تلاش برای احیای هویتی مشترک

شهر تاریخی توس به‌دلیل میزبانی حکیم ابوالقاسم فردوسی و شاهنامه، شاهکار حماسی ایرانی، از اهمیت بسیاری برخوردار است. فردوسی با خلق شاهنامه، هویت فرهنگی و تاریخی و ادبی ایران را حفظ کرد. توس به‌دلیل همین اهمیت از دهه ۸۰ و پس از بازدید مقام معظم رهبری مورد توجه بیشتری قرار گرفته است. اگرچه هنوز خدمات و امکانات شهر تاریخی توس در قیاس با مقام شامخ فردوسی ذکرشدنی نیست، با وجود محدودیت‌ها، اقداماتی انجام شده است که شایسته تقدیر است. نخست الحاق توس به‌عنوان ناحیه منفصل به شهر مشهد است که در نگاه اول، اراده خدمت بیشتری را نشان می‌دهد، ولی خطر نگاه اقتصادی و شهری به منطقه تاریخی و گردشگری توس، همواره انتقاد فرهیختگان و علاقه‌مندان را به‌دنبال داشته است. شهرداری و شورای اسلامی شهر مشهد در چند سال اخیر درقالب تفاهم‌نامه‌ای با اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی به این موضوع توجه ویژه‌ای داشته و با تشکیل کمیسیون ویژه توسعه و بهسازی توس، چارچوب کاری مثبت و مفیدی را شکل داده است.
همکاری شهرداری و میراث‌فرهنگی را در ۲ حوزه شهر مشهد و منطقه تاریخی توس، می‌توان ارزیابی کرد. در شهر مشهد با وجود تخریب گسترده‌ای که در بافت تاریخی اطراف حرم مطهر رخ داده، توجه شایسته‌ای به تک‌بنا‌های ثبت‌شده در فهرست آثار ملی کشور نشده است. هرکدام از این آثار مانند ۲ اثر تاریخی خانه داروغه و خانه توکلی که البته مرمت و احیای آن‌ها شایسته تقدیر است، می‌توانستند به زائران و مجاوران خدمات فرهنگی بدهند. این آثار نمادی از معماری اسلامی است که در شهر زیارتی مشهد باید دیده شوند. اما در شهر تاریخی توس، میراث‌فرهنگی به‌علت هزینه‌های سنگین نگهداری باغ و آثار تاریخی توس و کمبود‌های اعتباری در سال‌های اخیر، دچار مشکلاتی بود. توس و فردوسی متعلق به همه ایرانیان است و در خراسان رضوی همه دستگاه‌ها به سهم خود باید به این موضوع کمک کنند. به نظر می‌رسد نگاه فرهنگی و هویتی‌ای که اعضای شورای شهر مشهد دارند، منشأ مصوبات مرتبط به توس و اقدامات شهرداری در این شهر تاریخی شده است. تشکیل کمیسیونی ویژه برای این امر، نشان‌دهنده اهمیت موضوع است. نتیجه اقدامات مشترک شهرداری مشهد و اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان به اجرای طرح مصوب جلوخان آرامگاه منجر شد؛ مکانی که نابسامانی و زشتی‌های بصری آن اصلا در شأن مشهد و آرامگاه فردوسی نبود. یکی از اهداف این اقدامات، ثبت جهانی توس است. قدم اول را سازمان میراث‌فرهنگی برای ثبت توس در فهرست موقت یونسکو برداشته است. موانع موجود در مسیر ثبت جهانی در عرصه داخلی محدوده ۳۶۰ هکتاری توس و بیرون از آن زیاد است. ثبت جهانی توس و معرفی آن به‌عنوان یک جاذبه ارزشمند فراملی و جهانی، در مرحله اول توجه ما را می‌طلبد و باید به آن ارج بنهیم و موانع را رفع کنیم. موانع ذکرشده که در این گفتار فرصت پرداختن به آن نیست، جایگاه جهانی توس و ضرورت ثبت آن را دچار خدشه می‌کند،
بنابراین صرفا پرداختن به جلوخان و تکمیل طرح آن یا پردیس منتهی به ورودی توس، مشکل ثبت جهانی را برطرف نمی‌کند. پیشنهاد تشکیل کمیته ثبت جهانی توس با محوریت استاندار محترم، می‌تواند اولین اقدام اجرایی در این زمینه باشد. حضور و توجه شهرداری مشهد و شورای شهر مشهد در راستای احیای شهر توس، کاری ارزشمند و شایسته تقدیر است، لیکن حساسیت‌های ضوابط تاریخی حاکم بر توس می‌طلبد که طرح و برنامه را شورای‌عالی احیای توس که اعضای فرهیخته‌ای در آن عضویت دارند و همچنین اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان تهیه کنند و اجرای آن با شهرداری محترم که توانایی انجام آن را دارد، باشد. درهرصورت هر ۲ دستگاه یک هدف دارند و آن، احیای هویت ملی ایران و خراسان و خدمت به زائران و گردشگران و مجاوران است.