روزگار ناخوش «سیاسک»

سعیده آل ابراهیم - اینجا خیلی وقت است که کوچه پس کوچه‌ها مانند زخمی سر باز کرده است، زخمی که هر از گاهی روی آن نمک پاشیده اند و حالا اوضاع بدتر شده است. بوی تعفن از زمانی که پا به این محله بگذاری، رهایت نمی‌کند و مانند سایه در تعقیب توست. رطوبت پایش به خانه‌ها باز شده است، آن قدر که تَرَک و نشست را مهمان در و دیوار خانه آن‌ها کرده است. اهالی اغلب در تابستان، انواع حشرات و خزندگان را در خانه خود می‌بینند. پشه‌ها مُهرِ سالک را بر دست و صورت تعدادی از بچه‌های اینجا زده اند. همه این مشکلات بخاطرِ ۴ کیلومترِ ناقابل است. بیشتر از یک سال است با هدف ایجاد مسیر عبور فاضلاب، گودبرداری‌هایی در مسیر کال انجام شده، اما در نهایت این کار به حال خود رها شده و همین مسئله باعث جولان موش، مار و عقرب در کال و خانه‌های ساکنان کال شده است. این همه در حالی است که به دلیل بی‌سرو سامانی وضعیت کال، هر بار که باران می‌زند، دلهره خواب را از چشمان آن‌ها می‌گیرد که مبادا سیل خانه خرابشان کند.
کال سیاسک، یکی از ۷ رودخانه فرعی کشف رود به طولِ ۴ کیلومتر است که میان آن‌ها بیشترین مشکل را دارد. فاضلاب از قرقی، شهرک مهرگان و کارگاه‌هایی که در بالادستِ همت آباد فعال است، در این کال جاری می‌شود. به جز این، فاضلاب خانه‌های همت آباد نیز به دلیل نبود سیستم اگو به همین کال می‌ریزد. شوربختی آنکه خانه‌های مردم از سال‌ها پیش در بستر کال بنا شده است.

کشیک شبانه برای مقابله با سیلاب!
در محله همت آباد، علاوه بر مشکلات بهداشتی، ۷۴ خانه، حتی مدرسه و مسجد محله نیز در مسیر سیلاب قرار دارد. سال گذشته، مواقعی که بارندگی زیاد بود، تعدادی از اهالی تا صبح بیدار بودند تا مسیر سیلاب را منحرف کنند و مانع از نفوذ آب به خانه‌ها و تخریب شوند. همه اهالی هم می‌دانند شرایط همت آباد خطرناک است و باید هرچه سریع‌تر سامان دهی انجام شود.
خیلی وقت است که موضوع تخریب این خانه‌ها مطرح شده است، اما همین طرح و برنامه و قول و قرار‌ها همچنان روی زمین مانده است. همه این‌ها در شرایطی است که در قسمت مسکونی، عمق و ارتفاع کال برای اجرای سامان دهی کم است. با این حال تا  امروز به دلیل مشکلات فنی و نارضایتی برخی اهالی، کار در قسمت مسکونی شروع نشده است و اکنون کارگران در قسمت غیرمسکونی مشغول کار هستند. در طرح سر و سامانی که از آن صحبت می‌کنیم، قرار است داخل کال سیاسک، دیوارچینی شود تا با این بند، فاضلاب سریع‌تر جریان پیدا کند و به کشف رود بریزد و از سویی با وقوع سیل نیز خانه‌های مردم آسیبی نبیند.

قرعه تخریب برای ۱۶ خانه
کارشناسان آب منطقه‌ای تمام بررسی‌های لازم برای اجرای اصلاحات با کمترین هزینه را انجام داده اند و حالا قرار بر این است که تعداد تخریب خانه‌ها به حداقل برسد، اما طبق اعلام اداره کل آب منطقه‌ای استان، ۱۶ خانه به طور کامل در بستر کال قرار دارد و راهی جز تخریب آن ‎ها وجود ندارد. این تأکید آن قدر کارشناسی شده است که اگر به هر دلیل خانه‌های یاد شده تخریب نشود، به احتمال زیاد در حین سامان دهی دچار ریزش و حادثه خواهد شد. حرف اهالی و مالکان خانه‌هایی که قرار است تخریب شود نیز از سر دردمندی است؛ آن‌ها می‌گویند «اگر خانه هایمان تخریب شود، سرِ سیاه زمستان کجا برویم؟» آن طور که رئیس شورای همت آباد می‌گوید، بیشتر همسایه‌های سیاسک، کارگر هستند و از پس خرید یا حتی اجاره خانه در همین حوالی هم برنمی آیند.

بوی بد تابستان و دلهره سیل زمستان
حوالی ظهر است و آفتابِ کم جانِ پاییز می‌تابد. کال پر از زباله است و لکه‌های بنفش گل‌های زعفران پاک شده هم بخشی از زباله‌ها را تشکیل می‌دهد. از جلو خانه سیدجواد، راه باریکی به کوچه‌های دیگر ایجاد شده است. کالِ سیاسک با همه زباله و فاضلابی که در دلِ خود جا داده، در همسایگی خانه آن‌ها جاری است. کالی که تابستان‌ها با انواع و اقسام بیماری، امان مردم را می‌برد و زمستان‌ها دلهره سیل را در دلِ آن‌ها زنده می‌کند. سیدجواد طاهریان، مردِ سن و سال داری است که چندوقتی است نفس تنگی امانش را بریده و بوی نامطبوع کال، وضعیت او را بدتر هم کرده است. او دلِ پری از مشکلات دارد و می‌گوید: ۸ سال است که اینجا زندگی‌ می‌کنیم. قبلا شورا داخل این کال را جدول کشی کرده بود و مانند یک جوی شده بود، اما آن را خراب کردند و گفتند که شاید سیل بیاید.
سیدجواد ادامه می‌دهد: شاید تا به حال، مرکز بهداشت ۱۰۰ بار اخطار داده باشد که فاضلاب خانگی را بیرون نریزیم تا آلودگی بیشتر نشود. ما برای فاضلاب خانه مان منبع زده ایم، اما آیا کوچه‌ای هست که ماشین از داخلش بیاید و بتواند منبع را خالی کند؟ باور کنید اینجا تابستان‌ها آن قدر بوی بد دارد که نمی‌شود زندگی کرد. طبقه پایین خانه مان رطوبتش زیاد است و هیچ مستأجری حاضر نیست اینجا ساکن شود.

جولان موش و مارمولک در خانه‌ها
«۲۰ سالی می‌شود که اینجا زندگی می‌کنیم. اینجا اول کوچه بود؛ سال گذشته برای پیشگیری از سیل، اینجا را گودبرداری کردند. از همان زمان توی خانه‌های ما، موش‌های بزرگ و مارمولک پیدا می‌شود که سم و تله هم روی آن‌ها کارساز نیست. یکی دو باری مار وارد خانه‌ها شده است. البته وقتی باران می‌آید داخل کال قورباغه هم می‌بینیم.» این‌ها را سوریان می‌گوید که یکی از اهالی محله همت آباد است و مردم او را به نمایندگی خود قبول دارند.
او اضافه می‌کند: زمان بارندگی‌های سال گذشته، به ساکنان خانه‌های نزدیک کال می‌گفتند که خانه‌ها را تخلیه کنید تا سیل خانه‌ها را تخریب نکند. اما حالا کار سامان دهی را از قسمت غیرمسکونی شروع کرده اند؛ درصورتی که اولویت با قسمت مسکونی است. یکی دو ماه دیگر برف و باران شروع می‌شود و امکان ادامه عملیات سامان دهی وجود ندارد. ما دائم دلهره و وحشت داریم که خانه‌ها به خاطر سیل روی سرمان خراب
شود.

وعده مسکن مهر عملی نشد
سوریان می‌گوید: باید تعدادی از خانه‌ها تخریب شود، چند سال قبل گفتند به مالکان خانه‌های تخریبی مسکن مهر می‌دهند تا خانه را تخلیه کنند. اما از عملی شدن آن وعده هنوز خبری نیست.
دیوارِ خانه به کال چسبیده است. یکی دو تا پنجره هم روی این دیوار جا خوش کرده که البته مدت هاست به دلیل بوی بد و جولان حشرات، باز نشده است. طاهره در را باز می‌کند. تا می‌گویم خبرنگار هستم، شستش خبردار می‌شود که داستان مربوط به همان بلاتکلیفی همیشگی است. می‌گوید: شوهرم کارگر است. پولی نداریم که از اینجا برویم. گفتیم اگر یک خانه با متراژ خانه خودمان به ما بدهند، همین فردا خانه را خالی می‌کنیم. اما اگر خانه ندهند، موقع تخریب خانه را خالی نمی‌کنیم تا سقف را روی سرمان خراب کنند. تنها سرمایه ما همین خانه است.

مسئولان بسیار آمدند...
عفت یکی دیگر از اهالی ساکن در کال است. او که بچه کوچکش را در آغوش گرفته است، صحبت طاهره را قطع می‌کند و می‌گوید: حداقل همین مسکن مهری را بدهند که قولش را به ما داده بودند. ما از بوی بد و وضع اینجا عذاب می‌کشیم، اما بالاخره سقف بالای سرمان هست. شما بگویید اگر خانه‌ها را تخریب کنند، در بیابان چادر بزنیم یا آواره و در به در شویم؟ مردم از مجبوری اینجا خانه ساخته اند. شب‌هایی که باران می‌آمد، می‌گفتند اینجا نخوابید؛ کجا باید می‌رفتیم؟
او ادامه می‌دهد: هر چند وقت یک بار می‌آیند و از تخریب خانه‌ها حرف می‌زنند. مانند بره‌ای شده ایم که می‌گذارند کمی چاق شویم و دوباره گرگ را نشانمان می‌دهند! خانم ابتکار، فرماندار، بخشدار و خیلی از مسئولان دیگر از اینجا بازدید کرده اند، اما هیچ کاری برای ما نکرده اند.

چرا ۲۰ سال قبل نگفتند نسازید؟
عفت می‌گوید: بیشتر از ۲۰ سال است که این خانه‌ها ساخته شده است. آن موقع کسی نگفت ساخت و ساز نکنید. اینجا حریم رودخانه است. پس چرا امتیاز گاز، برق، آب و همه چیز به ما دادند؟ باورتان می‌شود برای خانه ما مشتری پیدا شد؟ بنده خدا از اوضاع اینجا بی خبر بود. اما ما نفروختیم و گفتیم که خودمان آواره شده ایم؛ دیگری را آواره نکنیم.
خانه ابراهیم هم آن طرف کال است. وجود فاضلاب و کالی که به گِل تبدیل شده، اهالی را ناچار کرده است که پل چوبی زهوار دررفته‌ای را به اندازه چند قدم روی پل جاگیر کنند. در راه، ابراهیم با دست‌هایی که از کارگری زبر و زمخت شده است، آجر خانه‌ها را نشان می‌دهد و می‌گوید: ببینید چقدر آجر‌های یک خانه با هم فرق می‌کند؛ به دلیل اینکه هر وقت پول دستشان آمده، تعدادی آجر خریده و اینجا خانه‌ای ساخته اند. خانه شان خیلی بزرگ نیست. یک پذیرایی، آشپزخانه و اتاق خوابی کوچک دارد. دیوار‌های خانه، رطوبت ناشی از کال را تاب نیاورده و ترک برداشته است. ابراهیم می‌گوید: سال ۷۰ این خانه را ساختم. از صبح تا ظهر سرِ کوره‌ها جان می‌کَندم و عصر با ۳۰ هزار تومان دستمزدی که می‌گرفتم، آجر می‌خریدم. وقتی خانه را ساختم، ۳ سال داخل آن خاکی و گچی بود، چون پول نداشتم خانه را کامل کنم.
همسرِ ابراهیم می‌گوید: صبح از بعضی ترک‌ها نور داخل خانه می‌افتد. وقتی در خانه می‌خوابیم، دائم دل نگران هستیم که مبادا دیوار بریزد. این خانه با همه مشکلاتی که دارد، سرپناه ماست. شوهرم یک عمر کارگری کرده است تا اینجا را ساختیم و ۴ پسرم از همین خانه به سربازی رفته اند؛ حالا می‌خواهند همین زندگی مان را خراب کنند.

بلاتکلیفیِ سیاسک
طبق گفته تقوی، دهیار روستای همت آباد، جمعیت آماری این روستا، ۱۶۰۰ نفر است، اما جمعیت رسمی که مرکز بهداشت اعلام کرده، ۳۷۰۰ نفر است؛ اختلاف آمار هم به این دلیل است که تعدادی از افراد ساکن، تبعه و فاقد مدارک هویتی هستند و برخی دیگر نیز به اشتباه در آمار روستا‌های اطراف حساب شده اند. جمعیت ۷۴ خانه‌ای که در بستر کال بنا شده، حدود ۴۰۰ نفر است.
حالا از یک طرف، اجرای طرح سامان دهی به دلیل نبود اعتبار معلق مانده و تا اعتبار جذب نشود کابوسِ تکراری مشکلات سیاسک دست از سرِ مردم برنمی دارد و از طرف دیگر، تخریب تعدادی از خانه‌ها قطعی است، اما با اینکه نزدیک فصل سرد سال هستیم، هنوز وضعیت تأمین خانه برای این افراد بلاتکلیف مانده است.

۱۲ سال پیگیری بی نتیجه
رمضانعلی یعقوبی، ۱۲ سالی می‌شود که رئیس شورای روستای همت آباد است، اما به قول خودش، تمام این مدت را پیگیری می‌کرده که کال سیاسک سامان دهی شود، اما پاسخی که او و اهالی شنیدند، این بوده است که بودجه نداریم.
او می‌گوید: حالا هم کار را از قسمت غیرمسکونی شروع کرده اند؛ در صورتی که اولویت با قسمت مسکونی است که در بستر کال قرار دارند. اگر بیماری سالک را که گریبانِ بسیاری از بچه‌ها را گرفته است، نادیده بگیریم، اینجا بوی بدی به مشام می‌رسد که مردم خوابشان نمی‌برد. اداره بهداشت از ما خواسته اینجا چاه حفر کنیم. حتی چاه هم حفر کردیم، اما ریزش کرده است و خانه‌ها نشست می‌کند.
یعقوبی ادامه می‌دهد: روستا به جایی می‌گویند که کشاورزی و دامداری داشته باشد، اما اینجا از این خبر‌ها نیست. بیشتر مردم همت آباد کارگر هستند.

سامان دهی سیاسک معطل اعتبار ۸ میلیاردی
حسین علی میرزایی، دبیر کارگروه نجات کشف رود، هم به شهرآرا می‌گوید: در بالادست کال سیاسک، کارگاه‌هایی فعال است که باید برای اجرای طرح سامان دهی تخریب شود. در حال حاضر طرح سامان دهی را ارائه داده ایم و پیمانکار نیز یک ماهی می‌شود که در قسمت غیرمسکونی این کال مشغول کار است، اما به دلیل کمبود اعتبار، سرعت کار خیلی اندک است. برای سامان دهی حدود ۸ میلیارد تومان هزینه نیاز داریم. ۸۰۰ میلیون تومان اعتبار از محل سیل مصوب شده که ۴۰ تا ۵۰ درصد این اعتبار تخصیص داده شده است. ۴۰۰ میلیون تومان آن نیز اوراق سال ۱۴۰۱ است.
وی ادامه می‌دهد: اگر اعتبار مدنظر تخصیص پیدا کند، برنامه‌ای ۱۵ ماهه را برای اتمام کار در نظر گرفته ایم، اما می‌توان کار را حداکثر ۱۲ ماهه تمام کرد.
علی میرزایی بیان می‌کند: تا به حال با فرمانداری و استانداری برای کشف رود و کال سیاسک نامه نگاری کرده ایم. باز هم پیگیر اختصاص بودجه هستیم. قبلا پیشنهاد شده بود که مسکن مهر یا زمینی به این افراد واگذار شود یا بنیاد مسکن برای آن‌ها وام در نظر بگیرد تا بتوانند خانه بسازند.

برای رفع تصرف به نتیجه نرسیدیم
دبیر کارگروه نجات کشف‌رود می‌گوید: از سال گذشته تا‌به‌حال چند بار به صاحب‌خانه‌هایی که در بستر کال سیاسک خانه ساخته‌اند، اخطار داده‌ایم. اکنون در‌حال بررسی راهکار‌ها برای رفع تصرف هستیم، اما هنوز به نتیجه خاصی نرسیده‌ایم. هفته آینده جلسه‌ای برگزار می‌کنیم تا به نتیجه‌گیری مشخصی برسیم.
وی با اشاره به اینکه با مردم صحبت شده است تا در زمان اجرای سامان‌دهی، مدتی خانه‌ها را تخلیه کنند و از خسارات جانی احتمالی جلوگیری شود، اظهار می‌کند: نمی‌خواهیم در برخورد با مردم این محله از قوه قهریه استفاده کنیم؛ بنابراین پلمبی در کار نخواهد بود؛ سعی داریم کار را به صورت تعاملی پیش ببریم.

سامان‌دهی پایین دست، فقط ۱۵‌درصد
علی‌میرزایی ادامه می‌دهد: مطالعات مربوط‌به رودخانه‌های فرعی را هم‌زمان با کشف‌رود شروع کرده بودیم، اما اولویت با کشف‌رود بود. اینکه سامان‌دهی کال سیاسک به تعویق افتاد نیز به‌دلیل این بود که اعتبار زیادی برای این کال نیاز داشتیم و خانه‌های مردم نیز داخل بستر بود. اما از سال گذشته، شرایط زندگی در این محل برای مردم سخت‌تر شده است؛ زیرا پساب زیادتر شده و فاضلاب خام وارد رودخانه شده است؛ بنابراین از سال گذشته به‌صورت جدی‌تر به این معضل ورود پیدا کرده‌ایم. وی با بیان اینکه طرح سامان‌دهی در پایین‌دستِ کال سیاسک، حدود ۱۵ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است، می‌گوید: امیدواریم زودتر بتوانیم تکلیف این کال را مشخص کنیم، به‌دلیل اینکه مردم با مشکلات بهداشتی فراوانی روبه‌رو هستند و به لحاظ اینکه خانه‌ها در بستر رودخانه قرار دارند، مشکل‌ساز خواهد بود.

وعده‌ای دیگر برای واحد‌های نابسامان
برای پیگیری مطالبه افرادی که خانه‌هایشان باید به‌دلیل اجرای طرح سامان‌دهی کال سیاسک به نتیجه برسد، این‌بار به‌سراغ سرپرست معاونت بازآفرینی شهری و مسکن اداره‌کل راه و شهرسازی خراسان‌رضوی، می‌رویم. رضا نوروزی در‌این‌باره به خبرنگار ما می‌گوید: دیگر مسکن مهر نداریم که به این افراد تحویل شود. اما بخشی از واحد‌های پروژه ۲۱۲۰‌واحدی که در منطقه رسالت، توسط شهرداری و اداره راه و شهرسازی در‌حال ساخت است، بر‌طبق اولویت به افرادی ارائه می‌شود که خانه‌شان در مسیر خیابان، رودخانه‌ها و‌... است. وی اضافه می‌کند: چندی پیش، جلسه‌ای با حضور استاندار برگزار و قرار شد که حداقل ۱۰۰۰‌واحد از این پروژه به واحد‌هایی که نابسامان ساخته شده‌اند، اختصاص یابد. اکنون نیز اگر فرمانداری و دهیاری روستای همت‌آباد، مشکلات خانه‌های یاد‌شده را تأیید کنند، می‌توان این کار را انجام داد و با شرط پرداخت اقساط، این خانه‌ها را به آن‌ها واگذار کرد.