یلدا؛ فرصت ادای مستحبات اجتماعی

به گزارش شهرآرانیوز؛ فرهنگ اسلامی ایران ما سرشار است از مناسبت‌هایی که هریک دنیایی از حرف، فلسفه و تمدن را به‌عنوان پشتوانه دارند؛ مناسبت‌هایی مثل شب یلدا که به ما فرصت درکنار هم بودن، صله‌رحم و ابراز محبت و همدلی می‌دهد و زنگار از صمیمیت‌ها می‌زداید. در آستانه این شب و در گفت‌و‌گو با حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر محمدجواد اصغری، عضو هیئت‌علمی دانشگاه باقرالعلوم (ع) و رئیس مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی، جلوه‌های مؤمنانه این آیین ملی را بررسی کرده‌ایم.

صله‌رحم، زیادکننده رزق

دین ما نسیه عمل نمی‌کند؛ یعنی این‌طور نیست که دستوراتی بدهد و بعد بگوید نتیجه آن را در آخرت می‌بینید. دین ما نقد است؛ یعنی در عین دادن وعده‌های همیشگی اخروی، نتایج دنیوی هم برای اعمال و سفارش‌ها وعده می‌دهد؛ مثل صله‌رحم که اتفاقا آثار دنیوی متعددی برای آن سفارش شده است. از مهم‌ترین آثار آن، افزایش روزی و برطرف شدن فقر است؛ اگرچه ممکن است میهمانی و صله‌رحم درظاهر خرج و زحمات مالی داشته باشد، در باطن، روزی و رفع فقر را به‌دنبال دارد.

اسلام، مناسبت‌های ملی را نفی نمی‌کند

شاید ما در اسلام به‌صورت مستقیم و بی‌واسطه برای تأیید برخی آداب و رسومی که درمیان مردم جاری است، مثل شب یلداتوصیه‌ای نداشته باشیم، حتی اگر به ظهور اسلام مقدم باشند؛ چون بسیاری از این آیین‌ها قبل از اسلام در میان ایرانیان رایج بوده و بعد‌ها کم‌وکیف آنها دچار تغییراتی شده است، اما اگرچه در آیات و روایات از این رسوم نامی برده نشده، اسلام آنها را نفی نکرده است.

رفتار‌های باارزش یلدا

آیینی همچون شب یلدا با نگاه معنویِ تلاش برای صله‌رحم و تازه کردن دیدار‌ها، احترام و تکریم بزرگ‌تر‌ها و رونق سفره‌های خالی دیگران و... است که معنویت و ارزش می‌یابند. باید توجه کرد جشن‌ها و مراسم ملی در نفس ارزشمند است و، چون ارزش‌های ملی و معنوی ما باهم در تناقض نیستند، گرامیداشت آنها مطلوب است؛ مگر اینکه خطوط قرمز دین زیر پا گذاشته شود.

اولویت‌ها را در صله‌رحم رعایت کنیم

در صله‌رحم باید اولویت‌ها را رعایت کنیم. مفهوم و معنای صله‌رحم، مشخص است؛ صله یعنی ارتباط با آنهایی که جزو ارحام ما هستند و در درجه اول آن، پدر و مادر قرار دارند و در درجات بعدی، پدربزرگ و مادربزرگ، خواهر و برادر، عمه، عمو، خاله و دایی قرار می‌گیرند. در صله‌رحم باید به ارتباط با اقربا اولویت داد، حتی اگر پدر و مادر از دنیا رفته‌اند، باید در این ایام به زیارت مزار آنها برویم و برایشان خیرات کنیم.

سد مرگ‌های ناگهانی

از اثرات مهم صله‌رحم، طول عمر و نجات از مرگ‌های ناگهانی است؛ از مسائل همیشگی زندگی بشر، مرگ‌های ناگهانی است که دو عمل مانع از آن می‌شود؛ یکی صدقه و دیگری صله‌رحم. سنتی که بستر عمل به صله‌رحم را فراهم کند و حتی اگر درظاهر حالت میهمانی داشته باشد در باطن، فرصت صله‌رحم را به ما بدهد، نه‌تنها در آموزه‌های دینی نهی نشده است، بلکه مورد تأیید هم قرار می‌گیرد.

انواع صله‌رحم

بهترین نوع صله‌رحم، دیدار و ملاقات حضوری است، اما منحصر به آن نیست؛ یعنی اگر شرایط به ما اجازه دیدار حضوری را نداد، نباید از آن کلا صرف‌نظر کرد و به قدر تماس تلفنی و احوال‌پرسی هم می‌توان صله‌رحم را به‌جای آورد؛ قطع رحم یعنی بی‌خبری از ارحام و اهمیت نداشتن این بی‌خبری برای ما؛ یعنی قوم‌وخویشی دارید که از او بی‌خبرید و اهمیتی هم قائل نیستید که این ارتباط برقرار نیست.

امتیازات دینی در مناسبت‌های ملی

در برخی آداب و رسوم ما ایرانی‌ها امتیازاتی وجود دارد که اسلام نه‌تنها آنها را رد نکرده، بلکه به‌طور ضمنی تأییدشان هم کرده است؛ مثل شب یلدا که از امتیازات آن صله‌رحم است؛ سنتی که در اسلام به‌شدت به آن توصیه و از ترک آن نهی شده است. علاوه‌بر آیات قرآن، روایات هم بر این سنت حسنه تأکید می‌کنند و برای آنها که صله‌رحم را ترک می‌کنند و از آن دوری می‌جویند، عواقب و آثار سوئی را بیان می‌کنند.

آسیب میهمانی‌یلدایی

همان‌طور که امیرالمؤمنین (ع) می‌فرمایند «هر چیزی می‌تواند آفتی داشته باشد»، صله‌رحم هم با همه برکات و آثار خوبش، می‌تواند دچار آسیب و آفت شود؛ اگر دیدوبازدید‌ها و زیارت‌های خانوادگی ما هم به ویروس اسراف، چشم‌وهم‌چشمی، تجمل‌گرایی و فخرفروشی آلوده شود، خاصیت و اثرش را از دست می‌دهد. از مهم‌ترین آفات صله‌رحم، اسراف به معنای استفاده بیش از حد است. به فرموده امیرالمؤمنین (ع) در خطبه هَمام یا متقین، اسراف باعث عیان شدن نقص‌ها و عیوب ما می‌شود.

فرصتی برای شادی‌های دائم

برخی شادی‌های مباح هستند که دین نهی‌شان نکرده است؛ مثل لطیفه‌گویی یا دیدن فیلم‌های طنز یا میهمانی شب یلدا که دورهم جمع می‌شویم و به کسی بی‌احترامی نمی‌کنیم و به‌هم محبت می‌کنیم. دین به این شادی‌ها ایراد و اشکالی نمی‌گیرد؛ نکته این است که این شادی‌ها لحظه‌ای و موقت است و فردای شب یلدا یا پس از دیدن فیلم طنز، تمام می‌شود، بنابراین خوب است از این شب و مستحباتش، فرصت شادی دائمی را برای خود و اطرافیان فراهم کنیم.

دین با شب یلدا مخالف نیست

نه در متون دینی با سنت‌های ایرانی مثل شب یلدا مخالفت شده است، نه در سنت علما که عموما ایرانی بوده‌اند؛ چون امتیازاتی مثل صله‌رحم، ابراز محبت و مودت به خانواده، تکریم بزرگ‌تر‌ها و... که مورد تأیید و سفارش دین است، با آن سنت‌ها محقق می‌شود. باید توجه کرد که منفعت ملی شامل مفاخر و سنت‌ها و رسوم هم می‌شود؛ به‌ویژه آنکه رسوم ملی ما به‌دلیل امتیازات معنوی، تأییدیه ضمنی دین را هم دارند.

در شب یلدا مراقب حق‌الناس باشیم

شب یلدا و دورهمی‌های آن، از بهترین فرصت‌ها برای شادی‌های مؤمنانه است؛ شادی‌هایی که در چارچوب دین تعریف شده‌اند و خطوط قرمز آن را زیر پا نمی‌گذارند. به‌عبارت دیگر دین در برخورد و وهله نخست، با شادی و فرح مخالف نیست و آن را نهی نمی‌کند؛ به‌ویژه آنکه خدا خود عامل شادی ما می‌شود. آنچه درباره شادی در آموزه‌های دینی مذموم و نهی‌شده است، آن جنس از شادی است که خطوط قرمز دین را می‌شکند؛ مثل خندیدن و تمسخر دیگری با این حس که او را ضایع کردم یا دست انداختن کسی برای خنداندن دیگران. شادی‌هایی که حق‌الناس را زیر پا می‌گذارد و دیگران را بی‌حرمت می‌کند، اصلا تأییدشده دین نیست.

در ادامه حتما بخوانید تأثیر دورهمی‌های خانوادگی بر فرهنگ ایرانی

فرصت عملی کردن مستحبات اجتماعی

مناسبت‌های ملی و مذهبی ما طوری چیده شده‌اند که دائم ما را به صله‌رحم و دیدوبازدید توصیه می‌کنند؛ برای مثال در آستانه نوروز که آیینی ملی است، ما حتی به زیارت اهل قبور می‌رویم. علاوه‌بر آنکه دیدوبازدید و صله‌رحم جزء جدایی‌ناپذیر آیین‌های ملی ماست، مناسبت‌های دینی هم بر آن تأکید می‌کنند و در اعیادی مثل فطر، غدیر و قربان، دیدار با برادران دینی درکنار دیگر مستحبات، توصیه شده است و نشان می‌دهد که درکنار مستحبات فردی، مستحبات اجتماعی هم خوب است ادا شود. اینها نشان می‌دهد اسلام بر اجتماعی بودن، همدلی و ابراز محبت به یکدیگر تأکید می‌کند و فرصت‌هایی مثل شب یلدا برای عمل به این آموزه‌ها، بسیار مغتنم است.

به فضل خدا شاد باشیم!

قرآن کریم در آیه۵۸ از سوره مبارک یونس به ما دستور شادی می‌دهد و می‌فرماید: «قُلْ بِفَضْلِ ا... وَ بِرَحْمَتِهِ فَبِذَلِکَ فَلْیَفْرَحُوا». تأکید قرآن فراتر از شادی‌های لحظه‌ای و مباح و حتی در شرایط بد است؛ یعنی انسان باید به فضل و رحمت خدا شاد باشد؛ چون چیزی به اسم رحمت و فضل واسعه الهی هست که کسی حدومرز آن را نمی‌داند. این آیه، دایره شادی را خیلی فراتر از شادی‌های مباح می‌داند؛ شادی‌ای که منبع آن، فضل و رحمت خداست و حدومرزی ندارد.

به منبع شادی وصل شویم

انسان در هر لحظه که بخواهد، می‌تواند با خدا ارتباط گرفته، از او طلب شادی و رحمت کند. در ادامه آیه می‌فرماید: «هُوَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ: این شادی بهتر و مفیدتر از ثروتی است که اندوخته‌ایم». مهم آنکه نه‌فقط مادیات بلکه معنویاتی که برای خود جمع کرده‌ایم، هم شادی حقیقی برای ما به ارمغان نمی‌آورد. علم، ثروت یا مقام اجتماعی که ما کسب کرده‌ایم، اعتباری ندارد، فقط رحمت الهی منبع شادی بیکران است، بنابراین باید برای ارتباط و انس با او تلاش کنیم.

شادی یلدا را فراگیر کنیم!

برخی برنامه‌ها و مناسبت‌های ملی‌دینی ما متأسفانه شامل حاشیه‌هایی می‌شود که آثار مثبت آن را از بین می‌برد. اسراف، تجمل‌گرایی، چشم‌وهم‌چشمی، بی‌توجهی به نیازمند‌هایی که در جامعه همیشه وجود داشته‌اند، به‌ویژه در این شرایط سخت اقتصادی، سنت‌های زیبای ما را از دایره تأیید دین خارج می‌کند. می‌شود و خوب است از برخی تجملات در پذیرایی‌ها و میهمانی‌ها مثل تعدد خوراکی‌ها کم کنیم و آن را به محرومان و فقرا اختصاص دهیم تا شادی‌های این شب فراگیر شود.