حال‌وهوای شب‌های قدر در حرم مطهر رضوی
مروری بر آیین‌های قدیمی شب‌های قدر در حرم مطهر امام رضا (ع)
طوبی اردلان/شهرآرانیوز - شب‌های قدر، شب‌های گره‌خورده با استغاثه و عطر دعا و تکرار نام علی(ع)، آیین‌هایی دارد که با رسمی شدن مذهب تشیع در روزگارِ صفوی، از پستوی خانه‌ها بیرون آمده، به کوچه و خیابان‌ها و صحن‌ها و رواق‌های حرم می‌رسد. آیین‌هایی که پشت شکل برگزاری هرکدامشان یک حکایت مشترک نشسته است و آن عشق به اهل‌بیت(ع) است و بس. بسیاری از این آیین‌ها را امروزه تنها می‌توان در اوراق و اسناد باقی‌مانده در آرشیو مرکز اسناد آستان قدس رضوی جست‌وجو کرد. طبق این اسناد به‌یادگارمانده، با رسمی شدن مذهب تشیع در ایران دوره صفوی، آیین‌های مربوط به عزاداری‌های مذهبی به‌ویژه سوگواری‌های مربوط به واقعه عاشورا و شهادت امام‌علی(ع) به بزرگ‌ترین و باشکوه‌ترین مراسم مذهبی بدل می‌شوند. اجرای مراسم آیینی‌مذهبی درقالب روضه‌خوانی و حمل وسایل و نمادهای گوناگون مانند «عماری» و «نخل» و «شمع‌گردانی» را می‌توان جزو این نمونه‌ها به شمار آورد. گزارش پیش‌رو مروری است بر مهم‌ترین آیین‌های شب قدر در حرم مطهر رضوی از دوره صفوی تاکنون.
نخل‌گردانی مشهدی
نوشتن از پیشانی به‌خون‌نشسته‌ای که سر سجده بر آسمان گذاشت، کلمه نمی‌خواهد. سوز دل می‌خواهد و اشکی که آستین دلتنگی را تر کند. همین است که شیعیان صدهاسال است با برگزاری مراسم مختلف عزاداری برای مولای مؤمنان(ع)، شب‌های قدر را مرتبتی دیگر می‌نهند. یکی از این آیین‌های عزاداری، مراسم « نخل‌گردانی» بوده است که این روزها نشانش را جز در لابه‌لای اسناد باقی‌مانده آستان قدس رضوی نمی‌توان یافت. نخل‌بندی مراسمی بوده است که در عصر حکومت صفوی در برخی نقاط ایران ازجمله مشهد در هنگام سوگواری برخی امامان شیعه به‌ویژه حضرت علی(ع) برپا می‌شده است. گویا برگزاری این مراسم در حرم مطهر امام‌رضا(ع) برعهده تشکیلات اداری آستانه بوده که با اقبال فراوانی نیز همراه بوده است. «نخل»، سازه‌ای چوبی شبیه به اتاقکی کوچک بوده که از دیواره‌های مشبک ساخته شده و کف آن را با به‌هم پیوستن تعدادی تنه درخت شکل می‌داده‌اند. این نخل در فرهنگ اسلامی نمادی از تابوت ائمه(ع) است که بر سر دست و بازو گردانده می‌شود.
تزیین و آرایش نخل با پارچه، آینه و دیگر زیورآلات از مقدمات این مراسم است که به آن «نخل‌بندی» می‌گویند. پس از بسته شدن نخل، زائران مشهدی آن را بر شانه می‌گذاشته و در صحن حرم می‌گردانده‌اند و به این صورت، عزاداری شب‌های احیا آغاز می‌شده است. مطابق این اسناد، کاغذ الوان، ورق نقره، طلا و آینه‌های رنگی ازجمله وسایل تزیین نخل بوده که به آن‌ها اشاره شده است. مراسم نخل‌بندی در حرم رضوی از سال ۱۰۶۷ ق تا پایان حکومت افشاری، با شکوه و وسعت خاصی برگزار می‌شده است، اما به‌مرور به دست فراموشی سپرده می‌شود. اسناد زیر بخشی از اوراقی است که در آن‌ها به برگزاری آیین نخل‌بندی در شب‌های احیا در حرم مطهر رضوی اشاره شده است.
روشن نگهداشتن حرم با شمع و چراغ
بخشی از اسناد موجود در آستان قدس رضوی به دستورالعمل‌هایی اختصاص دارد که متولی آستانه در آن‌ها به چگونگی برنامه‌های ماه رمضان به‌ویژه شب قدر پرداخته است. این دستورالعمل‌‌ها شامل قرائت قرآن، برگزاری مراسم افطاری، نخل‌بندی، شمع‌گردانی، عزاداری، نوحه‌خوانی و ادعیه‌خوانی و نواخته نشدن نقاره می‌شود. یکی از مراسم هرساله حرم در شب‌های احیا، روشن نگهداشتن صحن‌ها با شمع و چراغ پیه‌سوز است. ازآنجاکه در گذشته، روشن نگه داشتن فضاهای بزرگی مثل حرم کار سختی بوده، با غروب خورشید، تمام چراغ‌ها و شمع‌ها خاموش و در حرم بسته می‌شده است. این درها در شب‌های قدر برای استفاده عموم تا سحر روز بعد، باز می‌مانده و چراغ‌چیان موظف بودند روشنایی حرم را در این شب به‌صورت پیوسته تامین کنند. همچنین طبق قانون جاری در حرم، در این ایام نفسی در نقاره‌ها نمی‌دمیده و کسی هم بر طبل‌ها نمی‌کوفته است. نقاره‌خوانان در این سه شب مثل بسیاری دیگر از کارکنان حرم تنها به ذکر و تلاوت قرآن مشغول بوده‌اند.
خواندن دعا و عزاداری کردن
دعاخوانی شب‌های قدر تنها آیینی است که با شکل امروز خود چندان تفاوتی نکرده است. از قدیم‌الایام زائران و مجاوران حضرت رضا(ع) همیشه در شب‌های قدر در صحن‌ها و رواق‌ها حاضر می‌شده‌اند و به عزاداری، تلاوت قرآن، خواندن ذکرها و دعاهایی مانند جوشن کبیر مشغول می‌شده‌اند. شب‌زنده‌داری در حرم که تا سحر طول می‌کشیده است، از دیگر آیین‌های این ایام بوده است که هنوز هم متداول است.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
