چگونه با مصرف خودسرانه دارو مقابله کنیم؟

معصومه متین‌نژاد | شهرآرانیوز؛ آسپیرین، ایبوبروفن، دیکلوفناک و ناپروکسن، استامینوفن، آنتی‌هیستامین‌ها، دیفن هیدرامین، کلرفنیرامین، لوراتادین، ستیریزین، ضداحتقان‌ها و دارو‌های ضدسرفه از معمول‌ترین دارو‌هایی هستند که در جعبه داروی هرخانواده ایرانی پیدا می‌شوند و می‌توانید آن‌ها را بدون نسخه پزشک هم تهیه کنید، دارو‌هایی که گهگاه با تکمیل شدن تحقیقات پژوهشگران حوزه سلامت، عوارض جانبی زیان‌بارشان مشخص می‌شود، مانند آسپرین که تا همین یکی دو دهه پیش، ایرانی‌ها برای درمان تب و سرماخوردگی، مثل نقل و نبات از آن استفاده می‌کردند یا رانیتیدین که به‌تازگی مصرف هر نوع آن ممنوع شده است و برای مشکلات معده استفاده می‌شد.

حالا به این خبر دقت کنید: «در بیش از ۹۰ درصد موارد، دارویی که مردم به صورت خودسرانه مصرف می‌کنند به مشکلی که دارند ارتباطی ندارد.» این جمله‌ای است که دکتر رضا کوثری، داروساز، در گفتگو با ما می‌گوید. معنایش این است که عوارض جانبی دارو‌ها در مصرف خودسرانه آن‌ها چندبرابر شرایط معمول است، زیرا در این شرایط نه از تأثیرگذاری مثبت دارو خبری هست، نه نظارتی بر اندازه مصرف آن می‌شود.

این موضوع ما را بر آن داشت به کمک دکتر کوثری نگاهی به علل و عوارض مصرف خودسرانه دارو‌ها در کشورمان بیندازیم تا شاید از این رهگذر، دست‌کم شمایی که مخاطب گزارش ما هستید بعد از این با دقت بیشتری به سراغ جعبه داروهایتان بروید.

علل مصرف خودسرانه دارو‌ها

حتما ازنظر شما هم کمی عجیب است که چرا با وجود همه اخطار‌هایی که وزارت بهداشت درباره مصرف خودسرانه دارو‌ها می‌دهد باز هم در کشورمان شاهد مصرف افسارگسیخته و غیرمنطقی دارو‌ها هستیم. این موضوع چند علت مهم دارد:

قشر ضعیف جامعه به دلیل کم برخورداری از خدمات بیمه‌ای کمترین میزان مراجعه به پزشک را دارد. همین موضوع عاملی شده است که بیش از قشر‌های دیگر به مصرف خودسرانه دارو رو بیاورد.

وقتی فردی برای یک بیماری چندبار به پزشک مراجعه و دارو‌های یکسانی دریافت می‌کند، در نوبت‌های بعدی دلیلی برای هزینه کرد بیشتر و مراجعه به پزشک نمی‌بیند و به مصرف خودسرانه همان دارو‌ها رو می‌آورد.

کم اطلاعی مردم درباره تفاوت دارو‌ها و بیماری‌ها عامل دیگری است که باعث می‌شود در برخورد با درد‌های یکسان، مانند درد معده یا گلودرد، به مصرف خودسرانه یک داروی خاص رو بیاورند.

بیشترین دارو‌هایی که خودسرانه مصرف می‌شوند

در بین دارو‌ها ۳ دسته بیشترین مصرف خودسرانه و خارج از تجویز نسخه پزشک را در بین مردم دارند که عوارض ناشی از مصرف آن‌ها باعث شده است برخی بیماری‌ها مانند اختلالات خلقی و رفتاری، پوکی استخوان و افسردگی در بین مردم شیوع بیشتری یابد.

آنتی بیوتیک‌ها

مورد استفاده: برای رفع عفونت‌ها استفاده می‌شوند.

عوارض: آنتی بیوتیک‌ها برای رفع عفونت‌های باکتریایی کارایی دارند و از آنجایی که مردم در مواجهه با هر عفونتی حتی از نوع ویروسی، آنتی بیوتیک استفاده می‌کنند، آن هم به میزان زیاد، مقاومت دارویی در افراد ایجاد شده است و این دارو دیگر پاسخ گوی عفونت‌های شدید نیست.

کورتون‌های تزریقی و خوراکی

مورد استفاده: ازبین برنده سریع علائم بیماری‌ها هستند.

عوارض: اینکه با مصرف دارویی بتوان علائم آزاردهنده آن بیماری مانند تب و درد را سریع از بین برد به مردم حس خوبی می‌دهد و سبب شده است در مواجهه با هر دردی به سراغ کورتون‌ها بروند، غافل از اینکه مصرف زیاد این دارو‌ها افزون بر اینکه سیستم ایمنی بدن را به شدت ضعیف و فرد را در معرض ابتلای چندبرابر به بیماری‌های عفونی قرار می‌دهد، باعث پوکی استخوان و به هم ریختن آنزیم‌های کبدی هم می‌شود.

دارو‌های اعصاب

مورد استفاده: به عنوان خواب آور و آرام بخش مصرف می‌شوند.

عوارض: مصرف خودسرانه این دارو‌ها باعث ابتلا به بیماری‌هایی مانند آلزایمر می‌شود. همچنین به دلیل اعتیادآور بودنشان فرد را به شدت وابسته می‌کنند. ایجاد اختلالات خواب و افسردگی معمولی‌ترین عارضه‌ای است که مصرف این دارو‌ها بدون دستور پزشک به همراه دارد تا جایی که فرد بدون مصرف دارو نمی‌تواند بخوابد.

راهکار مقابله با مصرف خودسرانه

وزارت بهداشت برای کاهش میزان مصرف دارو در بین مردم چند دستورالعمل کلی دارد مانند اینکه:

پزشکان عمومی بیش از ۳ قلم دارو در نسخه‌ها تجویز نکنند یا کمترین میزان نیاز به دارو برای یک دوره درمانی در نظر گرفته شود یا خارج کردن برخی دارو‌های پرمصرف مانند مسکن‌ها و مکمل‌ها از فهرست خدمات بیمه‌ای که با وجود کاهش در میزان سرانه مصرف دارو در کشورمان هنوز نتوانسته است مانعی برای مصرف خودسرانه این دارو‌ها در بین مردم باشد.

از این رو، به نظر می‌رسد تنها راهکار موجود برای مقابله با این مسئله، افزایش سطح آگاهی مردم از طریق گرفتن مشاوره‌های دارویی از پزشکان یا دکتر‌های داروساز در داروخانه باشد. همچنین پیشنهاد می‌شود ارائه دارو‌های بدون نسخه به کمترین میزان ممکن برسد تا نظارت بیشتری بر میزان و نحوه مصرف دارو‌ها صورت بگیرد. موضوعی که این روز‌ها به نظر می‌رسد دامنه ارائه آن کمی گسترده‌تر و دسترسی مردم به آن بیشتر شده است.

مراکز ارائه دهنده مشاوره دارویی

از آنجایی که در بیش از ۹۰ درصد موارد، دارویی که مردم به صورت خودسرانه مصرف می‌کنند به مشکلی که دارند ارتباطی ندارد، برای در امان ماندن از عوارض جانبی مصرف خودسرانه دارو‌ها توصیه می‌کنیم:

قبل از هر گونه مصرفی، حتما از یک پزشک مشورت دارویی بگیرید.

در صورتی که تمایل ندارید به پزشک مراجعه کنید، حتما از خدمات مشاوره‌ای رایگان دکتر‌های داروساز مستقر در داروخانه‌ها کمک بگیرید.

همه روزه به جز روز‌های تعطیل نیز می‌توانید از ساعت ۸ تا ۲۲ با شماره ۱۹۰ (مرکز اطلاع رسانی دارو‌ها و سموم وزارت بهداشت) تماس بگیرید و پرسش‌های دارویی خود را مطرح کنید.

این مرکز به صورت رایگان پاسخ گوی همه پرسش‌های شما در این زمینه هاست: نحوه مصرف صحیح داروها، تداخل دارو‌ها و مواد غذایی، عوارض جانبی ناشی از مصرف داروها، سازگاری و نحوه اختلاط دارو‌های تزریقی، مصرف دارو‌ها در دوران بارداری و شیردهی، مسمومیت با دارو، سموم، موادشیمیایی و گیاهان سمی، گزیدگی و گازگرفتگی ها.

تعرفه خدمات مشاوره دارویی در دنیا

شاید برایتان جالب باشد بدانید ایران تنها کشوری است که در آن برای خدمات مشاوره دارویی هیچ هزینه‌ای گرفته نمی‌شود.

خدمات مشاوره دارویی در اروپا
دقیقه‌ای یک یورو

خدمات مشاوره دارویی در ایران
رایگان

خدمات مشاوره دارویی در آمریکا
دقیقه‌ای یک دلار

استفاده از دارو‌های گیاهی بی خطر

دکتر هانا مهرابیان دارو‌های گیاهی را مانند دارو‌های شیمیایی به ۲ دسته تقسیم می‌کند: بی خطر (safe) و پرخطر (non-safe). از این رو، نباید با این تصور که گیاهان دارویی بی خطر هستند آن‌ها را بدون تجویز متخصص طب سنتی یا مشاور این حوزه مصرف کرد.

برای نمونه، مصرف گل گاوزبان با سنبل طیب تداخل دارویی ایجاد می‌کند در حالی که هردو آرام بخش هستند. اولی آدرنالین تولید می‌کند و دومی خواب آوری قوی است.

گذشته از این، نوع مزاج افراد هم بر مصرف گیاه دارویی که استفاده می‌کنند تأثیرگذار است. برای نمونه، اسطوخودوس و برگ بید، هردو، برای درمان تب استفاده می‌شوند: اولی برای طبع‌های سرد و دومی برای طبع‌های گرم.

این‌ها را گفتیم که بگوییم مراقب مصرف خودسرانه گیاهان دارویی هم باشید. با همه این‌ها باز هم عوارضی که گیاهان دارویی دارند به مراتب کمتر از دارو‌های شیمیایی است و می‌توان هنگام بروز مشکلات ساده‌ای مانند سرماخوردگی‌های معمولی و نفخ، از گیاهان دارویی بی خطر استفاده کرد. در ادامه، تعدادی از این بیماری‌ها و دارو‌های گیاهی پرکاربرد و بی خطر را که تهیه آن‌ها به نسخه نیاز ندارند (OTC) با هم مرور می‌کنیم. استفاده از این دارو‌ها برای همه به جز خانم‌های باردار بدون اشکال است.

سرماخوردگی معمولی

دمنوش ترکیبی (بومادران + مرزنجوش + ختمی خبازی + کاسنی + بادرنجبویه + گل زوفا)
در صورتی که همراه با التهاب گلو باشد، مقداری شیرین بیان را در آب جوش حل، صاف و بعد قرقره کنید. مصرف دم کرده بهدانه و بارهنگ نیز مفید است.

بی خوابی و اختلالات خواب

دمنوش ترکیبی (بادرنجبویه + بهارنارنج + به لیمو + سنبل طیب)
دمنوش‌ها را همیشه با عسل و لیموترش مصرف کنید تا هم جذب گوارشی شان بهتر شود، هم خوش خوراک باشند و هم باعث تعدیل مزاج شوند.

بی قراری، گرگرفتگی و بی خوابی‌های ناشی از شروع یائسگی

دمنوش ترکیبی (مریم گلی + پنج انگشت + بهارنارنج + سویا)
ناراحتی‌های گوارشی ساده مانند نفخ

رفلاکس و احساس سنگینی

دمنوش ترکیبی (نعناع فلفلی + بادرنجبویه + بهارنارنج + گل محمدی + پونه + ریشه کاسنی)
اگر مشکل رفلاکس و ترش کردن دارید، قبل و بعد غذا یک قاشق چای خوری ریشه شیرین بیان را آسیاب و با مقداری آب کفلمه کنید. این نسخه برای افراد دارای فشارخون و قندخون و خانم‌های باردار مناسب نیست.

دندان درد

ریختن عصاره میخک روی دندان برای رفع موقتی درد مؤثر است.

درد‌های مفصلی در جوانی

این درد‌ها در سن جوانی به علت سردی است؛ بنابراین لازم است مصرف سردیجات را به صفر برسانید به ویژه در وعده شب. مصرف دمنوش دارچین و زنجبیل به حد متعادل نیز مؤثر است. همچنین باید محل درد را با روغن زیتون طبیعی و بادام تلخ چرب کرد.

زانودرد در همه گروه‌های سنی

این درمان زمان بر است و برای برخی یک ماه و برای برخی ۶ ماه طول می‌کشد. حذف مصرف سردیجات، مصرف روزانه یا روزدرمیان سوپ پای مرغ، مصرف دمنوش ترکیبی (بومادران + دارچین + عسل) هفته‌ای یک بار، ضماد شب درمیان (زرده تخم مرغ + روغن زیتون + زردچوبه) به مدت ۴۰ شب متوالی و برای افراد بالای ۴۰ سال، در صورت امکان، گهگاه مصرف میوه آووکادو و سویا.