چرا بیست‌وپنجم اردیبهشت روز بزرگداشت فردوسی است؟

یوسف بینا | شهرآرانیوز - بیست‌وپنجم اردیبهشت‌ماه در تقویم ملی ایرانیان «روز بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی» نام‌گذاری شده است. شاید برای خیلی‌ها این پرسش مطرح باشد که چرا این روز را به‌عنوان روز بزرگداشت فردوسی انتخاب کرده‌اند و وجه تسمیه آن چیست. مثلا می‌دانیم که روز اول اردیبهشت روز بزرگداشت سعدی است؛ از آنجا که سعدی در «دیباچه گلستان» خود تصریح کرده است که در روز «اول اردیبهشت‌ماه جلالی» بخش نخست کتاب «گلستان» را «از سواد به بیاض» برده، یعنی پاک‌نویس کرده است. درباره روز ملی بزرگداشت بقیه شاعران بزرگ ایران در تقویم نیز احتمالا وجه یا وجوهی از تاریخ زندگی آن‌ها مدنظر پیشنهاددهنگان و تصمیم‌گیران قرار داشته است. اما دوباره به پرسش اول بازمی‌گردیم؛ روز بزرگداشت فردوسی چرا بیست‌وپنجم اردیبهشت است؟ برای یافتن پاسخ این پرسش، بهترین راه، مراجعه به سرچشمه است؛ یعنی کسی که این پیشنهاد را مطرح کرده و آن را تا تصویب در مراکز تصمیم‌گیری سطح بالا پیش برده و نیز تا ثبت در تقویم ایران پیگیری کرده است. دکتر محمدجعفر یاحقی، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی و استاد پیش‌کسوت گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد که سال‌هاست نامش با شاهنامه فردوسی و شاهنامه‌پژوهی امروز ایران گره خورده است، کسی است که سال‌ها پیش با پایمردی‌ها و پیگیری‌های خود توانست روز ملی بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی را در تقویم ایران به‌ثبت برساند. از این رو، بهترین پاسخ‌دهنده به پرسش‌های ما درباره ارتباط بیست‌وپنجم اردیبهشت‌ماه با حماسه‌سرای ملی ایران است.

استاد یاحقی، ماجرای نام‌گذاری روز بزرگداشت فردوسی چیست؟ از چه تاریخی و چگونه این پیشنهاد مطرح شد؟

ما در دهه ۷۰ مرکز خراسان‌شناسی را داشتیم و در آنجا مشغول فعالیت بودیم. در همین دوران یعنی در سال ۱۳۷۶ بود گمان می‌کنم که شاید برای اولین بار در شیراز برنامه بزرگداشت حافظ را برگزار کردند و در دوره اول برگزاری این همایش، دوست من آقای کمالی‌سروستانی از من دعوت کرد تا در این همایش شرکت کنم و من هم شرکت کردم و آن را پسندیدم؛ کار بسیار خوبی بود. در همان جلسه نخستین همایش یعنی در سال ۱۳۷۶ در شیراز من اعلام کردم که ما هم می‌رویم در مشهد روز بزرگداشت فردوسی را به دولت پیشنهاد می‌کنیم؛ مثل شما که روز بزرگداشت حافظ را پیشنهاد و همایش ملی هم برای آن برگزار کردید. وقتی از سفر شیراز برگشتم، بلافاصله آمدم و در مرکز خراسان‌شناسی با همکارانم آقایان دکتر محمدرضا راشدمحصل، مهدی سیدی، رجبعلی لباف‌خانیکی، شادروان دکتر رضا انزابی‌نژاد و شادروان دکتر تقی وحیدیان‌کامیار این موضوع را مطرح کردیم و گفتیم ما هم باید برای فردوسی یک روز بزرگداشت اعلام کنیم. تا آن زمان هنوز هیچ بزرگداشتی در تقویم نبود؛ فقط حافظ روز بزرگداشت در تقویم داشت، حتی روز بزرگداشت سعدی هم هنوز در تقویم نیامده بود. من گفتم که ما باید در خراسان این کار را برای فردوسی انجام دهیم.

چرا روز بیست‌وپنجم اردیبهشت را برای بزرگداشت فردوسی انتخاب کردید؟ آیا این روز در تاریخ زندگی فردوسی یا در شاهنامه روز خاصی است؟

خیلی فکر کردیم روز بزرگداشت فردوسی چه روزی باشد. ابتدا آمدیم و گشتیم و روز بیست‌وپنجم اسفند را پیدا کردیم که تاریخ مشخصی در شاهنامه است؛ روز پایان سرایش شاهنامه، به‌گفته خود فردوسی در این بیت: «به‌پای آمد این قصه یزدگرد/ به‌ماه سپندارمذ روز ارد» که به‌معنی بیست‌وپنجم اسفند است و البته براساس تقویم یزدگردی است و سه‌چهار روز پس از بیست‌وپنجم اسفند در تقویم ما می‌شود و به فروردین می‌رسد. دیدیم که انتخاب روز بیست‌وپنجم اسفند یا روزی در اوایل فروردین هیچ مناسبتی ندارد و نمی‌توان همایش بزرگداشت فردوسی را در آستانه نوروز یا اوایل فروردین برگزار کرد، زیرا نوروز همیشه تب‌وتاب خاص خود را دارد و مسافرت‌ها بیشتر است و مسئولان هم گرفتاری‌های خاصی دارند؛ بنابراین تصمیم گرفتیم که این مناسبت را کمی عقب‌تر ببریم و در نهایت پیش‌بینی کردیم که بیست‌وپنجم اردیبهشت برای روز بزرگداشت فردوسی روز مناسبی است؛ اردیبهشت در میانه بهار است، ماه خوبی است و پر از طروات و شادابی است، چنان‌که در شاهنامه نیز طراوت و شادابی اهمیت خاصی دارد و همچنین در این ماه مدرسه‌ها باز هستند و زمان مناسبی برای رفتن دانش‌آموزان به آرامگاه فردوسی است و همچنین از تب و تاب نوروز هم گذشته است

اردیبهشت در میان ماه‌های ایران بیشترین مناسبت‌ها را دارد؛ روز بزرگداشت سعدی، روز بزرگداشت خیام، روز معلم، روز کارگر و همچنین روز‌های دیگری که به‌نام شاعران دیگر در این ماه ثبت شده است. از این منظر آیا بیست‌وپنجم اردیبهشت روز مناسبی برای ثبت در تقویم به‌نام بزرگداشت فردوسی بوده است؟ آیا نمی‌شد ماه خلوت‌تری را برای برگزاری مراسم بزرگداشت فردوسی انتخاب کرد؟

در آن زمان که پیشنهاد ثبت چنین روزی به‌نام فردوسی را مطرح کردیم، هنوز این تراکمی که در برنامه‌های اردیبهشت هست وجود نداشت و هیچ‌کدام از این مناسبت‌ها در تقویم ثبت نشده بود؛ حتی روز کارگر و روز معلم را هم کسی در اردیبهشت اعلام نکرده بود. شاید اولین روزی که در اردیبهشت‌ماه اعلام شد پیشنهاد ما برای ثبت روز ملی بزرگداشت فردوسی بود. بعد‌ها مناسبت‌های دیگر را در این ماه ثبت کردند.

فرایند به‌تصویب‌رسیدن این پیشنهاد و ثبت آن در تقویم چگونه بود؟

بعد از رسیدن به تصمیم نهایی که همان روز بیست‌وپنجم اردیبهشت بود، باید وارد مراحل قانونی می‌شدیم و شورای فرهنگ عمومی کشور باید این پیشنهاد را می‌پذیرفت. من خودم عضو شورای فرهنگ عمومی استان بودم و در آنجا این پیشنهاد را مطرح کردم و قرار شد که به شورای فرهنگ عمومی کشور اعلام کنیم؛ نامه‌ای به این شورا نوشتیم و پیرو این نامه، موضوع پیشنهاد در آنجا نیز مطرح شد. از ما توضیح خواستند که چرا و چگونه. یادم هست جلسه‌ای در آرامگاه فردوسی با حضور وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی، رئیس وقت سازمان برنامه و بودجه، استاندار وقت خراسان، مدیرکل وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی استان و مدیرکل وقت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان برگزار شد و در آن جلسه همین توضیحاتی را که شما الآن از ما می‌خواهید، از من خواستند. من هم توضیحاتی دادم و گفتم که ما به چه دلایلی بیست‌وپنجم اردیبهشت را برمی‌گزینیم. ضمنا همان زمان من مطلبی در همین باره نوشتم که در مجله «کتاب ماه» منتشر شد و بدین‌وسیله این پیشنهاد را علاوه بر پیگیری در مسیر قانونی، اعلام عمومی کردم و از همان سال هم همایش بزرگداشت فردوسی را در مرکز خراسان‌شناسی برگزار کردیم، بدون اینکه ثبت این روز در تقویم حتی تصویب شده باشد. همچنین تصمیم گرفتیم که هر سال این مراسم را برگزار کنیم.

شورای فرهنگ عمومی کشور در چه تاریخی پیشنهاد شما را تصویب کرد؟ آیا در آن جلسه از توضیحات شما قانع شدند؟

بله؛ فکر می‌کنم سال ۱۳۷۷ یا بعد از آن بود که این پیشنهاد تصویب شد؛ ابتدا در شورای فرهنگی عمومی کشور مطرح شد و آن‌ها از توضیحات ما قانع شدند و موضوع را تصویب کردند. به‌نظرم در مجلس و جا‌های مختلف دیگر نیز مطرح و تصویب شد. به این ترتیب، بیست‌وپنجم اردیبهشت به‌عنوان «روز ملی حکیم ابوالقاسم فردوسی» اعلام شد و به‌‎رسمیت شناخته شد و در تقویم هم آمد. بعد‌ها هم روز بزرگداشت عطار و روز بزرگداشت خیام در تقویم ثبت شد. برای ثبت روز بزرگداشت سعدی هم شاید شیرازی‌ها هم‌زمان با ما اقدام کردند و این‌گونه نام این شخصیت‌های بزرگ در تقویم کشور ثبت شد.

شما چند سال پیش هم کوشش کردید که روز پاسداشت زبان فارسی را در تقویم ایران ثبت کنید. در این باره نیز توضیح می‌دهید؟

جریان «روز پاسداشت زبان فارسی» هم که الآن صحبتش هست مربوط به سه سال پیش است. سه سال پیش بود که ما به این فکر افتادیم که روزی هم برای زبان فارسی در نظر بگیریم. قبلا اگر یادتان باشد، آقای دکتر شعردوست در مجلس پیش‌دستی کرد و در شهریورماه، روز بزرگداشت شهریار را به‌عنوان روز ملی شعر فارسی اعلام کرد. البته با ما مصاحبه کردند و گفتیم که اگر قرار باشد روز ملی شعر و زبان فارسی وجود داشته باشد، باید در روز بزرگداشت فردوسی باشد. شهریار شاعر بزرگ و خوبی است، اما به‌هر حال فردوسی نمی‌شود. این مسلم است. ما هم «روز ملی شعر و ادب فارسی» را خیلی به‌رسمیت نشناختیم؛ بنابراین پیشنهاد کردیم «روز زبان فارسی» هم در تقویم ثبت شود. بررسی کردیم و دیدیم تقویم از روز‌های مناسبتی خیلی پر است و ممکن است دولت و شورای عالی انقلاب فرهنگی با این پیشنهاد که روزی به‌نام «زبان فارسی» در تقویم داشته باشیم، موافقت نکنند. آمدیم این را با روز بزرگداشت فردوسی تلفیق کردیم. من نامه‌ای به مقام معظم رهبری نوشتم و پیشنهادم را توضیح دادم و ایشان هم تأیید کردند که روز زبان فارسی همین روز بیست‌وپنجم اردیبهشت باشد. این پیشنهاد در مجلس هم مطرح شد و بالاخره به‌تصویب رسید و بدین ترتیب روز بیست‌وپنجم اردیبهشت در تقویم ایران به‌نام «روز ملی بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی و پاسداشت زبان فارسی» ثبت شد.