گامی به پیش و دو گام به پس
امروزه که دنیای جدید دواسبه، بل با موتور شانزده سیلندر به سوی دیجیتال کردن همه امور می‌رود، در عرصه کتاب هم شاهد آن هستیم که دیجیتال سازی به سرعت می‌تازد.
در تاریخ ایران، رویداد‌هایی داریم که به نسبت زمانه خود اعجاب انگیز بوده است. همچنین، اختراعات و ابداعاتی می‌بینیم که در روزگار خود از خلاقیت‌های بسیاری کشور‌های همسایه مهم‌تر بوده است. ازآنجاکه در اینجا سخن بر سر فرهنگ و هنر است، به مصادیق آن می‌پردازم، ورنه، مثال‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی هم کم ندارد.
امروزه که دنیای جدید دواسبه، بل با موتور شانزده سیلندر به سوی دیجیتال کردن همه امور می‌رود، در عرصه کتاب هم شاهد آن هستیم که دیجیتال سازی به سرعت می‌تازد. در حوالی سال۱۳۹۰، با رسیدن رسول جعفریان به ریاست کتابخانه مجلس شورای اسلامی، شاهد آن بودیم که نسخه‌های خطی این کتابخانه دیجیتال شد. (کاری به کیفیت و چگونگی آن ندارم.) در این دوره، نه تنها از نسخه‌های خطی، بلکه از کتاب‌های چاپ سنگی و چاپ سربی و حتی اسنادی که تاریخ حقوقی شان منقضی شده بود، تصویربرداری شد و حاصل روی سایت کتابخانه قرار گرفت.
این کار زمانی صورت پذیرفت که نه تنها در ایران، بلکه در کشور‌های اطراف ما هم بی سابقه بود. حتی در گستره جهانی هم فقط چند نهاد انگشت شمار، ازجمله کتابخانه ملی فرانسه و دانشگاه میشیگان و موزه هنر والترز در آمریکا اقدام به چنین کاری کرده بودند. به هرروی، مدتی گذشت و تقریبا ۹۰درصد موجودی کتابخانه، اعم از نسخ خطی و کتب چاپ سنگی و سربی و حتی روزنامه‌های اولیه، اسکن شد و روی سایت به رایگان در اختیار عموم قرار گرفت.
اما پس از کناره گیری جعفریان از ریاست کتابخانه مجلس، شاهد آن بودیم که دسترسی‌هایی که در زمان او برای مخاطبان ایجاد شده بود، به مرور محدود و محدودتر شد، تاجایی که اکنون، پس از سیزده سال، مخاطبان دیگر کلا به سایت کتابخانه مجلس دسترسی ندارند. [۱]، اما این وضع به کتابخانه مجلس این مملکت محدود نمی‌شود، بلکه کتابخانه ملی ایران نیز چنین وضعیتی دارد، به نحوی که نسخه‌های خریده شده با مالیات ایرانیان و آنچه از بیت المال برای تصویربرداری شان هزینه شده است، یا به مخاطبان ارائه نمی‌شود یا با چنان کیفیت نازلی ارائه می‌شود که چشمان رنجور پژوهشگران قادر به دیدن نوشته‌های آن‌ها نیست. [۲]
متأسفانه این هنوز ابتدای داستان دیجیتال سازی اسناد در ایران است. امروز وضعیت بزرگ‌ترین کتابخانه دانشگاهی ایران هم بهتر از دو کتابخانه نام برده نیست.
حوالی سال۱۳۹۶ رسول جعفریان ریاست کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران را به عهده گرفت و این بار کار دیجیتال سازی و ارائه رایگان تصاویر نسخه‌های خطی و بخشی از منابع پژوهشی کتابخانه دانشگاه تهران را آغاز کرد، اما با تغییر ریاست آن کتابخانه، بلافاصله کاری صورت پذیرفت که دو گام به عقب بود: نه تنها دسترسی رایگان به محتوای کتابخانه‌ای از بین رفت، بلکه ارائه خدمات دیجیتال از طریق سایت هم کاملا متوقف شد.
این همه درحالی است که دومین مخزن بزرگ نسخ خطی ایران (کتابخانه آیت ا... مرعشی) سامانه جست وجو ندارد و بخش جست وجوی سایت کتابخانه آستان قدس رضوی، به عنوان بزرگ‌ترین کتابخانه ایران، از نظر تعداد نسخه‌های خطی چند سالی است که از کار افتاده است.
در مقابل، شاهد آن هستیم که در کشور‌های جنگ زده‌ای مانند عراق، به مرور کتابخانه‌های دیجیتال رخ می‌نمایند و حتی برخی کتابخانه‌های نوپا اقدام به دیجیتال سازی منابع خود برای سایتشان می‌کنند. از این جمله است کتابخانه ملی قطر که اسناد و نسخه‌های خطی چندانی ندارد، اما با همکاری کتابخانه بریتانیا، با هزینه خود، به این کار روی آورده است. همچنین در ترکیه که تا سال۱۳۹۶ هیچ کتابخانه دیجیتالی از نسخ خطی نداشت، اکنون شاهد راه اندازی شش کتابخانه نسخ خطی هستیم که تعدادی بیش از مجموع نسخه‌های ایران را دیجیتال کرده اند و به رایگان در اختیار مخاطبان گذاشته اند.
[۱]در سال ۱۴۰۲ این سایت با حمله هکری روبه رو شد و پس از هشت ماه همچنان راه نیفتاده است. پیش از آن هم یک سالی در دست به روز رسانی بود و پیش‌تر هم به مرور محدودتر شده بود.
[۲]از این بگذریم که چندین سال پیش، به سبب قطع برق، سرور‌های کتابخانه ملی آسیب دید و بخشی از محتوای آن پاک شد و ناچار به تصویربرداری مجدد شدند.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
