از پایین‌خیابان تا محرم | مستند‌هایی برای زنده‌نگه‌داشتن حافظه شهری مشهد

به گزارش شهرآرانیوز، در جریان اکران‌های مستند پایین خیابان و کشتی و محرم از مجموعه «هویت مشهد» که عصر چهارشنبه ۱۱ تیرماه، به همت معاونت فرهنگی و اجتماعی شهرداری مشهد و حوزه هنری خراسان رضوی، در سینما مهر کوهسنگی برگزار شد، محمد دستمالچیان، مستندساز این آثار، درباره ضرورت توجه به تاریخ شفاهی، مستندسازی شهری و پرداخت.

این مستند‌ها که نگاهی بومی به زیست فرهنگی مشهد دارند، تلاش می‌کنند لایه‌های فراموش‌شده‌ای از هویت این شهر را به تصویر بکشند. در ادامه، گفت‌وگوی ما با این مستندساز را می‌خوانید.

تاریخ شفاهی مشهد نیازمند یک مرکز مستندسازی است

محمد دستمالچیان با اشاره به مجموعه مستند «هویت مشهد» توضیح داد: این مجموعه در ابتدا ۳۰ قسمت بود که موضوعات مختلفی را در بر می‌گرفت و سال ۱۳۸۹ به پایان رسید. سری جدید این مجموعه، که در سال ۱۴۰۰ تمام شده، شامل ۶ تا ۷ قسمت ویژه است. در این فصل ما به‌صورت موضوع‌محور کار نکردیم؛ مثلاً درباره یک خیابان صحبت کردیم؛ یا درباره بالاخیابان و پایین‌خیابان، یا عزاداری محرم و تفرجگاه‌های مشهد. در این مراسم خاص هم سه کار را برنامه‌ریزی کردیم؛ یکی درباره محرم، یکی درباره کشتی و یکی هم درباره خیابان‌ها؛ چراکه همه این‌ها با خاطره مردم گره خورده‌اند.

وی ادامه داد: این سه فیلم مجموعه‌ای از آثار مستند درباره تاریخ شفاهی مشهد هستند. تمرکز ما در یکی از این فیلم‌ها به‌طور خاص بر عزاداری محرم و شخصیتی به نام «مرحوم آذر» است؛ یکی از مداحان قدیمی مشهد که از نخستین اجراکنندگان نوحه‌های قدیمی در این شهر بود. فیلم از یک نقطه به او می‌پردازد و محور اصلی آن همین شخصیت و آیین عزاداری است.

این مستندساز درباره ضرورت ثبت این‌گونه آثار توضیح داد: همه جای دنیا یک مرکز به نام مرکز تاریخ شفاهی دارند، اما در ایران متأسفانه چنین‌مرکزی وجود ندارد. خراسان بزرگ، نه‌فقط خراسان رضوی، سال‌هاست که به‌واسطه موقعیت جغرافیایی‌اش مرکز مستندسازی بوده، اما پس از تقسیمات کشوری این نقش کم‌رنگ شده است.

دستمالچیان با اشاره به آغاز دغدغه‌هایش از سال‌های ۸۶ و ۸۷ خاطرنشان کرد: وقتی متوجه شدم که بسیاری از افراد و بنا‌ها در حال ازبین‌رفتن هستند، شروع به فیلم‌برداری کردم. اما متأسفانه خیلی از آدم‌ها را از دست دادیم. اهمیت تاریخ شفاهی در دنیا بسیار برجسته است، برعکس ایران که به آن توجهی نمی‌شود.

وی افزود: کار روی تاریخ و شخصیت‌ها ساده نیست، بلکه بسیار دشوار است. بسیاری از این افراد سن بالا دارند و گفت‌و‌گو با آن‌ها و ثبت روایتشان سخت و زمان‌بر است. این مستند‌هایی که می‌بینید، حاصل جمع‌آوری منابع در طول سال‌هاست. برعکس فیلم داستانی که با یک فیلم‌نامه و چند بازیگر پیش می‌رود، این نوع مستند نیاز به زمان، تحقیق و ارتباط نزدیک با آدم‌های واقعی دارد.

این مستندساز تأکید کرد: در همه جای دنیا برای این نوع کار هزینه می‌کنند، اما در کشور ما هنوز این جریان جا نیفتاده است. مدل کار‌های تاریخ شفاهی، آثاری هستند که ماندگاری دارند و با گذر زمان ارزششان کم نمی‌شود.

دستمالچیان با اشاره به اینکه چنین‌آثاری در شهر‌های دیگر نیز باید ساخته شود، گفت: هم‌اکنون مشغول ساخت تاریخ شفاهی شهر‌های دیگر ایران هستم، با این نگاه که اگر مسئولان شهری بخواهند حرکتی واقعی برای ثبت حافظه تاریخی شهر انجام دهند، باید یک مرکز تاریخ شفاهی یا دست‌کم یک مرکز مستندسازی برای مشهد تأسیس کنند؛ مرکزی که بتواند به پایگاهی برای مستندسازی شرق کشور تبدیل شود.

وی ادامه داد: اگر چنین‌مرکزی ایجاد شود، می‌توان دوره‌های آموزشی برای علاقه‌مندان به سینما و مستندسازی برگزار کرد. این سینما، سینمای کم‌هزینه‌ای است. امروز جوان‌ها می‌توانند حتی با موبایلشان فیلم مستند بسازند.

این مستندساز تأکید کرد: مسئولان فرهنگی شهر می‌توانند زمینه‌ساز تأسیس مرکزی باشند که به تربیت مستندسازان جوان مشهدی و ثبت تاریخ شفاهی شهر کمک کند.