زعفران به کام هر کشوری جز ایران

به گزارش شهرآرانیوز، «زعفران ایران در خطر است.» این جمله به همان اندازه که تکراری است مهم نیز هست. همان بلایی که سر پسته و فرش آمد سر زعفران هم می‌آید. حاصل دسترنج ایرانی‌ها به کشور‌های مختلف می‌رود و از آنجا با نام و نشان آن کشور‌ها به بازار‌های جهانی صادر می‌شود. یعنی محصول زمین‌های ما به نام و کام دیگران تمام می‌شود. حالا مدتی است نام «زعفران افغانستان» در صدر اخبار این حوزه قرار دارد. «زعفران هرات برنده جایزه «طعم برتر» سال ۲۰۲۴»، «صادرات افغانستان به ۶۷ تن رسید»، «افزایش قاچاق زعفران ایران به افغانستان» و... بخش کوچکی از این اخبار است.

پیش از این اسپانیا زعفران ایرانی را به نام خود مصادره می‌کرد و حالا افغانستان. تا زمانی که مشکلات حوزه تولید و صادرات طلای سرخ در داخل کشور حل نشود، کالای استراتژیک خراسان به نام هر کشوری خواهد بود جز ایران. حالا می‌خواهیم بدانیم وضعیت تجارت زعفران بین دو کشور ایران و افغانستان به چه سمتی پیش می‌رود و در مجموع چرا این کشور بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته است. 

سهم ایران از زعفران صادراتی افغانستان 

به گفته مسئولان ایرانی، صادرات زعفران به افغانستان سال گذشته سه‌برابر شده است و حالا زعفران ایرانی به نام افغانستان از این کشور به بازار‌های جهانی می‌رود. در مقابل، اما مقام‌های افغانستان ادعا دارند که با وجود کیفیت و تولید زعفران در کشورشان، نیازی به این‌کار ندارند و هرچه صادر می‌کنند از تولیدات خودشان است، البته آمار رسمی نیز از واردت یا تولید خود اعلام نمی‌کنند. در زمان نبود اطلاعات دقیق، طبیعی است که شاهد داده‌های ضدونقیض باشیم. 

حالا بگذارید برای درک بهتر وضعیت، در ابتدا به بخشی از آمار موجود در حوزه زعفران اشاره کنیم. مسئولان افغانستان می‌گویند که سال گذشته ۶۷ تن صادرات داشته‌اند و ادعا دارند که تولید زعفران افغانستان در سال‌های اخیر افزایش یافته و حالا در جهان از نظر کیفیت مقام نخست را دارند. در مقابل فعالان حوزه زعفران در ایران مدعی هستند که تولید زعفران افغانستان کمتر از بیست تن است و این نشان می‌دهد که ادعای مقام‌های افغانستان از صادرات، در حقیقت فروش زعفران ایران به بازار جهانی است. بخشی از طلای سرخ ایران به‌طور صادرات رسمی و بخشی قاچاق به افغانستان می‌رود و بسته‌بندی و صادر می‌شود. 

۹۵ درصد فله فروشی 

طبق آمار رسمی گمرک جمهوری اسلامی ایران، سال ۱۴۰۲ معادل ۲۱ هزارو ۷۱۶ کیلوگرم زعفران از ایران به افغانستان صادر شده که تقریبا ۹۵ درصد آن به‌صورت فله بوده است. بدیهی است که با توجه به مرز مشترک استان با افغانستان، همه این صادرات از خراسان رضوی و مشهد بوده است. 

تا اینجا یعنی میزان تولید زعفران در افغانستان با میزان واردات رسمی آن از ایران تقریبا برابر است، اما مسئولان ایرانی می‌گویند که بخش زیادی از زعفران ایرانی به صورت قاچاق به افغانستان می‌رود. همان‌طور که گفتیم آمار تولید زعفران در افغانستان (مثل آمار‌های ایران) ضدونقیض است، اما اگر فرض بگیریم همین آمار تاحدودی درست باشد با یک حساب و کتاب ساده مشخص می‌شود که اگر از ۶۷ تن صادرات زعفران افغانستان (طبق اعلام سخنگوی وزارت صنعت و تجارت این کشور) حدود ۲۲ تن واردات از ایران (بر اساس آمار گمرک) و حداکثر ۲۰ تن تولید این کشور (بر اساس داده‌های ضد و نقیض) باشد، یعنی مبدا ۳۵ تن از زعفران‌های صادراتی این کشور نامعلوم است که به گفته فعالان این حوزه به احتمال زیاد به صورت قاچاق از ایران وارد این کشور می‌شود.

 چندی پیش علی حسینی، عضو شورای ملی زعفران ایران، به ایسنا گفته بود که بازار‌های جهانی را دو دستی به افغانستان تقدیم کرده‌ایم. حالا چرا افغانستان بیش از گذشته به کشور جذابی برای قاچاق زعفران تبدیل شده را در ادامه توضیح می‌دهیم.

چرا قاچاق به افغانستان؟ 

برگشت ارز صادراتی و رفع تعهدات ارزی، موضوعی است که همیشه مورد انتقاد تجار ایرانی بوده و به گفت آنها این موضوع صادرات زعفران را از ایران سخت و هزینه‌بر کرده است. حالا این را به مشکلاتی مانند تحریم و سازوکار‌های معاملاتی با دنیا، مشکلات حوزه آموزش، مدیریت تولید و بسته‌بندی اضافه کنید. همه اینها باعث کاهش تمایل به صادرات رسمی و غیرفله خواهد شد.

حالا در کفه مقابل آن مزر مشترک، هم‌زبانی، سهل‌بودن نسبی تردد از یک‌سو و از سوی دیگر عملکرد افغانستان در جذب بازار‌هایی مانند هندوستان با تعرفه گمرکی صفر باعث شده است که این کشور به هدفی برای صادرات غیررسمی یا همان قاچاق طلای سرخ تبدیل شود. در سال‌های اخیر در فصل برداشت زعفران گزارش‌های متعددی از حضور پررنگ افغانستانی‌ها در زمین‌های کشاورزی زعفران مطرح بود. به گفته فعلان حوزه زعفران، این حضور علاوه بر به‌هم‌ریختگی در قیمت، باعث ایجاد زمینه صادرات غیررسمی به این کشور شده است. 

افغانستان جایگزین اسپانیا 

در گذشته، اسپانیا کشوری بود که همیشه از آن به‌عنوان کشوری که زعفران ایرانی را به نام خود در بازار‌های جهانی می‌فروشد، یاد می‌شد، اما حالا مدتی است که افغانستان و امارات متحده عربی در حال گرفتن جای اسپانیا هستند. علیجان سالاریان، مشاور امور پژوهشی وآموزش پژوهشکده زعفران، می‌گوید: مدتی است افغانستان جای خود را در بازار‌های جهانی پیدا کرده است. این کشور چند مزیت نسبی دارد که می‌تواند مدعی شود زعفران‌هایی که به دنیا صادر می‌کند محصول این کشور است. 

مزیت نسبی افغانستان نسبت به سایر کشور‌هایی که پیش از این زعفران با آنها در بازار جهانی شناخته می‌شد، این است که خود صاحب کشت‌وکار است. هرچند اسپانیا نیز کشت‌وکار داشت، اما مقدار آن بسیار اندک بود. به گفته او افغانستان از نظر آب و هوا، خاک، اقلیم و جغرافیا برای کشت و کار زعفران مطلوب است و در حوزه کشت و کار به نسبت پیشرفت خوبی داشته است بنابراین راحت‌تر می‌تواند حتی زعفرانی را که از ایران وارد این کشور می‌شود، به نام خودش به بازار‌های جهانی صادر و ادعا کند که صاحب این کشت و کار است. 

سالاریان در ادامه به چند دلیل برای اینکه افغانستان اخیراً بیش از گذشته به مقصدی برای صادرات رسمی و غیررسمی زعفران از ایران تبدیل شده اشاره می‌کند و می‌گوید: به جز مواردی مانند مرز مشترک، شرایط رفت‌وآمد، زبان مشترک و... یکی از دلایل مهم، موضوع تعرفه صادرات زعفران از افغانستان به هند است. هند برای واردات زعفران از ایران تعرفه بالایی در نظر گرفته و در مقابل برای واردات این محصول از افغانستان طی پیمانی بین دو کشور این تعرفه صفر است. بدیهی است که تجار هندی، زعفران مورد نیاز خود را از افغانستان وارد کنند.

در ادامه حتما بخوانید تغییرات اقلیمی مهم‌ترین تهدید برای محصول زعفران است