکان و برخی مصوبات پراکنده شورا‌های عالی انقلاب فرهنگی و فضای مجازی، مبنای حقوقی مشخصی در این باره وجود ندارد، اصول و قوانینی در حوزه حمایت از کودک و نوجوان وجود دارد که در هر موضوع، مبنای موضع گیری حقوق ‎دانان است و اگر فعالیت بلاگری معلمان، ناقض این قوانین باشد، آن گاه ضابطان قضایی، حجت کافی برای برخورد را پیدا خواهند کرد.   

به گفته مدیر حقوقی اداره آموزش وپرورش خراسان رضوی، در حوزه فعالیت معلم بلاگرها، سه اصل اساسی مرجع نظر است؛ یکی اینکه دانش آموز مورداستفاده ابزاری قرار نگیرد. دوم اینکه بلاگری برای معلم، زمینه سود اقتصادی را فراهم نکند و سوم اینکه فعالیت در فضای مجازی به وظایف و تکالیف آموزشی معلم، خدشه‎ای وارد نکند.   

وی ادامه داد: بنا بر نص صریح قوانین، کودک به کسی اطلاق می‎شود که صغیر، طفل و نابالغ باشد، بنابراین سن بلوغ، معیار تصمیم است و قانون در قبال دختران کمتر از نه سال و پسران کمتر از پانزده سال که قول و فعل آن‎ها مرجعیت ندارد، به طور مطلق حاکمیت پیدا می‎کند. در قبال دختران و پسران تا هجده سالگی هم مفهوم نوجوان نسبت پیدا می‏ کند که درهرحال، قانون حمایت از کودک و نوجوان برای این‎ها صادق خواهد بود.   

«تخلف اداری، مسئولیت مدنی و ماهیت جزایی، سه ساحت حقوقی در قبال فعالیت معلم بلاگرهاست». عنوانی با بیان این مطلب افزود: فعلا تا زمانی که قانون مشخصی در این باره نباشد، می‌توان فعالیت بلاگری را در سه سطح بررسی کرد؛ اولا از نظر تخلف اداری که بنا بر مواد ۸ و ۹ قانون رسیدگی به تخلفات اداری، اگر معلمی اقدام به انتشار اطلاعات شخصی دانش آموزان برخلاف شئون تعلیم و تربیت کند، تخلف او‌ می‌تواند گستره سلبی وسیعی از توبیخ کتبی تا اخراج کتبی را دربر بگیرد؛ زیرا نظر قانون گذار ناظر بر صیانت از اطلاعات شخصی افراد در برابر نهاد‌های دولتی و غیردولتی و همچنین اشخاص حقیقی و حقوقی است و غیر از این هرچه باشد، خلاف قانون، شرع و اخلاق قلمداد می‌شود.   

وی ادامه داد: از نظر مسئولیت مدنی هم معلم بنا بر ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی کشور، مسئولیت تعلیم و تربیت را برعهده دارد و بنابراین هر نوع محتوای حقیقی یا مجازی که طفل یا نوجوان را در معرض بزه دیدگی قرار دهد و باعث آسیب رساندن به سلامت جسمی، روانی و اجتماعی او شود، مشمول فعل مخاطره آمیز و مستوجب رسیدگی خواهد بود.   

به گفته عنوانی، در حوزه حقوق جزا نیز مبنای تصمیم متمرکز بر حریم شخصی است و این مسئله به قدری جدی بیان شده است که حتی اگر سوءاستفاده از کودک توسط والدین محرز شود، موجب سلب حضانت آن‌ها خواهد شد و در این شرایط، بدیهی است که حکم قضایی درباره معلمان می‌تواند شدیدتر و سختگیرانه‌تر باشد.   

اگرچه در این نشست، نگاه مدیر حقوقی آموزش وپرورش خراسان رضوی متمرکز بر مفاد قانونی و با رویکرد سلبی مطرح شد، وی در بخشی از سخنان خود تأکید کرد: استفاده از فضای مجازی در حوزه آموزش، نه تنها موضوع محکوم و نادرستی نیست، بلکه استفاده از این زیرساخت همان طور که در دوران کرونا زمینه ساز نجات سیستم تعلیم و تربیت کشور شد، همچنان می‌تواند به عنوان یک ابزار اثربخش و مهم، مشمول حمایت باشد.   

عنوانی بیان کرد: اگر فعالیت معلم بلاگر صرفا به منظور تولید محتوا باشد و دانش آموز در این فرایند نقش نداشته باشد، به عنوان ابزار استفاده نشود و همه موارد در چارچوب قوانین قرار گیرد، این فعالیت جرم نیست، مسئولیت مدنی ندارد و تخلف اداری نیز محسوب نمی‌شود.   

در ادامه حتما بخوانید اینستاگرام روی موج بی‌اخلاقی

نقطه امید معلم بلاگری

«معلم بلاگری پدیده‌ای مذموم در فرهنگ عامه محسوب می‌شود، درحالی که باید میان بلاگر‌های این حوزه، تفکیک عینی قائل شد و به موازات برخورد با آن‌هایی که پایبند به قانون نیستند، شرایط را به نحوی فراهم کرد که معلم بلاگر‌ها به سمت تولید محتوای آموزشی جذاب و ضابطه‌مند بر بستر فضای مجازی ترغیب شوند». این جملات نیز محور سخنان سیدجواد حسینی، سرپرست سابق وزارت آموزش وپرورش بود.   

وی در نوبت سخنرانی خود، دیدگاه‌های روشن و مثبتش درباره فعالیت بلاگری معلمان را تشریح و بیان کرد: به طورکلی، دو نوع معلم بلاگر وجود دارد؛ یک دسته آن‌هایی هستند که به صورت خودجوش و بی توجه به قانون در هر زمینه مرتبط و نامرتبطی تولید محتوا می‌کنند و دوم، معلم بلاگر‌هایی هستند که فعالیت مجازی آن‌ها متمرکز بر ارتقای سطح آموزش است. در این شرایط، چرا باید با آن‌هایی که قادر به خلق موقعیت‎های جذاب آموزشی هستند، برخورد سلبی شود؟   

به گفته حسینی، آموزش خلاق یکی از مبانی سند تحول بنیادین آموزش وپرورش است و همان طور که تعلیم به همراه بازی، امروزه بهترین راه انتقال مفاهیم به کودکان محسوب می‌شود، می‌توان از ظرفیت معلم بلاگر‌ها برای القای حس ارزشمندی به کودکان و آموزش آسان، تفریحی، منعطف و همراه با بازی استفاده کرد.   

حسینی افزود: یکی از مشکلات مرسوم در آموزش، نبود تمرکز در دانش آموز و حتی دانشجوست. معلم بلاگر‌ها می‌توانند براساس ظرفیت‌هایی که در تولید محتوای جذاب بر بستر فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی وجود دارد، تجربه یادگیری غوطه‎ور در اوج تمرکز را برای مخاطب خود ایجاد کنند. چه بسیار استعداد‌هایی که در نظام آموزشی ما از بین رفته و به خاطر فعالیت خشک و یک طرفه معلمان نابود شده است و در این شرایط، معلم بلاگری یک از نقاط امیدواری ماست تا آموزش فردگرا توسعه پیدا کند و استعداد‌های ذاتی شکوفا شود.   

بلاگر‌ها چه‌ می‌گویند؟

آخرین فرصت ارائه در این نشست، به معلم جوانی اختصاص پیدا کرد که درحال حاضر، آموزگار یکی از مدارس محروم در منطقه تبادکان مشهد است. حسین باقری، یکی از فارغ التحصیلان دانشگاه تربیت معلم مشهد است که از ابتدای فرایند آموزگاری خود به ظرفیت‌های فضای مجازی توجه کرده است و شبکه‌های اجتماعی را فرصتی برای ارتباط مستمر با دانش آموزان حتی در ساعات بیرون از مدرسه می‌داند.   

او نیز در این نشست اظهار کرد: از نخستین سالی که راهی مدرسه شده ام تاکنون، یک شعار مستمر را برای دانش‎ آموزان و والدینشان مطرح می‎ کنم و مکرر تلاش کرده ام پویش مجازی دانش آموزانم را ذیل شعار «آرزو‌ها برنده می‌شوند»، گسترده‌تر کنم. همین رویکرد مجازی باعث شده است امروز بار محروم بودن به طورکامل از فضای مدرسه دور باشد و حضور دانش آموزان در کلاس، تجربه‎ای هیجان انگیز، مفرح و فعال را برایشان رقم بزند.   

به گفته وی، معلم بلاگری پدیده‌ای است که تولد آن از مدارس برخوردار آغاز شد، اما از همین ابزار می‌توان به شیوه‌ای بسیار مؤثرتر در مدارس محروم استفاده کرد.   

باقری بیان کرد: اینکه به یک مدرسه بگویید «مدرسه منطقه محروم»، باعث می‌شود باور مخربی در ذهن دانش آموز شکل بگیرد که مثلا مدرسه ما از هر جنبه محروم است، اما فعالیت بلاگری من در این سال ها، ختم به جمع آوری کمک خیران و ایجاد کتابخانه در مدرسه شده است، دانش‌آموزان را به همراه خانواده هایشان، پای سفره‌های افطاری نشانده و پژوهش‌های استعدادیابی توسط کارشناسان را به سمتشان متمرکز کرده است.

در ادامه حتما بخوانید تکلیف معلم بلاگر‌ها روشن شد