فرنود فغفور مغربی - حرکتی که از مبدأ بیمارستان هفده شهریور آغاز شده است و انواع خدمات پزشکی و روانشناسی به مردم دردمند منطقه قرقی ارائه میکند. چندی است که کادر درمانی چند بیمارستان مشهد دورهم جمع شدند و با کمکهای مختلفی که دریافت میکنند بهضمیمه مبالغی که خودشان بانی آن هستند به رسیدگی به آلام و دردهای مردمان حاشیهنشین میپردازند. در این گروه چند متخصص و فوق تخصص پزشکی، چندین پزشک عمومی و جمعی از پرستاران و بهیاران حضور دارند. افرادی با تخصصهای دیگر هم به یاری آنها شتافته و خلاصه کار این شده که خانوادههای نیازمند را در پهنههای وسیع حاشیهنشین شهر شناسایی میکنند و بعد از ارزیابی دقیق از مشکلات و درآمد مالیشان به آنها خدمات مختلف پزشکی، روانشناسی، تغذیهای، بهداشتی و کارآفرینی ارائه میدهند.
۲ سال قبل گزارشی از این حرکت خیرخواهانه در شهرآرامحله منطقه ۸ چاپ شد. این شماره سعی کردهام بعد از اشارهای مختصر به سابقه گروه که در آن گزارش بهصورت مفصل درج شده بود به وضعیت امروز گروه در دورانی که نیازهای بهداشتی بهواسطه شیوع ویروس کرونا بیشتر شده و سفرههای نیازمندان خالیتر از گذشته شده است، بپردازم. وقتی با چنین افرادی مواجه میشوم و حجم و تنوع مشکلات حاشیه شهر را پیش چشم میآورم برایم این سؤال مطرح میشود: اگر نیتهای خیرخواهانه مردمی نبود وضعیت حاشیه شهر چه میشد؟ برای دیگر نقاط شهر چه اتفاقی میافتاد. کاملترین پاسخ برای این سؤالات یک کلمه است: فاجعه!
قصه از کجا شروع شد؟
سالها قبل حرکت اولیه از بیمارستان هفده شهریور واقع در خیابان کوهسنگی آغاز شد. امروز میتوان شعاع این کنش مثبت اجتماعی را در دورترین نقاط شهری جستوجو کرد. از «قرقی» گرفته تا «منطقه قلعه ساختمان» حتی دیگر مناطق حاشیهای و کمبرخوردار شهری هم باواسطه از خدمت این مرکز بهرهمند میشوند. ماجرا برمیگردد به سالها قبل که دکتر حسن حسنزاده برادران (آن زمان دانشجوی پزشکی) به خیریهای پا گذاشت و برای مردم مناطق محروم، بهصورت سرپایی خدمت پزشکی ارائه کرد. آن حرکت انسانی امروزه جامعتر با حضور متخصصان متعدد، رایگان در نقاط حاشیهای شهرمان دنبال میشود. او هماکنون در چند بیمارستان اعم از هفده شهریور و رضوی به جراحی عمومی میپردازد. خدمات شامل شناسایی افراد مستمند و بیمار، معاینه، آزمایشهای لازم، بستری یا معرفی به دیگر مراکز درمانی، پرداخت هزینههای پزشکی و همچنین برنامههای فرهنگی و روانشناسی است. افزون بر این در سالهای اخیر توانمندسازی محرومانی که توانایی کار دارند نیز به اقدامات این گروه افزوده شده است. خریدن چرخخیاطی برای بانوانی که تخصص لازم را دارند یا معرفی افراد به کار در کارخانههای مختلف ازجمله این فعالیتها بوده است. در ماه رمضان علاوه بر خدمات یادشده، بستههای معیشتی شامل اقلام خوراکی، کوپن نان و غذای گرم ویژه خانوادههای نیازمند تهیه و به نیازمندان تحویل میشود.
کادر پزشکی برای خدمت آماده هستند
دکتر حسن حسنزاده برادران در سال ۱۳۷۲ به دریافت مدرک دکترای پزشکی عمومی از دانشگاه علوم پزشکی مشهد موفق شده است و سپس در سال ۱۳۷۸ با تخصص جراحی عمومی از دانشگاه علوم پزشکی مشهد دانشآموخته شد. حسنزاده دارای ۱۹ سال سابقه تخصصی پزشکی و طبابت در حوزه انواع جراحیهای عمومی و لاپاراسکوپی است.
از او میپرسم که فعالیتهایتان در این حرکت خیرخواهانه چه تغییراتی داشته است و پاسخ میشنوم: «اگر روال کار درست باشد خیلی نیاز به از این شاخه به آن شاخه پریدن نیست و دوام و ثبات و ادامه مسیر مهمتر از هر چیز دیگری است؛ اما اگر بخواهم به تغییرات اشاره کنم باید به خانوادههای بیشتری اشاره کنم که امروزه در فهرست مخاطبان مجموعه قرار گرفتهاند و پایش وضعیت مالی آنها و هماهنگی با بیمارستانهایی که خدمات تخصصی بیشتری ارائه میدهند به کارهای گروه افزوده شده است. با آمدن کرونا کارهای بیشتری را شروع کردهایم.» تیم پزشکی همراه با گروه نسبت به سال قبل تکمیلتر شده است. دکتر حسنزاده در این بخش میگوید: «همکاران بیشتری از جامعه پزشکی و درمانی به ما پیوستهاند. پزشکان عمومی بیشتری به گروه پیوستهاند. الان یک فوق تخصص کلیه، یک متخصص روانپزشکی، چندین دندانپزشک، ۱۰ پزشک عمومی، ۸ ماما و ۱۵ پرستار در حرکتی که به نام «دوشنبههای عاشقی» معروف شد بدون دریافت هیچگونه هزینهای به کمک مردم محروم میروند. این افراد خود از کمکرسانان مالی مجموعه هستند و کمکهای مالیشان در خدمت محرومان منطقه قرار میگیرد.»
دوشنبههای عاشقی
دوشنبهها نوبت درمانگاه خیریه «مهر احمدی» است. روش کار اینگونه است که نگهبان درمانگاه صبحهای دوشنبه به افراد نوبت میدهند و پزشکان و کادر درمانی مرکز از حدود ساعت ۱۲ ظهر تا ۷ شب به خدمترسانی میپردازند. در خیریه تخصصهای مختلفی ارائه خدمت میکنند. بخش تزریقات و پانسمان هم در کنار دیگر خدمات پزشکی ارائه میشود. ویزیت پزشکان و همچنین داروهای تجویزی در این مرکز رایگان است. هر دوشنبه بیش از ۱۰۰ نفر از خدمات پزشکی مرکز بهرهمند میشوند. روزهایی هم هست که پزشکان در نوبت صبح علاوه بر نوبت عصر حضور پیدا میکنند و در این روزها تعداد ویزیت بیماران به بیش از ۱۵۰ نفر میرسد.
درباره کرونا و باقی ماجرا
پزشک مخاطب ما درباره کرونا و فعالیتهای انجام شده برای مقابله با آن میگوید: «بهشخصه درباره این بیماری نگرانی زیادی دارم. رفتارهای عجیب این بیماری باعث شده هنوز جمعبندی خاصی حتی در سطح متخصصان جهانی نداشته باشیم، اما تا آنجا که واضح است با اقدامات پیشگیرانه که اعم از شستن مکرر دست و صورت با آب و مواد شوینده است و با رعایت فاصلههای اجتماعی میتوان به جنگ این بیماری رفت.» او ادامه میدهد: «در قالب همین حرکت خیرخواهانه ما هم به مقابله با کرونا رفتیم. خیّری پیدا شد و گفت هزینه ۵۰۰ شوینده مایع برای مقابله با این بیماری را عهدهدار میشوم و تهیه آن بر عهده شما باشد. مجموعه قبول کرد و اولین حرکتمان تهیه و توزیع این شویندهها بود.»
مرحله بعدی مقابله با کرونا نیز به همت بخشی از مددجویان دوشنبههای عاشقی بوده است. حسنزاده در اینباره میگوید: «تعدادی از مددجویان قدیمی که برایشان چرخخیاطی تهیه کرده بودیم این نوبت در کنار ما قرار گرفتند و خدماترسان به دیگر مددجویان شدند. آنها با تهیه ماسکهایی با کیفیت کمکرسان ما شدند. وقتی تعالی شخصیت این مددجویان سابق را که حتی رایگان ماسک میدوختند و یکی از آنها گفته بود که برای شادی روح پدرم به این کار میپردازم با سودجویی عدهای از خدا بیخبر که کاسب کرونا هستند، مقایسه میکنم به شدت تعجب میکنم. او تاکنون بیش از ۵ هزار ماسک تهیه کرده است به نحوی که کادر پزشکی بیمارستان به دنبال پیدا کردن نام این فرد هستند تا از او بهواسطه تهیه ماسکهای مرغوب تجلیل کنند و سفارشهای بیشتری به او بدهند.»
وی خبر از ارسال و تحویل اقلام بهداشتی میدهد و میگوید: «همراه با دیگر اقلام که بهصورت متعارف تحویل خانوادههای نیازمند داده میشد، مایعهای ضدعفونی دست، ماسک با کیفیت، صابون و پودر شستوشو هم تحویل شده است. آموزش و تأکید بر رفتارهای مناسب در ایام کرونا را در عمل آموزش میدهیم. مثلا مخاطبان را نه در جایی سربسته بلکه در حیاط مجموعه وقتی که به انتظار پزشکان هستند بافاصلههای تعیینشده مستقر میکنیم و به افرادی که به مجموعه مراجعه میکنند در صورتی که ماسک به همراه نداشته باشند اهدای رایگان ماسک داریم.»
تکمیل برنامهها در پیش است
هر کار خوبی را بهتر هم میتوان انجام داد. دکتر حسنزاده با تأکید بر این نکته میگوید: «هرچه جلوتر میرویم به خانوادههای نیازمند بیشتری برخورد میکنیم و گرانی عمومی کالاها هم مزید بر علت شده است. برای همین نیاز به دریافت کمکهای بیشتر مردمی داریم و همچنین در بخش دریافت داروها از مردم نیاز بیشتری وجود دارد. خیران میتوانند دارو یا هزینه و داروسازان، داروهایی که یک ماه وقت مصرف دارند به این کار خیر اختصاص دهند. واقعیت این است که بیماران محرومی وجود دارند که بههیچوجه مبلغ تهیه دارو را ندارند. من مکرر در مناطق حاشیه یا با بیمارانی مواجه میشوم که حتی اگر یک هفته مرکز ما تعطیل باشد نمیتوانند دارو برای مصرفشان در این مدت تهیه کنند. این وضعیت برای بیماران دیابتی، قلبی و فشارخونی بسیار خطرآفرین است.»
قرقی، پایلوتی برای حاشیه شهر
واقعیت این است که حواشی شهر مشهد به منطقه قرقی محدود نمیشود. بعضی از آمارها گویای این نکته هستند که یکسوم ساکنان مشهد حاشیهنشین هستند و فقر و دسترسی نداشتن به امکانات و موقعیتهای درمانی در حاشیه شهرها بسیار بیشتر از دیگر مناطق است. دکتر حسنزاده از پایلوت شدن منطقه قرقی خبر میدهد و میگوید: «ارتباطهایی با جامعه بسیج پزشکان داریم و من در جلسهای که با مسئولان آنجا داشتم مطرح کردم که حرکت چندین ساله مجموعه در منطقه قرقی و اطراف آن را بهعنوان پایلوت در نظر بگیریم و با استفاده از تجربیات به دست آمده در دیگر نقاط حاشیهای هم بحث خدمات رایگان پزشکی را راه بیندازیم. امیدوارم طرحمان مقبول بیفتد و امکان خدمت به همشهریان حاشیهنشین که بهره کافی از خدمات رسمی ندارند برای کلیه علاقهمندان جامعه پزشکی فراهم شود.»
همدلی خیران باعث خوشحالی است
او در پایان بیان میکند: «من شاهد بودهام عدهای برای همراهی در کمک به افرادی که بابت کرونا از کار ماندهاند یا گرفتاری پیدا کردهاند، حتی قرض کرده و مبلغی را که تهیه کردهاند به کار خیریه اختصاص دادهاند. در کنار این افراد شاهد حضور مددجویانی بودهام که پیش از این کمکهای خیریهای استفاده میکردند، اما حالا کمکرسان مجموعه شدهاند. این همدلی مهم است. قرآن هم میگوید بلاها بر انسان وارد میشود تا مشخص شود چه کسانی بهترین کنش و عمل اجتماعی را در برابر مشکلات از خود بروز میدهند. واقعیت این است که ایام کرونایی زمان امتحان سخت از همه افرادی است که میتوانند به دیگران کمک کنند. امیدوارم فقط به خودمان فکر نکنیم و لااقل یکدهم وقت و توانایی مالی خودمان را به محرومان اختصاص دهیم. مطمئن باشید از نهدهم باقیمانده بهره و لذت بیشتری به دست خواهیم آورد.»
در کارهایمان اولویتبندی داریم
داود رضایی دهسرخ، از جمله مدیران این مرکز خیریه، است. او با توجه به تجربهای که سالها زندگی برایش فراهم کرده، گرهگشای مشکلات گروه است و روند شناسایی و تأیید خانوادههایی که برای کمک مراجعه کردهاند، انجام میدهد.
او میگوید: «هراندازه مشکلات مردم بیشتر شود، حجم کارهای ما هم بیشتر میشود. واقعیت این است که امروزه گرفتاریهای مالی و معیشتی مردم زیادتر شده و هجوم بیشتری به خیریهها آورده میشود. ما در پهنههای وسیعی از حاشیه شهر به شناسایی و ارائه خدمت میپردازیم. دیروز با اتفاق دوستان برای شناسایی به قلعه ساختمان رفته بودیم و محدودههایی مانند مهرآباد، گلشهر، پنجتن، دریا و طبرسی، جاده قدیم قوچان و جاده سیمان را پوشش میدهم. مقر اصلی فعالیتهای ما در منطقه قرقی است.»
رضایی دهسرخ درباره روند کاریاش میگوید: «به خانوادهها سر میزنیم و تحقیقات محلی میکنیم و افراد به سه دسته اولویت یک (افراد فوقالعاده نیازمند)، اولویت دو (افراد نیازمند) و اولویت سه (افراد دارای نیاز حداقلی) تقسیم میکنیم. ارائه خدماتمان هم بر اساس همین دستهبندی انجام میشود. افراد مددجو روزهای پنجشنبه به دفتر خیریه مراجعه میکنند و روند شناسایی و تشخیص صلاحیتشان برای دریافت کمکهای خیریه مهر احمدی انجام میشود. خیریه پس از دریافت مشخصات و مدارک افراد به تحقیقات محلی میپردازد و بر اساس نیازهای افراد و توان مالی افراد نیازمند را اولویتبندی میکند.» او به میزان بالای نیازمندان واقعی در مناطق حاشیهای اشاره میکند و میگوید: «با توجه به موقعیت و وضعیت فعلی و سطح پایین درآمد مردم واقعا نمیتوانم بگویم چه اندازه فقر وجود دارد و با چه رقمی میتوان آن را از بین برد. من با خانوادههایی مواجه هستم که سه فرزند معلول دارند. مسئله اولیهشان شیرخشک است. بعد مسئله پوشک دارند. بچهها تا زنده هستند زمین گیر هستند و پوشک نیاز دارند. به ما مراجعه میکنند و گاهی نمیتوانیم کمکی بکنیم چراکه بودجه لازم را نداریم. افراد متعددی هم داریم که بیماریهای صعب دارند و خدمات پزشکی گرانی باید برایشان مصرف شود. اینها اولویت اول ما هستند.» رضایی دهسرخ که مسئول بخش تحقیقات خیریه «مهر احمدی» است، درباره مهمترین مشکلات حاشیه شهر میگوید: «در این سالها به سراغ خانوادههای زیادی رفته که در مناطق حاشیهای شهر زندگی میکردند و مدعی بودند که مشکلات زیادی دارند. خلاصه تجربیاتم این است که مهمترین مشکل در بین بعضی خانوادههای نیازمند، مسئله اعتیاد است. همچنین ازنظر فرهنگی و عقیدتی سستیهای زیادی دارند. باید به هر دو مسئله در کنار هم دقت شود. شاید هر دو مسئله ناشی از ضعف اقتصادی باشد. وقتی کسی پول برای امور روزانهاش ندارد، هم به راههای ناصواب مثل اعتیاد کشیده میشود و هم ازنظر مسائل فرهنگی و عقیدتی دچار سستی میشود.»
فقیران نظربلند
او که خاطرات متعددی در مواجهه با افراد نیازمند دارد، تعریف میکند: «به خانهای در گلشهر رفتم. آنها سادات بودند و در خانهای محقر زندگی میکردند. سه فرزندشان بین ۲۷ تا ۲۳ ساله معلول و زمینگیر بودند. دوتایشان بر روی جا خوابیده بودند و یکی از آنها فقط میتوانست چهاردستوپا راه برود! پیرزنی مادر آنها بود و در دقایقی که آنجا بودم با روحیه بالا میگفت «خدا را شکر میکنم که خودم سالم هستم و میتوانم بچههایم را جمع کنم. اگر خودم هم معلول بودم کی میخواست ما را جمع کند.» او از ضعفهایش نمیگفت و روحیهای بالا داشت. بااینکه صحنههای زیادی از فقر و مشکلات مردم دیدهام، اما این مسئله تا یک ماه حالم را منقلب میکرد.»
روند برنامهها را گزارش میدهیم
بعضی از افراد دوست دارند که در کارهای خیریه از نظر مالی شرکت داشته باشند، اما به همهچیز مشکوک هستند. رضایی میگوید: «ما در قالب خیریهای ثبتشده کار میکنیم و بیلان کارمان معلوم است. سایت، کانال و گروه در فضای مجازی داریم و حساب رسمی به نام خیریه مهر احمدی در بانکها امکان دریافت کمکها را دارد. هر خیری که به بازدید از خانوادههای تحت پوشش و کمکهایی که خیریه کرده، تمایل دارد میتواند از برنامهها و روال کار ما بازدید داشته باشد. دفتر خیریه نرسیده به چهارراه خسروی، شهید اندرزگوی ۱۸ انتهای سرای محمودیه است. افراد میتوانند در دفتر خیریه پروندهها و بیلان کاری خیریه را مشاهده کنند.» سید مهدی صاحبکار، مسئول مددکاری خیریه است و سابقهای بیش از ۱۰ سال در این حرکت خیریه دارد. او درباره وظیفه این واحد میگوید: «هماهنگی با بیمارستانها و مراکز درمانی برای ارائه خدمات پزشکی به بیمارانی که تحت پوشش خیریه هستند بر عهده این واحد است. در عمل پلی بین خیران و بیمارستانها هستیم و کار را برای درمان بیماران پیگیری میکنیم. همچنین تهیه و اهدای بستههای معیشتی بر عهده این واحد است.»
او درباره آمار خانوادههای تحت پوشش خیریه میگوید: «ما ۳۸۰ پرونده ثبتی داریم که شناسایی این خانوادهها تکمیل شده است و در هر نوبت خدمات از خیریه دریافت میکنند. مخاطبانمان جمعا ۱۷۰۰ نفر هستند. خانوادههایی پیش از این در فهرست ما بودهاند که هماکنون خدمت دریافت نمیکنند. به برخی مبالغی در قالب ارث رسیده است و برخی به توانمندی مالی رسیدهاند. در این بین خانوادههایی هستند که امروزه کمکرسان مؤسسه هستند. لااقل دو خانواده را الان در خاطر دارم که روزی مددجوی مهر احمدی بودند و حالا خودشان منشأ خیرات عمومی هستند. یکی از آنها قبلا از ما چرخخیاطی گرفته بود و الان توانمند شده است. هفته قبل یکی از این خانوادهها بانی غذای گرم برای دیگر محرومان هممحلهای شده بود که برای همه ما بسیار جالب بود. خانوادهای دیگر هم داریم که از ما چرخخیاطی گرفت و علاوه بر اینکه نیازی دیگر به کمکهای خیریه ندارد هر ماهه مبلغی برای کمک به دیگر نیازمندان هزینه میکند.»
محرومان را توانمند کنیم
ماجرای ماهی دادن و ماهیگیری یاد دادن به افراد را بارها شنیدهایم. چهبهتر است که به افراد نیازمند این توانایی داده شود که خود بتوانند مشکلات زندگیشان را چاره کنند. در همین زمینه قرار بوده است که کارگاهی خیاطی برای آموزش این هنر به خانوادههای فرودست تأسیس شود. در این رابطه صاحبکار میگوید: «پیش از گرانیهای اخیر کارگاهی با ۱۰۰ میلیون تومان ارزش وسایل اعم از چرخ و پارچه پیشبینی کرده و مجوزهای لازم را هم فراهم کرده بودیم. متأسفانه نتوانستیم این بودجه را تهیه کنیم و طرحمان عملی نشد. بااینحال بهصورت محدود و موردی برای خانوادههایی که توانایی خیاطی را داشته، چرخ و وسایل لازم را تهیه کردیم و مشغول به کار شدند. پیش از این با ۳ میلیون و الان با ۱۰ میلیون میتوان برای خانوادهای که علاقهمند باشد چرخخیاطی تهیه کرد و آنها به مدد تلاش و با بهره از دستگاه بهجایی برسند که دیگر نیازمند هیچ خیریهای نباشند.»
غذای گرم به سفره محرومان میبریم
صاحبکار در بخش ارائه غذای گرم به نیازمندان توضیح میدهد: «هر هفته دو نوبت به محرومان غذای گرم میدهیم. از ابتدای ماه رمضان در حدود یازده هزار و ششصد پرس غذای گرم تا قبل از شب احیا به خانوادههای نیازمند رساندهایم. مخاطبانمان در همه حاشیه شهر بوده و افراد مختلفی از کارتنخوابها تا خانوادههای بیبضاعت را شامل میشد.»
او خبر از اهدای بستههای معیشتی به خانوادههای محرومان میدهد و میگوید: «از شب عید تا امروز ۲ هزار و ششصد و هفتاد بسته حمایتی شامل برنج، روغن، حبوبات، ماکارونی، گوشت و مرغ و سویا بوده است. سه رقم مواد شوینده هم در این بستهها پیشبینی و اهدا شده است.»
تأمینکننده داروی مستمندان باشیم
خیریه مهر احمدی بانی حرکتی نو شده و اعلام کرده است که افراد میتوانند داروهای اضافی خود را به مرکز جمعآوری و تفکیک دارویی واقع در محدوده میدان ۱۰ دی بهطرف چهارراه لشکر (خیریه انصار الحسین) تحویل دهند. این گروه که زیر نظر فوق تخصص دارو فعالیت میکنند در این مرکز به تفکیک داروها میپردازند. داروهای زمان گذشته و استفاده شده که تأیید سلامت را دریافت نمیکنند، معدوم شده و بقیه بستهبندی و وارد چرخه درمان میشود. بخشی از داروهای خیریه مهر احمدی از این طریق تأمین میشود. خیریه مهر احمدی به دیگر خیریههایی که خدمات دارویی دارند داروهای اضافی خود را ارائه میکند. مسئولان خیریه بر روند اجرای خدمات دارویی در دیگر خیریهها هم کنترل دارند و فقط به خیریههایی دارو میدهند که زیر نظر پزشکان ارائه خدمت پزشکی میکنند. دکتر علی شیعهزاده میگوید: «با گرانی دارو و پیشامد کرونا کارهایمان با اختلال مواجه شده است، اما امید داریم این حرکت یعنی جمعآوری داروهای اضافی به سنتی فراگیر تبدیل شود تا بتواند کمکرسان بیماران باشد.»
حرف آخر
واقعیت این است که خیریهها، هرچند لازم، اما کافی نیستند. آنها بهمثابه مسکنی برای دردهای عمیق محرومان عمل میکنند. بااینحال نبود آنها فاجعهای بزرگ برای نیازمندان است. چهبهتر است بهجای کمکهای موردی در خیابان به افرادی که تکدی میکنند با خیریههای شناختهشده رابطه برقرار کنیم و هرکدام از ما با تعیین سهمی میتوانیم کمکرسان خیریهها و مخاطبانشان باشیم.