از فرمانروایان ایرانی آناتولی چه می‌دانیم؟
گفتگو با محسن جعفری، نویسنده و تاریخ پژوه، درباره کتاب جدیدش را اینجا بخوانید.
به گزارش شهرآرانیوز، هخامنشیان نخستین دولت جهانی با مرز‌های گسترده از آسیای میانه تا یونان بودند. آن‌ها قلمروشان را به ساتراپ‌ها یا همان استان‌های گوناگون تقسیم کردند و اداره امور آن‌ها را به بزرگان ایرانی سپردند. یکی از این ساتراپ‌ها «فریگیه هلسپونت» (داسکیلیوم) نام داشت که در کرانه‌های جنوبی دریای مرمره قرار دارد و امروزه بخشی از کشور ترکیه است.
در دوره هخامنشی، خاندانی ایرانی به نام «پرنکیان» (فارناکیان) بر این ساتراپ فرمانروایی می‌کردند که یکی از بازماندگانشان به نام «مهرداد یکم»، کمی بعد از هجوم اسکندر و سال ۲۸۱ پیش از میلاد، دولتی کوچک در آناتولی پایه گذاری کرد. این دولت ایرانی که تا سال ۶۳ پیش از میلاد بر بخش‌های بزرگی از ترکیه کنونی حکومت کرد با نام خاندان «مهردادیان» در تاریخ شناخته می‌شود.
محسن جعفری، نویسنده و تاریخ پژوه خراسانی که پیش‌تر مجموعه «تاریخ ایران زمین» را نوشته بود، کتاب جدیدش را با نام «مهردادیان؛ فرمانروایان ایرانی آناتولی» به همت انتشارات «گزارش تاریخ» روانه بازار کرده است. جعفری متولد مشهد و ساکن نیشابور است و دانش آموخته مقطع دکترای تاریخ از دانشگاه خوارزمی تهران است. او از کتاب جدیدش برای ما می‌گوید.
چه شد که از فضای کلی «تاریخ ایران زمین» که سراسر ایران را در بر می‌گرفت، به «مهردادیان» رسیدید؟
کتاب «مهردادیان» در واقع پیش از مجموعه «تاریخ ایران زمین» نوشته شده است و نخستین کتاب من محسوب می‌شود. پژوهش و نگارش این کتاب بین سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۰ انجام شد و سال ۱۴۰۱ در آن بازبینی‌هایی انجام دادم که به شکل کنونی درآمد و درنهایت امسال چاپ شد.
با این حساب، چرا چاپ کتاب اول این قدر طول کشید؟
اصولا چاپ کتاب‌های تخصصی دشوارتر از کتاب‌های عمومی است. کتاب‌هایی مثل «تاریخ ایران زمین» طیف گسترده‌ای از علاقه‌مندان تاریخ ایران را به خود جذب می‌کنند؛ بنابراین ناشران علاقه بیشتری به انتشار آن‌ها دارند. «مهردادیان» تخصصی‌تر است و ناشران بزرگ، به ویژه در اوضاع اقتصادی کنونی، تمایل چندانی به انتشار آن نداشتند. از طرف دیگر، من علاقه‌مند بودم این کتاب در یک انتشارات تخصصی مربوط به تاریخ منتشر شود.
اهمیت مهردادیان در تاریخ پیش از اسلام چقدر است؟
نکته شگفت انگیز درباره مهردادیان این است که آن‌ها شهرت بسیاری در کتاب‌های تاریخی اروپایی دارند، ولی در ایران ناشناخته اند. دلیل اصلی توجه اروپایی‌ها روابطی است که بین رومیان و مهردادیان وجود داشته است. در واقع مهرداد ششم ازجمله دشمنان بسیار مشهور رومیان است و در منابع رومی از کسانی، چون هانیبال و اسپارتاکوس هم شهرت بیشتری دارد.
دلیل ناشناخته بودن مهردادیان در ایران چیست؟
شاید مهم‌ترین دلیل این است که تمرکز جریان اصلی تاریخ نگاری ما بر تاریخ ایران است، نه تاریخ ایرانیان. منظورم این است که تاریخ پژوهان ایرانی به دولت‌هایی که در محدوده فلات ایران تشکیل شده اند، اهمیت می‌دهند و به دولت‌هایی که ایرانیان در خارج از فلات ایران پدید آوردند یا اقوام ایرانی که در خارج از فلات ایران نقش مهمی داشتند، چندان توجه نمی‌کنند. برای نمونه، پژوهشگران ما به اقوام سکایی که قرن‌ها بود نقش مهمی در سیاست شمال قفقاز و شرق اروپا داشتند، چقدر توجه نشان داده اند؟ یا به دولت‌های مهم ایرانی مانند «رستمیان» در شمال آفریقا و شیرازی‌ها در شرق آفریقا چقدر در تاریخ نگاری ما توجه شده است؟
اینکه مهردادیان تبار خودشان را به هخامنشیان می‌رساندند، چقدر مستند است و چه مدارکی از آن موجود است؟
پادشاهان مهردادی با قاطعیت خودشان را پارسی و از تبار خاندان هخامنشی می‌دانستند. همه پادشاه‌های مهردادی آناتولی نام‌های ایرانی داشتند و روی سکه هایشان از نماد‌هایی استفاده می‌کردند که آشکارا به هویت ایرانی آنان اشاره می‌کند؛ مثلا پشت بیشتر سکه‌های آن‌ها نقشی از پرسیوس ضرب شده است که شخصیتی اسطوره‌ای است و در اساطیر یونانی، نیای پارسیان به شمار می‌رود. همه منابع یونانی و رومی هم این ادعای مهردادیان را پذیرفته اند و حتی بیشتر پژوهشگران اروپایی نیز درستی این موضوع را تأیید کرده اند؛ بنابراین تردید چندانی در تبار هخامنشی آنان وجود ندارد.
چرا بخش عمده‌ای از کتاب به زندگی مهرداد ششم اختصاص یافته است؟
مهرداد ششم، ملقب به «اوپاتور»، مهم‌ترین چهره تاریخی دودمان مهردادیان و از ایرانیان برجسته تاریخ است. مهرداد ششم ۵۷ سال پادشاهی کرد که حدود ۲۷ سال آن به جنگ با رومیان گذشت. او مردی دلیر و جنگاور بود و هم زمان از دانشمندان بزرگ جهان باستان به شمار می‌رفت و در رشته‌های علمی مانند گیاه شناسی، زبان شناسی و داروشناسی شهرت زیادی داشت. جالب اینکه امروزه در کتاب‌های پزشکی او را نخستین ایمنی شناس تاریخ می‌دانند. مهرداد ششم آخرین پادشاه این دودمان بود.
در این کتاب به فرمانروایی نیاکان مهردادیان بر داسکیلیوم اشاره کرده اید. این ساتراپ چقدر اهمیت داشته و آیا در کتیبه‌های هخامنشی نامی از داسکیلیوم آمده است؟
ساتراپ فریگیه هلسپونت به پایتختی شهر داسکیلیوم، در شمال غرب شبه جزیره آناتولی، یعنی نواحی اطراف شهر استانبول کنونی، قرار داشته است. نام این ساتراپ هم در منابع یونانی و هم در کتیبه‌های هخامنشی آمده است. این ساتراپ با دولت شهر‌های یونانی هم مرز بود، به همین دلیل نقش مهمی در روابط ایران و یونان داشت.
درباره مهردادیان منابع کمی به فارسی در دسترس است. در نوشتن کتاب «مهردادیان» به مشکل کمبود منابع برنخوردید؟ درباره شواهد باستان شناسی چطور؟
بله، متأسفانه پیش از این پژوهش علمی جدی‌ای به زبان فارسی درباره مهردادیان وجود نداشت، ولی به هیچ وجه مشکل کمبود منابع نداشتم، زیرا منابع دست اول اغلب به انگلیسی ترجمه شده است و پژوهش‌های بسیار زیادی به زبان‌های اروپایی درباره مهردادیان وجود دارد. اتفاقا مهم‌ترین مشکل هنگام پژوهش و نگارش، تعدد منابع به زبان‌های مختلف بود. در این کتاب از منابعی به زبان‌های انگلیسی، آلمانی، فرانسوی، روسی و اسپانیایی استفاده کرده ام. من به انگلیسی تسلط و با آلمانی آشنایی نسبی دارم، ولی ناچار شدم برای ترجمه متن‌های زبان‌های دیگر، از مترجمان کمک بگیرم.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
